Provanslı Beatrisa

Provanslı Beatrisa (fr. Beatrice; 1229^[1] və ya 1234 – 23 sentyabr 1267 və ya 1267, Noçera-İnferyore^[d], Kampaniya) — 1245-ci ildən ölümünə qədər Provans və Forkalkier qrafinyası, eləcə də Neapollu I Karl ilə evliliyindən sonra Anju və Men qrafinyası, Siciliya və Neapol Kraliçası.

Beatrisa
fr. Beatrice
Doğum tarixi	təxminən 1229
Vəfat tarixi	23 sentyabr 1267
Vəfat yeri	Noçera-İnferyore[d], Salerno əyaləti[d], Kampaniya, İtaliya
Həyat yoldaşı	I Karl (e. 1246)
Uşağı	6
Atası	IV Raymund Berenger
Anası	Savoylu Beatrisa
Fəaliyyəti	Feodal
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

O, həyat yoldaşı Beatrisa tərəfindən Provans və Forkalkier qrafı təyin edilən IV Raymund Berengerin^[2] dördüncü və ən kiçik qızı, öz növbəsində savoylu qraf I Tomas^[3] və Cenevrəli Marqaretin^[4] qızı idi.

Beatrisa, bacıları, anası və nənəsi kimi gözəlliyi ilə tanınırdı. Beatrisa demişdir ki,

"kişilərin ürəkləri döyüntüsünə, trubadurların barmaqlarına liraların qızdırmalı cingildəməsinə səbəb oldu. Provans məhkəməsindəki iki balladaçı məftunedici Beatrisaya məhəbbət səbəbi ilə müvəqqəti olaraq onu görməkdən məhrum edildi."

IV Raymund Berengerin üç qızının hər biri titullu şəxslərlə evləndi: Ən böyüyü Marqareta IX Lüdoviklə evliliyi ilə Fransa Kraliçası oldu; ikinci qızı Eleanora III Henri ilə evliliyi ilə İngiltərə Kraliçası, üçüncü qızı Sança isə Henrinin qardaşı Kornuoll qrafı Riçardla evlənərək Almaniyanın titullu Kraliçası oldu.^[5] Kral IX Lüdovikin Marqareta ilə evliliyi anası Kastiliyadan olan Blanka tərəfindən, atası öləndə Provans və Forkalkyeni miras alacağı ümidi ilə təşkil edilmişdi.

20 iyun 1238-ci ildə Sisteronda^[6] imzaladığı vəsiyyətnamədə IV Raymund Berenger gözlənilmədən Provans və Forkalkier qraflığını ən kiçik və hələ də subay qızı Beatrisaya verdi.^[7]

IV Raymond Berengar 19 avqust 1245-ci ildə Eks-an-Provansda vəfat etdi və onun vəsiyyətinə əsasən, Douger qrafinyası Provans qraflığının uzufruktunu saxlamaq şərti ilə, Beatrisa Provans və Forkalkier qrafinyası oldu.

Beatrisa orta əsrlər Avropasının ən cazibədar varislərindən birinə çevrildi və tezliklə onun hakimiyyətinə bir neçə iddiaçı peyda oldu. Birincisi, onun domenlərinin qonşu hökmdarları iddialarına başladılar: iki dəfə boşanmış VII Raymond, Tuluza qrafı və Macarıstanlı İoland ilə evli olmasına baxmayaraq, Provansa hücum edən və qrafinyanın iqamətgahını ələ keçirən Araqon kralı I Xayme. Bundan əlavə, Müqəddəs Roma İmperatoru II Fridrix, Beatrisanın oğullarından biri ilə evlənməsini təmin etmək üçün imperiya donanmasını Provansa göndərdi.

