Pnevmokok peyvəndi (və ya vaksini) Streptococcus sətəlcəm bakteriyasına qarşı peyvənddir. Bu peyvəndin istifadəsi bəzi sətəlcəm, meningit və sepsis hallarının qarşısını ala bilər. İki növ pnevmakokk peyvəndi var: eyni kökdən törəmiş və polisaxarid. Əzələ daxilinə və ya dərinin altına iynə ilə vurulur.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı uşaqlara, AIDS/QİÇS xəstələrinə eyni kökdən törəmiş peyvəndin istifadəsini tövsiyə edir. Tövsiyə olunan üç və ya dörd doz ağır pnevmakokk xəstəliyinin qarşısının alınmasında 71 ilə 93% arasında təsirlidir. Polisaxarid peyvəndlərin sağlam yetkinl insanlara təsirli olsa da, iki yaşdan kiçik, xüsusən də zəif immunitetə malik uşaqlara təsiri yoxdur.
Bu peyvəndlər ümumiyyətlə təhlükəsizdir. Eyni kökdən törəmiş peyvənd körpələrin təxminən 10%-də iynədən sonra qızdırma, yuxu dəyişikliyi və ya iynənin yerində qızartı əmələ gətirir. Kəskin allergiya nadir hallarda olur.
İlk pnevmakokk peyvəndi 1980-ci illərdə hazırlanmışdır və Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının[1] Əsas Dərman Siyahısına daxil edilmişdir.
Pnevmakokk peyvəndi Sürətləndirilmiş İnkişaf və Təqdimat Planı (PneumoADIP[2]) dünyada yeni pnevmakokk peyvəndlərinin qiymətləndirilməsini və əldə edilməsini sürətləndirən proqramdır. PneumoADIP Peyvəndlər və Peyvəndlənmə Qlobal Birliyi (GAVI) tərəfindən maliyyələşdirilir. 30 GAVI-yə üzv ölkə bu proqramda 2010-cu ilə qədər iştirak etmək istədiklərini bildirdi. PneumoADIP 2030-cu ilə qədər 5,4 milyon uşağı xilas etməyi hədəfləyir.
Pnevmakokk əleyhinə peyvənd hazırlamaq üçün Avans Bazar Öhdəliyi (AMC) 2009-cu ilin iyun ayında GAVI tərəfindən peyvəndin tətbiq edilməsindəki iki əsas siyasət problemini həll etmək üçün strateji pilot layihə kimi başlamışdır: bazarda əlverişli vaksinlərin olmaması, qeyri -kommersiya təşviqləri və inkişaf etməkdə olan ölkələrdə cəmlənmiş xəstəliklərə qarşı peyvəndlər hazırlamaq. AMC-nin şərtlərinə əsasən, donorlar gələcəkdə müəyyən bir xəstəliyə qarşı peyvənd hazırlayarsa razılaşdırmaya əsasən əvvəlcədən müəyyən edilmiş məbləğ alacaqlarına hüquqi cəhətdən zəmanət verirlər. Zəmanət peyvəndin uyğun gəlməli olduğu təhlükəsizlik və effektivlik standartları ilə əlaqədardır ki, bir neçə firma ən yaxşı yeni məhsulu inkişaf, istehsal etmək üçün rəqabət aparmasına imkan verəcək şəkildə qurulmuşdur. AMC-lər heç vaxt peyvənd istehsal edə bilməyəcək fərdi tədqiqat və inkişaf layihələrini maliyyələşdirmək ehtiyacını ortadan qaldıraraq donor hökumətlər üçün riski azaldır. Heç bir şirkət əvvəlcədən müəyyən edilmiş standartlara cavab verən bir peyvənd istehsal etməzsə hökumətlər (və buna görə də vergi ödəyiciləri) heç nə xərcləmirlər. Bio-əczaçılıq sənayesi üçün AMC-lər normal olaraq olmayacaq gəlir vədləri ilə zəmanətli bazar yaradırlar. İnkişaf etməkdə olan ölkələr üçün AMC-lər bu peyvəndlərin hazırlandıqdan sonra əlverişli olmasını təmin etmək üçün maliyyələşdirirlər. Pnevmakokk AMC-nin 2020-ci ilə qədər 1,5 milyondan çox uşaq ölümünün qarşısını ala biləcəyi təxmin edilir.[3]
Sərhədsiz həkimlər GAVI-nin pnevmakokk AMC-ni yeniliyi təşviq etməməkdə, yeni bazara daxil olanların rəqabətinə imkan verməməkdə və peyvənd xərclərini artırmaqlarına görə tənqid ediblər.[4] Pfizer və GlaxoSmithKline-ın ikili hakimiyyətini davam etdirməsinə icazə verdiyini, eyni zamanda Hindistan Serum İnstitutunun daha ucuz vaksini satmasını çətinləşdirdiyini söylədilər. Pnevmakokk proqramı əvvəlki bazarı formalaşdıran proqramlardan fərqli olaraq rəqabətin artırılması üçün heç bir mexanizm daxil etməmişdir.[5][6]
2017-ci ilin may ayında Hindistan hökuməti Universal İmmunlaşdırma Proqramına pnevmakokk iynələnmə peyvəndini daxil etmək qərarına gəldi.
