Paliurus

Qaratikan (lat. Paliurus) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin murdarçakimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi.

Qaratikan
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Embryophytes Klad: Polysporangiophytes Klad: Tracheophytes Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Eudicots Klad: Core eudicots Klad: Superrosids Klad: Rosids Klad: Fabids Dəstə: Gülçiçəklilər Fəsilə: Murdarçakimilər Triba: Paliureae Cins: Qaratikan
Beynəlxalq elmi adı
Paliurus Mill., 1754
Şəkil axtarışı ITIS   500862 NCBI   106692 FW   55524

Hündürlüyü 1.5–3 (5) m olan olduqca tikanlı koldur. Bir neçə gövdəyə malikdir, budaqları əyri-üyrü, çılpaq qonur rəngdədir. Yarpaqları 2–4.5 sm, növbəli, elliptik və ya çəpinə yumurtavari, qıraqları xırdadiş mişarvaridir, üstdən çılpaq, tünd yaşıl rəngdə, parıltılı, altdan açıq yaşıldır. Yarpaqlarının saplaqları 10 mm qədər, oturacağında biri düz, digərinin ucu qırmaq kimi əyilmiş iki möhkəm tikan vardır. Xırda, ulduzvari sarımtıl rəngli çiçəkləri, salxımvari qoltuq çiçəkqrupunda birləşmişlər. Meyvəsinin diametri 19–22 (27) mm, 3-yuvalı, 3(2) toxumludur açılmayandır. Yetişdikdə sarımtıl, sonradan açıq- və qonur mixəyi rəngdədir, uzun qanadı dərivari, qıraqları dalğalıdır. Toxumları yumru, bir qədər yastıtəhər, tünd-mixəyi və ya qonur mixəyi rəngdə, parıltılıdır. May-iyunda çiçəkləyir, avqust-oktyabr aylarında meyvə verir.

Yarpaqlarının uzunluğu 2–4,5 sm-dir, növbəli düzülmüşdür, dəyirmi, ellipsvari və ya köndələn-yumurtaşəkillidir, küt və yaxud sivriləşmişdir, qaidə hissəsində dəyirmi və ya dayaz ürəkşəkillidir, kənarları dairəvi xırdamişarvaridir, üst tərəfdən tünd-yaşıl, çılpaq və parlaqdır, alt tərəfdən açıq-yaşıl rəngdədir, üç əsas damarı vardır. Yarpaqların saplaqları qısadır, uznluğu 10 mm-dir, qaidə hissəsi iki ədəd sərt tikanlıdır, onlardan biri düzdür və yuxarıya doğru yönəlmişdir, o birisi isə qarmaqşəkilli aşağıya doğru əyilmişdir.

Çiçəkləri xırdadır, ulduzşəkillidir, sarımtıl rəngdədir və qoltuq salxımşəkilli çiçək qrupunda toplanmışdır.

Meyvəsinin diametri 19–22 (27) mmdir, 3 yuvalıdır, 3 (2) toxumludur, yetişəndə sarımtıl rəngdə olur, daha sonra açıq-qəhvəyi

və qonur-qəhvəyi rəng alır, açılan deyil; halqaşəkilli qanadı qalın dərilidir. Toxumları dəyirmidir, azacıq yastılaşmış, parlaqdır, tündqəhvəyi və ya qonur-qəhvəyi rəngdədir.

May-İyun

(İyul) Avqust-Oktyabr

Samur-Şabran oval., BQ (Quba), Qobustan, BQ şərq, BQ qərb, Kür-Araz oval., Kür düz., KQ şimal, KQ mərkəzi, KQ cənub, Nax.düz., Nax.dağ.,

Lənk., Muğ.-Lənk. oval. Aşağı, bəzən orta dağ qurşağına qədər (1500 m-ə qədər d.s.y..)

Quru daşlı, çınqıllı və gilli yamaclarda və düzənlərdə rast gəlinir. Məhv olmuş meşələrdə cəngəlliklər əmələ gətirir və seyrək arid meşəliyinin tərkibində və kserofit kol cəngəlliklərində rast gəlinir.

Qaratikandan canlı hasar kimi istifadə olunur. Çiçəkləmə zamanı yaxşı bal verən bitkidir, dekorativ koldur, yarpaq və qabığı xalq təbabətində sidikqovucu vasitə kimi istifadə olunub.

Qaratikan kserofil coğrafi tipinin aralıq dənizi sinfinin aralıq dənizi qrupuna aiddir. Orta Avropa, Aralıq dənizi, Balkan-Kiçik Asiya ölkələri, İran, Ukrayna, Orta Asiya və Qafqazda yayılmışdır. Azərbaycanın Abşerondan başqa bütün botaniki-coğrafi rayonlarında arandan orta dağ qurşağına kimi (dəniz səviyyəsindən 1800 m qədər) rast gəlir.

Kserofitdir, meşə-kol və dağ-kserofit bitkilik tiplərində rast gəlir. Quru daşlı, çınqıllı, qilli yamaclarda və düzənliklərdə çox vaxt cəngəlliklər əmələ bitir.

Qaratikan saponin, flavonoid, C vitamini, aşı maddələri, alkaloid və steroidlərlə zəngindir.

Eksperimental və xalq təbabətində, eləcə də Bolqarıstanda geniş tətbiq edilir. Əsasən göz, ağciyər, dəri xəstəliklərinə qarşı və ishal zamanı istifadə olunur. Diuretik, işlədici, büzüşdürücü və hipotenziv təsirə malikdir. İstifadə olunan hissələri. Müalıcə məqsədilə bitkinin yarpaqları, meyvələri, toxumları, kökü və qabığı istifadə edilir.

Dəmləmə və toz (toxumlar).

BQ qərbi, BQ şərqi, BQ Quba sahəsi, Samur-Dəvəçi ovalığı, Qobustanın rayonlarında arandan orta dağ qurşağına kimi yayılmışdır. Quru daşlı, çınqıllı, qilli yamaclarda və düzənliklərdə çox vaxt cəngəlliklər əmələ bitir.

Dekorativ, bal verən və boyaq bitkisidir. Canlı çəpər kimi və yamacları bərkitmək üçün istifadə edilir.