Qan zülalları

Qan zülalları həmçinin plazma zülalları adlanır — qan plazmasında mövcud olan zülallar. İmmunitet sisteminin fəaliyyətində lipidlərin, hormonların, vitaminlərin və mineralların daşınması da daxil olmaqla bir çox müxtəlif funksiyaları yerinə yetirirlər.

Digər qan zülalları fermentlər, tamamlayıcı komponentlər, proteaz inhibitorları və ya kinin prekursorları (qanın laxtalanmasında, vazodilatasiyasında, hamar əzələlərin daralmasında, iltihabın tənzimlənməsində, ürək-damar və böyrək sistemlərinin tənzimlənməsində iştirak edən bioloji aktiv polipeptidlər üçün prekursor zülallar) kimi çıxış edir. Məşhur inancın əksinə olaraq, hemoglobin qan zülalı deyil, çünki qan zərdabında deyil, eritrositlərdə olur.

Tərkibi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Serum albumin qan zülallarının 55%-ni təşkil edir,[1] plazma onkotik təzyiqinin saxlanmasına kömək edir və lipidlərin və steroid hormonların daşınmasında daşıyıcı kimi iştirak edir.

Qlobulinlər qan zülallarının 38%-ni təşkil edir və immun funksiyasına kömək edən ionları, hormonları və lipidləri nəql edir.

Fibrinogen qan zülallarının 7%-ni təşkil edir. Fibrinogenin həll olunmayan fibrinə çevrilməsi qanın laxtalanması üçün vacibdir. Qalan plazma zülalları (1%) fermentlər, profermentlər və hormonlar kimi tənzimləyici zülallardır. Qamma-qlobulinlərdən başqa bütün qan zülalları qaraciyərdə sintez olunur.[1]

Qan zülallarının klassifikasiyası[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qan zülalları Normal səviyyə % Funksiyası
Albuminlər 3.5-5.0 g/dl 55% osmotik təzyiq yaratmaq və saxlamaq; həll olunmayan molekulların daşınması
Qlobulinlər 2.0-2.5 g/dl 38% immun sistemində iştirak edir
Fibrinogen 0.2-0.45 g/dl 7% Qanın laxtalanması
Tənzimləyici zülallar <1% Gen ifadəsinin tənzimlənməsi
Laxtalanma faktorları <1% Fibrinogenin fibrinə çevrilməsi

Xüsusi qan zülallarının nümunələri:[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Prealbumin (transtiretin)
  • Alfa 1 antitripsin (həzm sistemindən sızan tripsini neytrallaşdırır)
  • Alfa-1-qlikoprotein turşusu
  • Alfa-1-fetoprotein
  • Alfa-2-makroqlobulin
  • Qamma-qlobulinlər
  • Beta-2 mikroqlobulin
  • Haptoqlobin
  • Seruloplazmin
  • Əlavə Komponent 3
  • Əlavə Komponent 4
  • K-reaktiv protein (KRP)
  • Lipoproteinlər (xilomikronlar, VLDL, LDL, HDL)
  • Transferrin
  • Protrombin
  • MBL (mannoza bağlayan lektin) və ya MBP

Klinik əhəmiyyəti[redaktə | mənbəni redaktə et]

Serum zülallarının elektroforezlə ayrılması qiymətli diaqnostika vasitəsi olmaqla yanaşı, kliniki gedişata nəzarət etmək üsuludur. Qan plazması zülalları ilə bağlı cari tədqiqatlar biomarkerlərin axtarışında serum/plazmanın proteomik analizlərinin aparılmasına yönəlib. Bu iş 1970-ci illərdə 2D gel elektroforezi[2] ilə başladı və daha yaxınlarda bu tədqiqat LC-tandem MS[3][4][5] əsasında proteomikadan istifadə etməklə həyata keçirildi. Serum ümumi zülalının normal laboratoriya dəyəri təxminən 7 q/dL-dir.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 Smith, Graham S.; Walter, Gail L.; Walker, Robin M., Haschek, Wanda M.; Rousseaux, Colin G.; Wallig, Matthew A. (redaktorlar), "Chapter 18 - Clinical Pathology in Non-Clinical Toxicology Testing", Haschek and Rousseaux's Handbook of Toxicologic Pathology (Third Edition) (ingilis), Boston: Academic Press, 2013-01-01, 565–594, doi:10.1016/b978-0-12-415759-0.00018-2, ISBN 978-0-12-415759-0, 2023-02-22 tarixində arxivləşdirilib, İstifadə tarixi: 2020-11-16
  2. ↑ Anderson NL, Anderson NG. "High Resolution Two-Dimensional Electrophoresis of Human Plasma Proteins". Proceedings of the National Academy of Sciences. 74 (12). 1977: 5421–5425. Bibcode:1977PNAS...74.5421A. doi:10.1073/pnas.74.12.5421. PMC 431746. PMID 271964.
  3. ↑ Adkins JN; və b. "Toward a human blood serum proteome: analysis by multidimensional separation coupled with mass spectrometry". Molecular & Cellular Proteomics. 1 (12). 2002: 947–955. doi:10.1074/mcp.M200066-MCP200. PMID 12543931.
  4. ↑ Malmström, E; Kilsgård, O; Hauri, S; Smeds, E; Herwald, H; Malmström, L; Malmström, J. "Large-scale inference of protein tissue origin in gram-positive sepsis plasma using quantitative targeted proteomics". Nat Commun. 7. January 2016: 10261. Bibcode:2016NatCo...710261M. doi:10.1038/ncomms10261. PMC 4729823. PMID 26732734.
  5. ↑ Geyer, PE; Kulak, NA; Pichler, G; Holdt, LM; Teupser, D; Mann, M. "Plasma Proteome Profiling to Assess Human Health and Disease". Cell Syst. 2 (3). March 2016: 185–95. doi:10.1016/j.cels.2016.02.015. PMID 27135364.

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]