Niskanen bürokratiya modeli

Niskanen bürokratiya modeli (“maksimumlaşdıran bürokrat” anlayışı, ing. Budget-maximizing model) — Dövlət məmurlarının maraqlarının dövlət sektorunun və nəticədə bütövlükdə sektorun hər bir sahəsinin ölçüsünü artırmaq üçün təzyiq yaratdığını göstərən ictimai seçim nəzəriyyəsi modeli. Model ilk dəfə 1968-ci ildə amerikalı iqtisadçı Villiam Niskanen tərəfindən təklif edilmişdir.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1955-ci ildə İngilis tarixçisi Siril Parkinsonun adını daşıyan Parkinson Qanunları nəşr olundu. Onlar müəyyən edilmiş bir sıra nümunələri təsvir etdilər: bürokratlar özlərini yaradır və bir-birləri üçün iş yaradırlar (və nəticədə bürokratların sayı tələb olunan işin həcmində heç bir dəyişiklik olmadan ildən-ilə artır); bürokratların xərcləri gəlirlə artır; xərclərin artması fəsadlara səbəb olur.

1965-ci ildə isə amerikalı iqtisadçı Qordon Tallokun işində[1] bürokratiyanın Tallok modeli təqdim edilmiş, 1967-ci ildəki işində[2] ilk dəfə olaraq bir bürokratın kirayəçi davranışından[3][4] istifadə edilmişdir.

Tallokun bürokratiya modelinin sonrakı tənqidi və V.Niskanenlə müzakirəsi sonuncunu hökumətin strukturuna və fəaliyyətinə formal iqtisadi təhlilin tətbiqi ideyasına gətirib çıxardı. Məhz Qordon Tallok V.Niskanenə bürokratiya konsepsiyasını ayrıca məqalə kimi dərc etməyi təklif etmişdir. Bürokratiyanın iqtisadi modeli 1968-ci ildə amerikalı iqtisadçı Villiam Niskanen tərəfindən “Bürokratiyanın Xüsusi İqtisadiyyatı”[5] əsərində təqdim edilmişdir.

Modelin sonrakı tənqidi 1971-ci ildə Niskanenin Bürokratiya və Nümayəndəlik Hökuməti[6] əsərində bürokratiya modelinin yenidən nəzərdən keçirilməsinə səbəb oldu. Və 1975-ci ildə “Bürokratlar və Siyasət” [7] əsərində Niskanenin genişləndirilmiş bürokratiya modeli təqdim edilmiş, 1996-cı ildə “Yenidən baxılmış” [8] əsərində model tamamilə yenidən işlənmişdir.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Tullock G. The Politics of Bureaucracy — Washington: Public Affairs Press, 1965. 228 p.
  2. ↑ Таллок Г. Потери благосостояния от тарифов, монополий и воровства Arxivləşdirilib 2020-01-13 at the Wayback Machine//Вехи экономической мысли Экономика благосостояния и общественный выбор Т.4./Под ред. А.П. Заостровцева - СПб.: Экономическая школа, 2004 — С.435—448 — 568c. — ISBN 5-902402-07-7 (The Welfare Costs of Tariffs, Monopolies and Theft //Western Economics Journal, 1967)
  3. ↑ Заостровцев А.П. Экономическая теория бюрократии по Нисканену Arxivləşdirilib 2022-01-08 at the Wayback Machine//Экономическая школа. Аналитическое приложение, 2002, 1 (1)
  4. ↑ Таллок Г.Соискание ренты Arxivləşdirilib 2020-01-12 at the Wayback Machine//Экономическая теория/ Под ред. Дж. Итуэлла, М. Милгейта, П. Ньюмена — М.: ИНФРА-М, 2004 — С. 741–747
  5. ↑ Нисканен В.А. Особая экономика бюрократии Arxivləşdirilib 2020-01-11 at the Wayback Machine//Вехи экономической мысли. Экономика благосостояния и общественный выбор. Т.4. — СПб.: Экономическая школа, 2004 — с.477-493 — 568с. — ISBN 5-902402-07-7 (англ. The peculiar economics of bureaucracy, 1968)
  6. ↑ Niskanen W. Bureaucracy and Repteseiatatiye Government — Chicago, IL: Adlkurierton, 1971
  7. ↑ Нисканен В.А. Бюрократы и политика//Вехи экономической мысли. Экономика благосостояния и общественный выбор. Т.4. — СПб.: Экономическая школа. 2004 — с.494-536 — 568с. — ISBN 5-902402-07-7 (англ. Bureaucrats and Politicians, 1975)
  8. ↑ Нисканен В.А.Пересмотр//Вехи экономической мысли. Экономика благосостояния и общественный выбор. Т.4. — СПб.: Экономическая школа, 2004 — с.537-560 — 568с. — ISBN 5-902402-07-7 (англ. A reassessment, 1996)