Qırğızıstan–Tacikistan sərhədi

Qırğızıstan–Tacikistan sərhədi — 984 km uzunluğa malikdir və Özbəkistanla üçlü nöqtədən Çinlə üçlü nöqtəyə qədər uzanır.

Qırğızıstan–Tacikistan sərhədi
Xüsusiyyətləri
Dövlətlər
Uzunluğu
  • 870 km
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Təsvir

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sərhəd Tacikistanın şimalında Fərqanə Vadisində başlayır. Sərhəd qərbə doğru uzanır, Çorku şəhəri yaxınlığında kəskin bir tacik qabarıqlığı ilə, Tacik dənizinə çatır. Ancaq Tacikistan ərazisinin incə bir zolağı su anbarı ilə sərhəd arasında uzanır. Sərhəd Türküstan silsiləsi ilə yanaşı, şərqdə Çin ilə sərhəddə olan Alai və Trans-Alai silsilələri boyunca uzanır.

Anklavlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sərhəd boyunca Qırğızıstan ərazisinin içərisində yerləşən iki anklav (Vorux və Kayraqaç) var.

Tarix

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rusiya XIX əsrdə əvvəllər müstəqil olan Kokand, Xivə və Buxara əmirliyini özlərinə tabe edərək Orta Asiyanı fəth edir. Oktyabr İnqilabından və SSRİ-nin qurulmasından sonra Orta Asiyanı milli ərazi sərhədləri çərçivəsində etnik respublikalara bölmək qərara alınır[1][2].

25 fevral 1924-cü ildə Sov.İKP MK Siyasi Bürosu və Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi Orta Asiyada milli-ərazi sərhədlərini davam etdirəcəklərini elan edir. Bu proses bölgənin əsas millətlərindən hər biri üçün (qazaxlar, türkmənlər və özbəklər) üç alt komitə ilə Orta Asiya KP MK Siyasi Bürosunun Xüsusi Komitəsi tərəfindən nəzarət edilməli idi. İş çox sürətlə aparılırdı[3][4][5][6][7]. Əvvəlcə Xarəzm Sovet Sosialist Respublikası və Buxara Xalq Sovet Respublikası qorunması planlaşdırılır, lakin sonunda 27 oktyabr 1924-cü ildə onlar bölüşdürülür[8].

Başlanğıcda sərhəd xeyli uzun idi, çünki Xucand rayonu Özbəkistan SSR-in bir hissəsi idi. Sərhəd 1929-cu ildə, Tacikistanın Xocəndi qəbul edərək tam bir Sovet Sosialist Respublikasına çevrildiyi zaman formalaşır[9][10]. Qara-Qırğız Muxtar Vilayəti 1924-cü ilin oktyabrında RSFSR-nin tərkibində idi və sərhədləri müasir Qırğızıstanın sərhədləri ilə üst-üstə düşürdü. 1925-ci ildə Qırğızıstan Muxtar Bölgəsi adlandırılır. 1926-cı ildə Qırğızıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikası və nəhayət 1936-cı ildə Qırğızıstan SSR olur[11].

Dövlət 1991-ci ildə SSRİ-nin dağılmasından və on beş respublikanın müstəqilliyindən sonra dövlət sərhədi olur. Müstəqillikdən sonrakı dövrdə, xüsusən 1999-cu ildə Özbəkistan İslam Hərəkatının Qırğızıstana basqınlarından sonra sərhəd delimitasiyası və polislə bağlı gərginlik yaşanır. Hazırda sərhəd delimitasiyası davam edir.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pg. 55
  2. ↑ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 42
  3. ↑ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pg. 54
  4. ↑ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pgs. 52-3
  5. ↑ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 92
  6. ↑ Starr, S. Frederick (ed.) (2011) Ferghana Valley — the Heart of Central Asia Routledge, pg. 106
  7. ↑ Khalid, Adeeb (2015) Making Uzbekistan: Nation, Empire, and Revolution in the Early USSR, Cornell University Press, pg. 271-2
  8. ↑ Edgar, Adrienne Lynn (2004) Tribal Nation: The Making Of Soviet Turkmenistan, Princeton University Press, pgs. 56-8
  9. ↑ Bergne, Paul (2007) The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic, IB Taurus & Co Ltd, pg. 55
  10. ↑ Rahim Masov, The History of the Clumsy Delimitation, Irfon Publ. House, Dushanbe, 1991 {{{2}}}. English translation: The History of a National Catastrophe Arxivləşdirilib 2016-12-10 at the Wayback Machine, transl. Iraj Bashiri, 1996
  11. ↑ Haugen, Arne (2003) The Establishment of National Republics in Central Asia, Palgrave Macmillan, pg. 167