Riçard Smolli

Riçard Smolli (ing. Richard Errett Smalley; 6 iyun 1943[1][2][…], Akron[d], Ohayo[5][6] – 28 oktyabr 2005[3][4][…], Hyuston, Texas[7][8][…])[9] — amerikalı fizik, 1996-cı ildə Robert Kerl və Harold Kroto ilə birlikdə Karbonun yeni formalarının — fullerenlərin kəşfinə görə Nobel mükafatı aldı. Rays Universitetində universitet professoru, ABŞ Milli Elmlər Akademiyasının üzvü (1990 il)[10].

Riçard Smolli
ing. Richard Smalley
Doğum adı Richard Errett Smalley
Doğum tarixi 6 iyun 1943(1943-06-06)[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 28 oktyabr 2005(2005-10-28)[3][4][…] (62 yaşında)
Vəfat yeri
Elm sahəsi üzvi kimya
İş yeri
Təhsili
Üzvlüyü
Mükafatları Kimya üzrə "Nobel" mükafatı
Ernest Orlando Lawrence Award
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bioqrafiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

O, Miçiqan Universitetində oxuyub və 1965-ci ildə bakalavr dərəcəsini alıb. 1973-cü ildə Prinston Universitetində fəlsəfə doktoru dərəcəsi almışdır. R. Smolli təhsilini və elmi dərslərini kimya sənayesindəki işiylə birləşdirdi, burada mühəndislik bacarıqları və idarəetmə təcrübəsi əldə etmişdir. Dissertasiyasını müdafiə etdikdən sonra Çikaqo Universitetinə daxil olan Smolli və həmkarları yeni bir istiqamət — səsdən sürətli axınlarda lazer spektroskopiyasını inkişaf etdirirlər. 1976-cı ildə ailəsi ilə birlikdə Texas ştatının Hyuston şəhərinə köçürlər və Rays Universitetində dosent kimi işləməyə başlayır. Spektroskopiya sahəsində işini davam etdirən Smolli, müxtəlif maddələrin lazerlə buxarlanması və sonradan səsdən sürətli axınlarda soyuması zamanı əmələ gələn atom klasterlərinin tərkibini təhlil edir. Bu texnikadan istifadə edərək, 1985-ci ildə Britaniyanın Sasseks Universitetindən universitet həmkarı Robert Kerl və Harold Kroto ilə əməkdaşlıq edərək, o, karbonun sferaya bənzər yeni formalarını — fullerenləri kəşf etdi. Növbəti onillikdə Smolli fullerenləri (xüsusilə C28, C70 və endohedral fullerenlər) öyrənməyə davam etdi, həmçinin müxtəlif katalizatorların iştirakı ilə karbon nanoborucuqlarının sintezini də araşdırdı. Fullerenlərin kəşfinə görə Nobel mükafatı alan Smolli rəhbərliyi universitetin rəhbərliyini Rays Nanoelm və Texnologiya Mərkəzini (CNST) açmağı təklif etdi. Onun qrupu yüksək təzyiq altında dəm qazından nanoborucuqların sintezi metodunu işləyib hazırlayır və texnologiyanı mərkəzdə yaradılmış "Carbon Nanotechnologies" şirkətinə ötürür. Nanotexnologiyanın inkişafı və populyarlaşmasının fəal tərəfdarı olan Smolli eyni zamanda molekulyar robot montajçılarının ideyalarını təbliğ edən nanotexnologiya fəalı Erik Dreksler ilə kəskin polemikləşdirilir. Smolli özünü çoxaldan robotların yaradılmasına mane olan fundamental problemlərə işarə edir və Drekslerin apokaliptik baxışlarının nanotexnologiyaya ictimai dəstəyi ciddi şəkildə zəiflədə biləcəyindən narahat olduğunu bildirır. Ömrünün son illərində leykemiyadan əziyyət çəkən Smolli elm adamlarının və cəmiyyətin diqqətini qlobal problemlərə ən əsası ucuz və təmiz enerji mənbələrinin axtarışına yönəltməyə çalışdı. Xəstəliyinə baxmayaraq, "Alim ol – dünyanı xilas et"[11] devizi altında elmin və təhsilin təbliğində qüvvəsini əsirgəməmişdir. Amerika İncəsənət və Elmlər Akademiyasının (1991il), Elmin İnkişafı üzrə Amerika Assosiasiyasının və Amerika Fizika Cəmiyyətinin üzvlərinin (1986 il) üzvü olub.

Mükafatları

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 1991 il — İrvinq Lenqmür Mükafatı
  • 1991 il — Ernest Lourens mükafatı
  • 1992 il — Yeni Materiallarda Araşdırmaya görə Ceyms Makqrudi Mükafatı
  • 1993 il — Con Skott medalı
  • 1993 il — Rixtmayer Memorial Mükafatı
  • 1994 il — Hyüllett-Pakard Mükafatı
  • 1996 il — Franklin medalı
  • 1996 il — Kimya üzrə Nobel Mükafatı[12]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Richard E. Smalley, 62, Dies; Chemistry Nobel Winner (ing.). // The New York Times / J. Kahn Manhattan: New York Times Company, A. G. Sulzberger, 2005. ed. size: 443000 ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X
  2. ↑ 1 2 Richard Smalley (ing.). // The Guardian.com 2005. ISSN 1756-3224; 1354-4322
  3. ↑ 1 2 Weisman B. Richard E. Smalley (6 June 1943–28 October 2005) (ing.). // Physica Status Solidi B: Basic Solid State Physics Wiley-VCH, 2006. Vol. 243, Iss. 13. P. 2979–2979. ISSN 0370-1972; 1521-3951 doi:10.1002/PSSB.200690024
  4. ↑ 1 2 Richard E. Smalley // Encyclopædia Britannica (ing.).
  5. ↑ 1 2 Richard Smalley. American Institute of Physics.
  6. ↑ 1 2 Twenty Somethings (ing.). // Texas Monthly ATX: 1997. ISSN 0148-7736; 2163-3274
  7. ↑ 1 2 U.S. Senate honors Rice’s Smalley with resolution. Rays Universiteti, 2005.
  8. ↑ 1 2 Nanotech Pioneer, Nobel laureate Richard Smalley dead at 62. Baylor University, 2006. C. 7, burax. 1.
  9. ↑ в российской печати встречается вариант транслитерации Смелли
  10. ↑ Смолли, Ричард на сайте Национальной академии наук США (англ.)
  11. ↑ Смолли, Ричард "Словарь нанотехнологических терминов". Роснано. Дата обращения: 25 ноября 2011. Архивировано 5 февраля 2012 года
  12. ↑ [[[:ru:Смолли, Ричард]] "Arxivlənmiş surət"] (#bad_url). 2023-03-24 tarixində Ричард%5d%5d arxivləşdirilib (#bad_url). İstifadə tarixi: 2024-03-07.