ABŞ-da 2000-ci ildə 2–23 aylıq bütün uşaqlar və 24–59 aylıq riskli uşaqlar üçün hepta bir pnevmakokk iynə peyvəndi (məsələn, bəzi ölkələrdə Prevenar adlanır) tövsiyə edilmişdir. Normal dörd dozalı seriya 2, 4, 6 və 12–14 aylıq dövrlərdə verilir. 2010-cu ilin fevral ayında əlavə altı serotipdən qoruyan (PCV 13/marka adı: Prevnar 13) pnevmakokk iynə peyvəndi təqdim edildi və orijinal Prevnar əvəzinə verilə bilər. 10 iyun 2021-ci ildə 20 serotipdən qoruyan daha bir pnevmakokk iynə peyvəndi Prevnar 20 markası ilə təsdiq edildi.
Pnevmakokk polisaxarid peyvəndi (PPV, Pneumovax markadır) 55 yaşdan aşağı olanlarda beş il və ya daha uzun müddət ərzində ən az 85% qorunma təmin edir. 65 yaş da daxil olmaqla ən yüksək infeksiya riski olanlar üçün peyvəndlənmə təklif olunur. Ümumiyyətlə, vaksin birdəfəlik dozada olmalıdır, çünki təkrar olunarsa yan təsir riski yüksəkdir. Standart 23 valentli peyvəndlər iki yaşdan kiçik uşaqlar üçün təsirsizdir.
Amerika Həkimlər Kollecinin hazırkı təlimatlarına əsasən 2 yaşdan 65 yaşa qədər və 65 yaşından yuxarı insanların peyvənd edilməsini tələb edir. 60 yaşından əvvəl peyvənd alan qaydalara uyğun birdəfəlik təkrar peyvənd edilməsi tələb edilir. Əczaçıların əksəriyyəti 65 və daha yuxarı yaşda olan bütün yetkinlərə pnevmakokk peyvəndi almağı tövsiyə etdiklərini bildirirlər. Ümumiyyətlə ACIP/CDC tövsiyələri üzrə təhsil alırlar və yaşından asılı olmayaraq bütün insanların da onlara əməl etməli olduğuna inanırlar.
2006-cı ilin fevral ayında İngiltərə hökuməti 2, 4 və 13 aylıq uşaqlara iynə peyvəndinin tətbiq edəcəyi açıqlandı. 2009-cu ildə Avropa Dərman Agentliyi Avropada istifadə üçün 10 valentli pnevmakokk iynə peyvəndinin istifadəsini təsdiqlədi. 2010-cu il aprel ayında 13 valentli pnevmakokk peyvəndi İngiltərənin müntəzəm peyvəndlənmə cədvəlinə daxil edilmişdir.
7 və 13 valentli pnevmakokk iynə peyvəndləri (PCV7 və PCV13) müvafiq olaraq 2009 və 2011-ci illərdə Cənubi Afrikada Milli Genişlənmiş İmmunlaşdırma Proqramına (EPI) daxil edilmişdir. Cənubi Afrika PCV7 -ni müntəzəm peyvənd proqramına daxil edən ilk Afrika ölkəsi olmaqla yanaşı dünyada HİV-in ən geniş yayıldığı ilk ölkə olmuşdu. PCV7 tətbiqindən sonra Cənubi Afrikada antibiotiklərə davamlı bakteriyaların səbəb olduğu hallar yanaşı invaziv pnevmakokk xəstəliyi nisbətləri əhəmiyyətli dərəcədə azaldı. İki yaşın altındakı uşaqlar arasında PCV tətbiq edildikdən sonra ümumi İİH təsir dairəsi təxminən 70% azaldı və xüsusi olaraq peyvəndin hədəf aldığı bakteriyaların səbəb olduğu IPD nisbətləri isə təxminən 90% azaldı. Pnevmakokk 23 hər yaşda istifadə olunur və xəstənin məlumat vərəqəsinə əsasən, qoruyucu təsirinin 76% -dən 92% -ə qədər olduğu bildirilir (pnevmakokk tipləri 1, 2, 3, 4, 5, 6B**, 7F, 8, 9N, 9V**, 10A, 11A, 12F, 14**, 15B, 17F, 18C, 19A**, 19F**, 20, 22F, 23F ** və 33F** daxildir, burada ** dərmana davamlı pnevmakokklu olduğunu göstərir infeksiyalar; bunlar Streptococcus pnevmakokk ən çox yayılmış və ya invaziv 23 pnevmakokkal növüdür).
Kanada səhiyyəsinin ümumi tövsiyələrinə görə 2 aydan 18 yaşa qədər olan uşaqlar üçün 13 valentli pnevmakokklu iynə peyvəndi (PCV 13) və böyüklər üçün 23 valentli pnevmakokk polisaxarid peyvəndi (PPV 23) vurulsun.