Belə bir çətin vəziyyətdə, Douger qrafinyası tez hərəkət etmək qərarına gəldi, özünü və Beatrisanı Eksdəki etibarlı bir qalaya yerləşdirdi, xalqının etimadını təmin etdi və sonra Papa IV İnnokentdən müdafiəsini istədi. 1245-ci ilin dekabrında Klünidə Papa IV İnnokent, Fransa Kralı IX Lüdovik, anası Kastiliyalı Blanka və kiçik qardaşı Karl arasında gizli görüş baş verdi. IX Lüdovikin II Fridrixə qarşı Papaya hərbi dəstək verməsi müqabilində Papanın Karlın Beatrisa ilə evlənməsinə icazə verməsi qərara alındı. Ana və qızı bu seçimdən razı qaldılar,^[8] lakin müqavilənin şərtlərinə görə Provans heç vaxt Karl vasitəsilə birbaşa Fransaya verilməməli idi. Razılaşdılar ki, Karl və Beatrisanın uşaqları olsa, qraflıqlar onlara veriləcək; heç bir problem olmasaydı, Provans və Forkalkier Provanslı Sançiaya veriləcək və varissiz ölsəydi, qraflıqlar Araqon kralına veriləcəkdi. İngiltərədə III Henri bu şərtlərə etiraz edərək, arvadı Eleanora və qardaşı Sançia üçün hələ tam cehiz almadığını iddia etdi. Mərhum Qrafa verdiyi borcun müqabilində hələ də Provansda qalalar onun nəzarətində idi.^[9]

Karl Savoylu Filipp və beş yüz cəngavərlə birlikdə Liondan Provansa getdi. Provansa gedən yolda ordusu olan Tuluzalı VII Raymondla qarşılaşdılar. VII Raymond cəngavərlər tərəfindən Karlın xeyrinə aldadılmışdı və bu səbəbdən o, daha az adam gətirmişdi və Karl və ordusu daha sürətli idi. Karl Eks-an-Provansa çatdıqda, orada uzun müddət qalmış, lakin Beatrisa ilə görüşməsinə icazə verilməyən Araqonlu I Xeyme əsgərləri gənc Beatrisa və anasının olduğu qalanı mühasirəyə almışdılar. Qısa bir mübarizə baş verdi, lakin Araqon kralı ləyaqətlə geri çəkildi.

Gənc Beatrisa üçün Karl (o, "təqdirəlayiq gənc" kimi təsvir olunurdu) problemlərinin həlli üçün qənaətbəxş idi. Onların evliliyi 31 yanvar 1246-cı ildə Eks-an-Provansda baş tutdu.^[10] Onların keşiyində əsgərlər var idi və gəlini əmisi Flandriya qrafı Tomas koridorda müşayiət edirdi.

Beatrisanın mirası həm də böyük bacıları ilə münaqişələrə səbəb oldu, onlar ümid edirdilər ki, ataları öləndən sonra onun əraziləri dördü arasında bölünəcək; Karl əyalətləri baldızı ilə bölüşməkdən imtina etdi. Nəticədə, Karl və Beatrisanın atalarının vəsiyyəti ilə aldadılmış hiss edən üç bacı ilə münasibətləri həmişə gərgin olaraq qaldı.

Karl Provans qrafı olan kimi, fransız hüquqşünas və mühasiblərdən ibarət öz komandasını gətirdi.^[11] O, qayınanasını mahalın idarəçiliyindən kənarlaşdırdı və əvvəllər şəhərlərinin idarə olunmasında müəyyən dərəcədə müstəqillik əldə etmiş zadəganlardan qalalar, hakimiyyət və haqlar almağa başladı. Karl özünü qeyri-populyar etdi. Douger qrafı etiraz olaraq Forkalkierə köçdü və Marseldə Karlın məmurları şəhərdən atıldı. Ailə münaqişəsində Beatrisa ərinin tərəfinə keçdi.

1247-ci ilin may ayında Karl və Beatrisanın Melönda olduğu qeyd edildi, burada Karl qardaşı Lui tərəfindən cəngavər elan edildi. Beatrisa 1248-ci ildə Yeddinci Səlib yürüşündə Karlı müşayiət etdi. IX Lüdovikin başçılığı ilə səlibçilər Fransadan başlamaqla uzun yürüşə çıxdılar. Onlar getməzdən əvvəl Karl və Beatrisa Provansla bağlı bəzi razılaşmalara gəlmək üçün Bokairdə Douger qrafinyası ilə görüşdülər. Karl və Beatrisanın geri dönməsinə qədər daha vacib işlər qalsa da, Savoylu Beatrisanın "əyalətin gəlirinin bir faizi müqabilində Eksdəki qala" hüquqlarından imtina etməsi qərara alındı.

