Quyfan

Quyfan (çin. 鬼方 "Demon Ərazisi"[1]) Şan sülaləsinə (e.ə. 1600–1046) qarşı vuruşan quzey xalqının qədim etnonimi idi. Çin tarixi ənənəsinə görə quyfan, jun, di,[2] hunyü, hiyenyün və hun adları eyni xalqın adlarıdır.[3][4]

Ümumi baxış

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çin annallarında quyfanlarla bağlı bir sıra istinadlar var. Onlardan bəhs edən ilk qaynaqlar "Fal yazılarıdır".[5][6][7]

Vey kralı Sian (e.ə. 296-cı ildə vəfat edib) ilə dəfn edilmiş və təxminən altı əsr sonra eramızın 281-ci ilində (Çzin sülaləsi) Çzijon kəşfində yenidən kəşf edilmiş "Bambuk annallarda" deyilir:

  • Şan kralı Vu Din hakimiyyətinin otuz ikinci ilində (e.ə. 1200-cü illər) quyfanlara hücum etdi və Çzinqə yerləşdi.[8] Vu Dinin quyfanlara qarşı fəthləri haqqında "Dəyişikliklər kitabında" da bəhs edilir.[9][10][11]
  • Şan kralı Vu İnin hakimiyyətinin otuz beşinci ilində (yəni eramızdan əvvəl 1119-cu il) Çjou öndəri Çzili, quyjunlara (çin. 鬼戎) Silouda (西落) hücum etdi və iyirmi Dí kralını əsir götürdü.[2][12] Tarixçilər quyjunların quyfanlarla eyni xalq olduğuna inanırlar.[13]

"Fal yazıları" göstərir ki, Vu Dinin fəthindən sonra quyfanlar Şan dövlətinin təbəəsi oldu.[5]

Tunc üzərindəki yazılara və yazıların quruluşuna əsaslanan fonetik araşdırmalar və müqayisələr sonucunda çinli tarixçi Van Quovey belə qənaətə gəlib ki, annalistik qaynaqlarda quyfan, hunyü, hiyenyü, hiyenyün, jun, di[a] və hu tayfa adları sonradan hunnu adı ilə tarixə düşən bir və eyni xalqın adlarıdır.[15][16][17]

Digər quyfan ölkələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yan dağları bölgəsindən olan txufanlar haqqında "Fal yazılarında" müntəzəm olaraq bəhs edilir.[18]

Qeydlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Sinoloq Ulrix Teobald, quyfanları məhz qırmızı dilərlə əlaqələndirir.[14]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Creel, Herrlee G. (1970). The Origins of Statecraft in China. The University of Chicago Press. p. 232.
  2. ↑ 1 2 Old Text Bamboo Annals. "Wu Yi" Arxivləşdirilib 2022-11-30 at the Wayback Machine quote: "三十五年，周王季伐西落鬼戎，俘二十翟王。"
  3. ↑ Book of Jin "Vol. 97, section Northern Di" Arxivləşdirilib 2022-09-22 at the Wayback Machine quote: "匈奴之類，總謂之北狄。…… 夏曰：薰鬻，殷曰鬼方，周曰獫狁，漢曰匈奴。"
  4. ↑ Taskin V. S., "Materials on history of nomadic tribes in China 3rd-5th cc", Issue 3 "Mujuns", "Science", Moscow, 1992, p.10, ISBN 5-02-016746-0
  5. ↑ 1 2 Yu Taishan. (2000). "A Hypothesis about the Source of the Sai Tribes"in Sino-Platonic Papers' 106. Ed. Victor Mair. p. 106–109
  6. ↑ Khayutina, Maria. (2016). "The Tombs of the Rulers of Peng and Relationships between Zhou and Northern Non-Zhou Lineages (Until the Early Ninth Century B. C.)" in Shaughnessy, Edward L. (ed.) Imprints of Kinship: Studies of Recently Discovered Bronze Inscriptions from Ancient China Publisher: Chinese University of Hong Kong Press. pp. 71–132. p. 26 of pdf Arxivləşdirilib 2021-02-01 at the Wayback Machine
  7. ↑ Anderson, Matthew Mccutchen. (2015). "Change and Standardization in Anyang: Writing and Culture in Bronze Age China". Publicly Accessible Penn Dissertations. 1589. https://repository.upenn.edu/edissertations/1589 Arxivləşdirilib 2022-05-24 at the Wayback Machine p. 106
  8. ↑ Current Text Bamboo Annals "Wu Ding Arxivləşdirilib 2022-11-29 at the Wayback Machine" quote: "三十二年，伐鬼方。次于荊。三十四年，王師克鬼方。氐、羗來賓。"
  9. ↑ Creel (1970), p. 232.
  10. ↑ Yijing "䷾既濟 — Ji Ji" Arxivləşdirilib 2022-12-03 at the Wayback Machine quote: "高宗伐鬼方，三年克之" James Legge's translation: "[Gao Zong], who attacked the Demon region, but was three years in subduing it."
  11. ↑ Theobald, U. (2011) "Wu Ding 武丁" ChinaKnowledge.de — An Encyclopaedia on Chinese History, Literature and Art quote: "Wu Ding was a great warrior and was able to defeat the Guifang 鬼方 (or Gongfang [𢀛]方) in the north […] Wu Ding's dynastic temple name is Gaozong 高宗."
  12. ↑ Current Text Bamboo Annals "Wu Yi" Arxivləşdirilib 2022-09-24 at the Wayback Machine quote: "三十五年，周公季歷伐西落鬼戎。"
  13. ↑ Nicola Di Cosmo, The Northern Frontier in Pre-Imperial China//The Cambridge History of Ancient China, p. 919
  14. ↑ Theobald, U. (2012) Di 狄 Arxivləşdirilib 2021-12-27 at the Wayback Machine ChinaKnowledge.de - An Encyclopaedia on Chinese History, Literature and Art
  15. ↑ Taskin V. S., "Materials on history of nomadic tribes in China 3rd-5th cc", Issue 3 "Mujuns", p. 10
  16. ↑ Wang Guowei, "Guantang Jilin" (觀堂集林, Wang Guowei collection of works), Ch.2, Ch. 13
  17. ↑ Taskin V. S., 1968, "Materials on history of Sünnu", "Science", Moscow, p.10
  18. ↑ Sun, Yan (June 2006). "Colonizing China's Northern Frontier: Yan and Her Neighbors During the Early Western Zhou Period". International Journal of Historical Archaeology. 10 (2): 159–177(19). doi:10.1007/s10761-006-0005-3.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]