Pələng dərili cəngavər
Pələng dərisi geymiş pəhləvan (gürc. ვეფხისტყაოსანი) — XII əsrdə gürcü yazıçısı Şota Rustaveli tərəfindən yazılmış epik əsər. Poemanın əsasını IX əsrdə yazılmış qədim bulqar, türk şairi Mikayıl Şəmsi Baştu tərəfindən yazılmış "Şan qızı dastanı" təşkil edir[1][2][3].
| Pələng dərisi geymiş pəhləvan | |
|---|---|
| gürc. ვეფხისტყაოსანი | |
 | |
| Müəllif | Şota Rustaveli |
| Janr | epos |
| Orijinalın dili | gürcü dili |
| Orijinalın nəşr ili | 1712 - VI Vaxtanqın əmri ilə |
| Tərcüməçi |
Əhməd Cavad Səməd Vurğun Məmməd Rahim Süleyman Rüstəm |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixçə
[redaktə | mənbəni redaktə et]Uzun müddət əlyazma şəklində yayılan poema ilk dəfə 1712-ci ildə VI Vaxtanqın təşəbbüsü ilə çap olunmuşdur. Sonrakı nəşrlər içərisində XIX əsrin inqilabçı-demokratı İlya Çavçavadzenin rəhbərliyi altında çalışan qabaqcıl yazıçı və alimlər komissiyasının tərtib etdiyi elmi-tənqidi mətn Vaxtanqın çap etdirdiyi mətndən xeyli fərqlənir. Daha dəqiq elmi-tənqidi mətn 1937-ci ildə, poemanın yaradılmasının 750 illiyi münasibətilə hazırlanmışdır. Həmin mətn nəzərdən keçrilərək 1951-ci ildə yenidən çap olunmuşdur.
İdeya və məzmunu
[redaktə | mənbəni redaktə et]
Poemada hadisələr Gürcüstan ərazisindən uzaqlarda — Ərəbistan, Hindistan, Mülkizanzar, Qulanşaro və Qacetiyada baş verir. Qərhəmanlar ərəblərdən, hindlilərdən və başqa xalqlardandır. Əsərdə zahirən heç bir milli və ərazi məhdudluğu yoxdur.
Pənah Xəlilov "Pələng dərisi geymiş pəhləvan" əsərində əsasən, qəhrəmanlıq və cəngavərlik, dosta vəfa və təmənnasız kömək motivlərinin çox qüvvətli olduğunu vurğulamışdır. Vətənpərvərlik motivinə gəldikdə "Pələng dərisi geymiş pəhləvan" poeması ilə Şavteli və Çaxuradzenin qəsidələri arasında üzvi yaxınlığın olduğunu bildirir.[4]
Poemanın əvvəlində ərəb padşahı Rostevan təsvir olunur. Taxt-tacını qızına verən bu hökmdarın bir çox vassalı vardır. Ən böyük vassalı cavan sərkərdə Avtandildir. Hökmdara — patronata tabe olan Avtandilin də öz vassalları vardır. Onun daha nüfuzlu vassalları isə özlərindən kiçik vassalları himayə edirlər. Onların arasında aşağıdan yuxarıya itaət və sədaqət olduğu kimi, yuxarıdan aşağıya da hamilik şərtdir.
"Pələng dərisi geymiş pəhləvan" poemasında üç cəngavərin taleyindən bəhs olunur: Avtandil, Tariel və Firidun. Əsərin süjeti həmin qəhrəmanların həyat macərasını əhatə edir. Onların hərəsi bir ölkədəndir — Avtandil Ərəbistandan, Tariel Hindistandan, Firidun Mülkizanzardandır.
Tariellə tanış olub qardaşlıq əhdi bağlayan Avtandil, dostuna əl tutmaq niyyəti ilə onun görüşünə getmək istəyir. Lakin səfərə qoca Rostevanın razılıq verməyəcəyini yaxşı bilir. Ona görə bu barədə Rostevana xəbər vermir. Avtandil gizli səfərə patronatın xəyanət kimi baxmaması üçün ona bir məktub yazır. Məktubda deyir:
|
Gəl bağışla Avtandili olmuşsa da əmrinə ağ, Neyləsin ki, o biçarə, ömrü olmuş əhdə dustaq, Dərmanıdır təkcə səfər, yoxsa görməz ömrünü sağ, Azad olsa kifayətdir, nə kaşanə, nə çöl, nə dağ!... Vəsiyyəti qurtarıram, budur sözüm, can təlaşda, |
|
Avtandil yola düşməzdən əvvəl özünün ən yaxın vassalı Şərməddini yanına çağırır. Şərməddinin sədaqət və məhəbbətindən razılıq edən Avtandil onu öz yerinə qoyduğnu bildirir və ömrünün axırına kimi Rostevana sadiq olmağı tapşırır:
|
|
Bacardıqca öz şahına sədaqətlə eylə xidmət, Mehriban ol, əyilmə heç, ömrün boyu düz yolla get, Gözlə mənim kaşanəmi, sən orduma rəhbərlik et Bu vaxtadək diqqətlisən, göstər yenə hünər, diqqət. |
|
Bundan sonra özünün həyat tarixçəsini Avtandilə danışan Tarielin dili ilə müxtəlif Hindistan dövlət sistemindən söhbət açılır. Məlum olur ki, Hindistan yeddi vassallıqdan ibarətdir. Həmin vassallıqların tabe olduqları patronat Parsedandır. Parsedanın ən yaxın, ən böyük vassalı Sareddin, onun ölümündən sonra isə oğlu Tariel olmuşdur.
Tarielə rast gəlib onunla dostluq peymanı bağlayan Firidunun ölkəsində də mərkəzləşmiş feodal dövləti olmuşdur. Firidunun atası patronat, onun əmirləri isə vassal imişlər. Patronat öldükdən sonra Firidunu tanımaq istəməyən əmirləri onu ölkədən qovub, özlərini müstəqil elan etmişlər. Tariel Firidunun halına acımışdır. Dostlar köməkləşib Mülkizanzarda mərkəzləşmiş dövləti bərpa etmişlər.[5]
Maraqlı fakt
[redaktə | mənbəni redaktə et]Şota Rustaveli "Pələng dərisi geymiş pəhləvan" əsərində mədəniyyət və ticarət mərkəzi kimi Naxçıvandakı Gilan şəhərini göstərilmişdir[6].
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Владимир Каденко. Поэма Шамси Башту. Долг памяти и культуре. Əsər Həsr Edilmişdir:Gürcü Qadını Tamaraya
- ↑ "Ижбулатов Мидхат Резванович. Возвращение дастана "Шан кызы" народу из небытия". 2021-09-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-26.
- ↑ "Анатолий Лемыш. Шан кызы дастаны — Поэма времен Аскольда и Дира". 2021-09-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-05-26.
- ↑ P. Xəlilov — SSRİ xalqları ədəbiyyatı (iki cilddə). I c. Bakı: Maarif, 1966, səh 270–271
- ↑ P. Xəlilov — SSRİ xalqları ədəbiyyatı (iki cilddə). I c. Bakı: Maarif, 1966, səh 272–273
- ↑ Elnur Kəlbizadə. Qardaşlaşan muxtariyyətlər: Naxçıvan və Acarıstan [ölü keçid]. serqqapisi.az, 01.03.2013 (az.)
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]Pələng dərisi geymiş pəhləvan, və ya Pələng dərili cəngavər azərbaycan dilində