Nikosiyada Beatrisa ilk övladını, "çox zərif və tərbiyəli oğlu" dünyaya gətirdi, qaynı Robert Artuanın evində anası Kraliçaya yazdığı kimi; uşaq cəmi bir neçə gün yaşadı. Beatrisa, Kral və onun ordusu ilə əlaqəni kəsəndə, Damiettada bacısı Marqareta ilə qaldı; burada Beatrisa ikinci uşağını dünyaya gətirdi, bacısı Marqareta da öz övladını dünyaya gətirdi. Daha sonra 1250-ci ildə onlar kralın fidyəsinin ödənildiyi Akkada səlib yürüşünün qalan hissəsi ilə birləşdilər. Karl və Beatrisa, bir neçə başqa zadəganla birlikdə, tezliklə ayrıldılar və Fransa Kralına səlib yürüşü üçün daha çox adam göndərməsini xahiş etmək üçün İmperator II Frederikin məhkəməsinə getdilər.^[12] Kənardan qovulmuş imperator Papa ilə döyüşmək üçün ordusuna ehtiyac duydu və bundan imtina etdi.

Beatrisa və Karl 1251-ci ildə Provansa qayıtdılar, burada Arl və Avinyonda bəzi iğtişaşlar baş verdi, Beatrisanın anası Karlın Provansdakı iddialarına hörmət etmədiyini hiss etdi. 1252-ci ilin iyuluna qədər Karl üsyanı məğlub edə bildi və Provans qrafı kimi hakimiyyətini həyata keçirməyə başladı. Həmin ilin noyabrında oğlu IX Lüdovik səlib yürüşündə olarkən Fransanın regenti Kastiliyalı Blanka vəfat etdi. Karl və Beatrisa Parisə getməli oldular, burada Karl qardaşı Alfons ilə Fransanın regenti oldu.^[13] Papa 1252-ci ildə Karla Siciliya Krallığını təklif etdi, lakin Karl başqa işlərlə məşğul olduğu və kifayət qədər vəsaiti olmadığı üçün bu təklifi geri çevirməli oldu.

Səlibçilər 1254-cü ildə qayıtdılar. Karl və Beatrisa həmin il Milad bayramını Beatrisanın bacıları və anasının olduğu Parisdə keçirdilər; digər dörd qadının isə Raymond Berengarın vəsiyyəti ilə kiçik Beatrisaya soyuq münasibət göstərdiyi qeyd edilib.

Beatrisanın bacısı, Fransanın yeni Kraliçası Marqareta, 1259-cu ildə onu ailə masasına oturtmadığı üçün açıq şəkildə təhqir etdi; o iddia etdi ki, Beatrisa onun bacıları kimi kraliça olmadığı üçün onlarla otura bilməz. Marqareta ümid edirdi ki, bacısını xəyanətkar davranışlarda təhrik etsin ki, Provansı işğal etmək üçün əsaslı səbəb olsun. Beatrisa "böyük kədərlə" Karlın yanına getdi və o, ona dedi:

"Rahat ol, çünki tezliklə səni onlardan daha böyük bir Kraliça edəcəm".

Yeni seçilən Papa IV Kliment Karla Siciliya Krallığını verəndə o, papalığın lütfündən düşmüş Kral Manfredi məğlub etməli oldu. Siciliya taxtını qazanmaq üçün digər namizəd Beatrisanın qardaşı oğlu Edmund Krauçbek idi, lakin tezliklə məlum oldu ki, Karl daha perspektivli namizəddir. Məqsədinə çatmaq üçün Karla ordu lazım idi və Beatrisa ərinə ordunu yetişdirməyə kömək etdi. O, bütün cəngavərlərini, eləcə də Fransanın gənclərini çağırdı və sonrakı tarixçi Ancelo di Kostansonun sözlərinə görə, ərinin ordusuna qoşulduqlarına əmin olmaq üçün bütün ləl-cəvahiratlarını girov qoydu:

