Natrium hidrofosfat

Natrium hidrofosfat – qeyri-üzvi birləşmədir, ortofosfat turşusunun və qələvi metalı natriumun turş duzudur.

Natrium hidrofosfat
Ümumi
Sistematik adı	Natrium hidrofosfat
Kimyəvi formulu	Na2HPO4
Molyar kütlə	141,96 q/mol
Fiziki xassələri
Sıxlıq	2,066 q/sm³
Termik xüsusiyyətlər
Ərimə nöqtəsi	40 °S
Təsnifatı
CAS-da qeyd. nöm.	7558-79-4
PubChem	24203
RTECS	WC4500000
ChEBI	34683
ChemSpider	22625

Fiziki xassələri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Natrium hidrofosfat rəngsiz kristallar əmələ gətirir. Suda yaxşı, etanolda zəif həll olunur. Sulu məhlullar anionda hidroliz nəticəsində bir qədər qələvi reaksiya verir. Bir neçə kristalhidrat əmələ gətirir Na₂HPO₄•nH₂O, burada n=2,7,12, kristallaşma suyunda müvafiq olaraq 95,48,1 və 35,1°C-də əriyir.

Alınması[redaktə | mənbəni redaktə et]

• Durulaşdırılmış ortofosfat turşusunu durulaşdırılmış natrium hidroksid məhlulu ilə neytrallaşdırma nəticəsildə:

${\displaystyle {\mathsf {H_{3}PO_{4}+2NaOH\ {\xrightarrow {}}\ Na_{2}HPO_{4}+2H_{2}O}}}$

• Natrium dihidrofosfatın natrium hidroksidin məhlulu ilə reaksiyası nəticəsində:

${\displaystyle {\mathsf {NaH_{2}PO_{4}+NaOH\ {\xrightarrow {}}\ Na_{2}HPO_{4}+H_{2}O}}}$

Kimyəvi xassələri[redaktə | mənbəni redaktə et]

• Kristalhidrat qızdırıldıqda su itirir:

${\displaystyle {\mathsf {Na_{2}HPO_{4}\cdot 12H_{2}O\ {\xrightarrow {95-100^{o}C}}\ Na_{2}HPO_{4}+12H_{2}O}}}$

• Qızdırıldıqda natrium pirofosfat alınır:

${\displaystyle {\mathsf {2Na_{2}HPO_{4}\ {\xrightarrow {120-300^{o}C}}\ Na_{4}P_{2}O_{7}+H_{2}O}}}$

• Ortofosfat turşusu ilə reaksiyaya daxil olaraq natrium dihidrofosfat alınır:

${\displaystyle {\mathsf {Na_{2}HPO_{4}+H_{3}PO_{4}\ {\xrightarrow {}}\ 2NaH_{2}PO_{4}}}}$

• Qələvilərlə reaksiyaya daxil olur:

${\displaystyle {\mathsf {Na_{2}HPO_{4}+NaOH\ {\xrightarrow {}}\ Na_{3}PO_{4}+H_{2}O}}}$

• Natrium hidrofosfat dəyişmə reaksiyasına daxil olur:

${\displaystyle {\mathsf {4Na_{2}HPO_{4}+3CaCl_{2}\ {\xrightarrow {}}\ Ca_{3}(PO_{4})_{2}\downarrow +6NaCl+2NaH_{2}PO_{4}}}}$

${\displaystyle {\mathsf {Na_{2}HPO_{4}+CaCl_{2}\ {\xrightarrow {}}\ CaHPO_{4}\downarrow +2NaCl}}}$

${\displaystyle {\mathsf {2Na_{2}HPO_{4}+3AgNO_{3}\ {\xrightarrow {}}\ Ag_{3}PO_{4}\downarrow +3NaNO_{3}+NaH_{2}PO_{4}}}}$

Tətbiqi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Natrium hidrofosfat qida sənayesində E339 əlavə kimi, pendirin hazırlanmasında emulqator kimi, südün jele halına gəlməsinin qarşısını almaq üçün istifadə olur. Makarona əlavə edilməsi, yeməyin hazırlanmasını sürətləndirir. Farmakologiyada tətbiq olunur.

Toksikliyi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Natrium hidrofosfat zəhərli xüsusiyyətlərə malik deyil. Bu birləşmənin qeydə alınmış preparatları insanlar üçün 4-cü təhlükə sinfinə aiddir.

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

• Справочник химика / Редкол.: Никольский Б.П. и др.. — 3-е изд., — Л.: Химия, 1971. — Т. 2. — 1168 с.
• Лидин Р.А. и др. Химические свойства неорганических веществ: Учеб. пособие для вузов. — 3-е изд.
• Qeyri-üzvi kimya praktikumu. Bakı 2019.