Qafqaz və Merkuri

Qafqaz və Merkuri (rus. Кавказъ и Меркурій, К. и М) – Volqada inqilabdan əvvəlki üç ən böyük rus gəmiçilik şirkətlərindən biri.

Qafqaz və Merkuri
Ümumi məlumatlar
Sənaye Su nəqliyyatı
Təsis tarixi 1849
Bağlanma tarixi 1918
Baş qərargahın yeri
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Merkuri şirkəti 21 aprel 1849-cu ildə özəl məclis üzvləri Valeri Skripitsyn, Aleksey Lobkov və Nikolay Jerebtsov tərəfindən 750.000 rubl kapitalla təsis edilmişdir. 1858-ci ildə Merkuri idarə heyəti Xəzər dənizində naviqasiya üçün "Qafqaz" gəmiçilik şirkətini yaratdı, lakin həmin il hər iki gəmiçilik şirkəti 21 may 1858-ci ildə "Qafqaz və Merkuri" ümumi adı altında birləşdi. Onun ilk sədri İdarə Heyətinin üzvü Aleksandr Jandr idi.

Şirkət 1866-cı ildə Bakıda mexaniki zavod açdı.[1] 1860-cı illərin əvvəllərində şirkət Xəzər dənizində artıq 15 paroxod və 7 pərvanəli şkane işlədirdi.[2] 1867-ci ildə baş qərargah Bakıya köçürüldü və burada sərnişin terminalı üçün ilk elektrik şəbəkəsi sistemini qurdu.[3] 1896-cı ildə keçirilən ÜmumRusiya sərgisinin qalibi oldu və bununla da dövlət gerbindən istifadə etmək hüququ əldə etdi. Ona poçt, hərbi personal, hərbi yük və müdafiə texnikasının daşınması üzərində monopoliya, habelə hökumət tərəfindən illik 350.000 rubl subsidiya verilirdi.[4] Sankt-Peterburq Beynəlxalq Kommersiya Bankı daha sonra "Qafqaz və Merkuri"nin nəzarət paketini satın aldı. Nəticədə "Qafqaz və Merkuri" şirkəti iri Volqa-Xəzər Dəniz Gəmiçiliyindən Rusiyanın aparıcı banklarından birinin maliyyə dəstəyinə malik güclü şirkətə çevrildi.

Jandr 1893-cü ilin martında istefa verdikdən sonra Mixail Botkin 1914-cü ildə ölümünə qədər şirkətin idarə heyətinə sədrlik etdi. Botkin həmçinin bir neçə özəl və səhmdar gəmiçilik şirkətlərini satın aldı. 1911-ci ildə Nadejda şirkətinin donanmasının bir hissəsi satın alındı və həmin il Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinin tərkibində nisbətən müstəqil Kür flotiliyası (Kür çayında naviqasiya üçün) təşkil edildi. O, həmçinin iki dənizçilik məktəbi yaratdı – biri Bakıda, digəri isə Həştərxanda.[5]

1913-cü ildə Orta Volqada sərnişin daşımalarını genişləndirmək üçün Maria Kashina özəl gəmiçilik şirkətini satın aldı. Botkinin təklifi ilə şirkətin çay donanması Borodino sinifli 11 rahat sərnişin gəmisinin bütün seriyası ilə təchiz edildi. Şirkətin fəaliyyəti sonradan Qacar dövlətinə də yayıldı, 1901-ci ildə Tehran, Məşhəd, Rəşt və Qəzvində agentliklər açıldı.[6] Əvvəllər 1887-ci ildə dayaz yük daşıyan "Tehran" gəmisi İranın Ənzəli limanı ilə əlaqə saxlamaq üçün inşa edilmişdi. 1903-cü ildə şirkət Fars Sığorta və Nəqliyyat Şirkətinin nəzarət səhm paketini satın aldı.