Beatrisa [Karla] öz ambisiyasını yerinə yetirməkdə kömək etmək üçün bütün daş-qaşlarını və şəxsi bəzək əşyalarını satdı və şəxsi xəzinəsini təkcə öz vassallarını deyil, həm də Fransanın cəngavər gənclərini öz bayraqlarının ətrafında toplamaq üçün xərclədi, onun xidməti şəxsi istəkləri ilə deyil, zəngin hədiyyələri ilə də az deyildi.[14]

1265-ci ildə Anjulu Karl kiçik kontingentlə gəmiyə minərək və dəniz yolu ilə Romaya gəldi və burada iyunun 28-də Papa tərəfindən Siciliya Kralı olaraq təyin edildi. "Storia di Manfredi, re di Sicilia e di Puglia of Giuseppe di Cesare"-in hekayəsinə görə, Beatrisa "Saba Malaspina" hekayəsinin rəvayətini izləyir, Beatrisa ərinin arxasınca qalan ordu ilə dəniz yolu ilə gedir və yalnız dörd ay sonra İtaliyaya çatır.^[15] Həmin ilin noyabrında 5.000 əsgər və 25.000 piyadadan ibarət Karlın ordusu İtaliyaya daxil oldu və 1266-cı ilin yanvarında Romaya gəldi, burada 6 yanvarda Papanın göndərdiyi beş kardinal tərəfindən həm Karl, həm də Beatrisa Siciliya Kralı və Kraliçası tacını aldılar.^[16] Tacqoyma mərasimi başa çatan kimi Beatrisa şəhəri saxlamaq üçün kiçik qüvvə ilə Romada qaldı, Karl isə Benevento döyüşünə getdi. Ərinin qələbəsindən sonra o, Melfi qəsrini iqamətgahı seçdi.

Beatrisa 23 sentyabr 1267-ci ildə, Noçera-İnferyoredəki Parko qalasında Neapolda ("storia di Saba Malaspina"-a görə) kraliça olduqdan bir ildən bir qədər sonra öldü. Onun ölüm səbəbi qeydə alınmayıb, buna səbəb hamiləlikdən sonrakı ağırlaşmaların ola biləcəyi güman edilir. Əvvəlcə Neapol Katedralində dəfn edildi, lakin 1277-ci ildə əri onun qalıqlarını Sen-Jan-de-Malta Kilsəsinə, Eks-an-Provansa köçürdü.^[17]

Beatrisa Barselona ailəsindən Provans və Forkalkierin sonuncu hakim qrafinyası idi; ölümündən sonra o, əyalətlərini əri Karla buraxdı.

Karl və Beatrisanın 6 uşağı var idi:

• Blanka (1250–10 yanvar 1270), 1265-ci ildə Flandriyalı Robert ilə evləndi, Betyun və Dendermonde lordu (o, Blankanın ölümündən çox sonra 1305-ci ildə Qraf III Robert oldu), ondan bir oğlu var idi, Karl gənc öldü.
• Beatrisa (1252–17 noyabr/12 dekabr 1275), 1273-cü ildə Konstantinopolun titullu İmperatoru Filipp Kurtenay ilə evləndi və ondan bir qızı, Konstantinopolun titul İmperatriçası Kurteneyli I Yekaterina oldu.
• II Karl (1254–6 may 1309), Neapol Kralı, Anju və Provans qrafı, problemi olan Macarıstanlı Mariya ilə evləndi.
• Filipp (1256–1 yanvar 1277), 1274-cü ildən Salonikanın titullu Kralı və Axey şahzadəsi, 1271-ci ildə Axey və Morea şahzadəsi Villarduenli İzabella ilə evləndi.
• Robert (1258–9 may 1265).
• Elizabet (1261–oktyabr 1303), Macarıstanlı IV Laslo ilə evləndi. Onların evliliyi uşaqsız olub.