Qeysəriyyə (Ordubad)

Qeysəriyyə və ya Ordubad zorxanası — Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ordubad şəhərində yerləşən 17-ci əsrin tarixi və memarlıq abidəsidir. Ordubad şəhərinin mərkəzi bazar meydanında yerləşən abidə Naxçıvanın Türk-İslam abidələrindən biridir.[1] Qeysəriyyənin ümumi sahəsi 540 m²-dir. Böyük bir günbəzdən və ona bitişik 16 kiçik qübbədən ibarətdir. Abidə 10x10 m² olan mərkəzi səkkizbucaqlı zaldan və onun üzərini örtən dairəvi günbəzdən, günbəzi künclərdə saxlayan mürəkkəb quruluşlu dörd ədəd dayaqdan və dayaqlarla kənar divar taxçaları arasında yerləşən keçidlərdən ibarətdir. Abidə bişmiş kərpicdən inşa olunmuşdur. Divarının qalınlığı isə 80 sm-dir. Abidənin mərkəzi günbəzi də daxil olmaqla ümumi hündürlüyü 8,5 m-dir. Tarixi binanın pəncərələri şəbəkə metodu ilə hazırlanmışdır.[2]

Qeysəriyyə
Qeysəriyyə abidəsi
Ölkə Azərbaycan Azərbaycan
Şəhər Ordubad
Yerləşir Naxçıvan Muxtar Respublikası, Ordubad şəhəri
Tikilmə tarixi XVII əsr
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

"Qeysəriyyə" sözünün mənası keçmiş zamanlarda şahlara məxsus daş-qaş, ləl-cəvahirat satılması məqsədilə tikilmiş örtülü "Şərq bazarı" deməkdir. Burada əsasən qızıl zinət əşyaları satılırdı. Belə tikililərə dünyanın üç yerində rast gəlmək olar: Səmərqənd, Təbriz və Ordubad şəhərlərində. Hazırda ən görkəmlisi və abadı Ordubaddakıdır. Şahların bəzi əşyaları, məsələn, zinət əşyaları, qırmızı qiymətli daşlar da satışa çıxarıldı. Buna görə də bu abidə “Şah Bazarı” adlandırıldı.

Şah Abbas bu binanı həyat yoldaşı üçün tikdirmişdi. Binanın məqsədi Şah Abbasa məxsus qızıl və zinət əşyalarının satışı idi.[3]

Sonrakı dövrlərdə bu abidədən “Zorxana” kimi istifadə edilmişdir. Belə ki, zalının döşəməsi nisbətən binanın döşəməsindən aşağılıq olduğu üçün döşək əvəzinə dağlardan yığılmış gəvən kollarını buraya doldurub üstünə narın torpaq tökərmişlər. İrandan, Türkiyədən, Həmədandan və başqa yerlərdən gələn pəhləvanlar burada öz güclərini sınayarmışlar. Kim qalib gəlirdisə, hücrələrdə əyləşən xandan mükafat kimi bir kisə qızıl alarmış. Təxminən 19-cu əsrin ortalarında Ordubadda yaradılan "Əncüməni-şüəra" ədəbi məclisinin yığıncaqları burda keçirilirdi. Belə ki, “Əncüməni-şüəra” ədəbi məclisinin üzvləri Hacıağa Fəqir Ordubadi, Məhəmməd Tağı Sidqi, Qüdsi Vənəndi, Aşıq Abbas Dəhri, Usta Zeynal Nəqqaş, Hacı Əhməd Bikəs və başqaları bu binaya yığışıb öz yazdıqları əsərləri oxuyaraq kimi daha güclü yazdığını bəyan edərmişlər.Qeysəriyyə binası Çar Rusiyasının hakimiyyəti dövründə üçtürləngəli feldşer Qasımın və pinəçi İbrahimin babaları və dayıları tərəfindən qızıl pulla alınaraq ipək sarıyan sexə çevrilmişdir. 20-ci əsrdə abidə ipək qanadlı bir emalatxana kimi fəaliyyət göstərdi və 1978-ci ildə memar Zakir Haşım oğlu Babayev tərəfindən bərpa edildi. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisi Sədrinin tapşırığına uyğun olaraq 2010-cu ildə Qeysəriyyədə bərpa işləri aparılmışdır.

1991-ci ildən bu binada Ordubad rayonunun Tarix-Diyarşünaslıq muzeyi fəaliyyət göstərir. 14 yanvar 2011-ci ildə bərpa edildikdən sonra Qeysəriyyə tarixi abidəsinin açılışı oldu. Binanın dam örtüyü təmir edildi, şəbəkə sistemi və daxili divarlar bərpa edildi. Binanın daxili hissəsi kərpiclə bəzədilmiş, fond bölmələri, muzey işçiləri üçün ofislər açılmış və ekspozisiya salonuna uyğun işıqlandırma sistemi quraşdırılmışdır.[4]

Eksponatlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Muzeydə qədim dövrlərin sənət əsərləri, o cümlədən ipəkçilik əsərləri nümayiş olunur. 150 sənət əsəri ilə fəaliyyətə başlayan muzeydə 4 mindən çox sənət əsəri qorunub saxlanılmışdır. 2016-cı ildə muzeydə XIV-XV əsr silahları, mis qablar və tarixi ədəbiyyata aid 30-dan çox yeni sənət əsəri var idi. Muzeydə bəzi dəmir alətlər də var. Rayonun yaşlı sakinlərinin dediklərinə görə XVII əsrdə Ordubaddakı evlərin qapılarına iki fərqli dəmir alət asılmışdır. O sakinlərdən biri ilə qapını döyərkən, bir qadının qapını döydüyünün şahidi oldum. Evin qadını qapını açırdı. Qapını başqa bir vasitə ilə döyərkən onun kişi olduğu bilinirdi.

Eramızdan əvvəl II-I minilliklərə aid Gamiqaya qranit daşları muzeydəki ən qədim sənət əsərləridir. Burada həmçinin Quranın 32 əlyazma nüsxəsi qorunub saxlanılır. Ordubad Muzeyində zəngli bir sinə də var. Sinə 347 kiloqramdır. Qızıl saxlamaq üçün seyflər də var. Bağlar sinənin oğurlanmasının qarşısını almaq məqsədi daşıyır. Ərbub adlı varlı bir Ordubad sakinii, qiymətli əşyalarını saxlamaq üçün Fransadan muzeyə gətirmişdir.

Şəkillər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Bərpadan əvvəl
  • Bərpadan sonra

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Naxçıvan abidələri ensiklopediyası. Naxçıvan, 2008, səh. 267-269

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Historical and architectural monuments" (ing. ). imp.nakhchivan.az. 8 oktyabr 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 oktyabr 2019.
  2. ↑ "Ordubadın incisi: Qeysəriyyə tarixi abidəsi" (az.). naxcivantv.az. 6 May 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 February 2018.
  3. ↑ "Naxçıvandakı məşhur Qeysəriyyə abidəsi" (az.). zeka.az. 7 February 2018 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 February 2018.
  4. ↑ "Ordubadın incisi: Qeysəriyyə abidəsi" (az.). medeniyyet.az. 12 October 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 February 2018.