1910-cu illərin əvvəllərində Şərq Əmtəə Anbarları Cəmiyyəti ilə birləşdi və Kür-Xəzər Dəniz Gəmiçilik şirkəti satın alındı.[7] Şirkət 1918-ci ilin martında milliləşdirildi. Bu vaxta qədər onun donanması 44 çay və 18 dəniz paroxodundan ibarət idi. Nəriman Nərimanovun göstərişi ilə 1923-cü il oktyabrın 1-də Sovet Xəzər Dəniz Gəmiçilik şirkətinə, daha sonra isə Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyinə çevrilmişdir.

Dizayn

[redaktə | mənbəni redaktə et]
"Fieldmarshar Suvorov" paroxodu Volqa çayında

"Qafqaz və Merkuri" çay gəmilərinin gövdələri ağ, boruları qara, dəniz gəmilərinin gövdələri qara, üst hissələri isə ağ rəngə boyanırdı.

Donanma

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1858-ci ildə iki gəmiçilik şirkətinin birləşməsi təkcə yük deyil, həm də sərnişin daşımalarını inkişaf etdirdi: 1870-ci ildə "İmperator II Aleksandr", "İmperator II Yekaterina", "Böyük Pyotr", "Dmitri Donskoy" və "Aleksandr Nevski" sərnişin paroxodları Volqa boyunca üzməyə başladı. 1880-ci illərdən etibarən şirkət elektrik işıqlandırması və restoranları olan çay kruizləri üçün xüsusi olaraq hazırlanmış lüks paroxodlar inşa etməyə başladı. Bu gəmilərin keyfiyyəti onların üzərində Rusiya dövlət gerbini təsvir etmək hüququ ilə təsdiqlənmişdi. Kruizlər bütün gəmiçilik üçün nəzərdə tutulmuş Volqanı və Xəzər dənizinin bir hissəsini əhatə edirdi. 1914-cü ildə gəmiçilik şirkəti 76 gəmiyə, habelə doklara və marinalara sahib idi və Rusiya imperiyasının ən böyük gəmiçilik şirkəti olmuşdu.[8] Onun gəmilərindən biri olan "Prezident Kruger" daha sonra Krallıq donanması tərəfindən ələ keçirildi və "HMS Krüger"ə çevrildi.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçiliyi". asco.az (az.). 2024-04-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 20 oktyabr 2024.
  2. ↑ Planhol, Xavier de; Mirfendereski, Guive, CASPIAN SEA // Encyclopaedia Iranica Online (ingilis), Brill, 2020-08-11, doi:10.1163/2330-4804_eiro_com_10342, 2024-01-09 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2024-01-09
  3. ↑ "Electricity celebrates 110 years in Baku". Visions of Azerbaijan Magazine (ingilis). 2024-01-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-01-09.
  4. ↑ De Cordier, Bruno. "Central Asia's Maritime Dimension? The Historical Position and Role of the Aral-Caspian Basin in the Modern Shaping of the Region". Region. 8 (2). 2019: 149–172. ISSN 2166-4307. JSTOR 26899263.
  5. ↑ Zonn, Igor S.; Kostianoy, Andrey G.; Kosarev, Aleksey N.; Glantz, Michael H. The Caspian Sea Encyclopedia (PDF) (ingilis). Berlin, Heidelberg: Springer Berlin Heidelberg. 2010. 131. doi:10.1007/978-3-642-11524-0. ISBN 978-3-642-11523-3.
  6. ↑ Kornoukhova, Gadilya; Moseykina, Marina. "Commercial activity of the Russian shipping company "Caucasus and Mercury" in Persia in the context of public-private partnership in the second half of the 19th — early 20th centuries". OOO "Zhurnal "Voprosy Istorii". 2021 (4–1). 2021-04-01: 94–108. doi:10.31166/VoprosyIstorii202104Statyi07.
  7. ↑ "Фонд № 155. Опись № 1" [Fund No. 155. Inventory No. 1]. Central State Archive of the Republic of Dagestan (rus). 2017-10-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-10-06.
  8. ↑ Деловой мир России : : Ист.-биогр. справ. – Барышников, Михаил Николаевич (rus). Искусство-СПБ. 1998. ISBN 978-5-210-01503-7.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]