Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyası

Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyası — Rusiya imperiyasında 1898-ci ildə yaradılmış siyasi partiya.

Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyası Российская социал-демократическая рабочая партия
RSDFP
Sədri	Vladimir Lenin, Pavel Akselrod[1]
Lideri	Vladimir Lenin Yulius Martov
Quruluş tarixi	1 mart 1898
Dağılma tarixi	1 Yanvar 1912
Birləşən	Fəhlə Sinfinin Qurtuluşu üçün Mübarizə Birliyi Bund
Bölünmə	Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyası (bolşeviklər) Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyası (menşeviklər)
Sələfi	Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası
Baş qərargah	Sankt Peterburq
İdeologiya	Marksizm Sosializm
Üzvlüyü	İkinci İnternasional
Rəngləri	Qırmızı
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Partiya Rusiya imperiyasında 1898-ci ildə bir neçə sosial-demokrat ("Fəhlə sinfinin azadlığı uğrunda mübarizə ittifaqı", "Fəhlə qəzeti", "Bund") və marksist dərnəkləri əsasında yaranıb. Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyasının I qurultayı Minskdə 13–15 mart 1898-ci ildə keçirilib.

Əsas məqalə: Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyası II Qurultayı

Rusiya Sosial Demokratik Fəhlə Partiyasının əvvəlcə Brüsseldə, daha sonra Londonda polis repressiyası səbəbi ilə keçirilmiş İkinci Qurultayı 1903-cü ilin avqustunda toplandı. Qurultayda yeni partiyanın üzvlük prinsipləri və tərifi üzərində əhəmiyyətli bir fraksiyalaşma yarandı. Çoxluq Vladimir İliç Ulyanov, azlıq isə Yulius Martov tərəfində idi.

Lenin partiya üzvlərinin yalnız ciblərində partiya kimliyi olanlar və bəzən partiyanı ziyarət edənlər, hətta ziyarət etməyənlər də deyil, dar və fəal olmaları lazım olduğunu müdafiə etdi. Bu fəal üzvlər vaxtlarının çox hissəsini çar inqilabçı qüvvələrinə qarşı işçi inqilabı edə bilən inqilabi bir partiya yaratmaq üçün peşəkar inqilabi kadrlar kimi təşkilatlanmağa sərf edəcəklər. Bu modelə görə simpatizanlar kənarda qaldı. Partiyanın daxili işində də demokratik mərkəzçilik qəbul ediləcəkdi. Leninin fikirlərinin əksinə olaraq, dostu Yulius Martov, partiyanın mərkəzində olan professional inqilabçıları təsdiqləməsinə baxmayaraq, partiyasına üzv olmağın simpatizanlara, inqilabçı işçilərə və digərlərinə açıq olmasını müdafiə etdi. Hər ikisi əvvəllər bu məsələni müzakirə etsələr də, fikir ayrılıqları dərinləşməkdə davam etdi. Lenin və Martov tərəfdarlarına konqresdəki vəziyyətlərinə görə rus dilində "bolşinstvo" (əksəriyyət) və "menşinstvo" (azlıq) adlarını aldılar.

Həm bolşeviklər, həm menşeviklər davamlı olaraq yeni üzvlər qazanırdı və ya itirirdi. Məsələn: rus marksizminin atası adlandırılan Georgi Plexanov əvvəlcə Leninə və bolşeviklərə üstünlük verdi, daha sonra 1904-cü ildə isə bolşeviklərdən ayrıldı. Əvvəl menşevikləri dəstəkləyən Lev Trotski isə menşeviklərin rus liberalları ilə barışmaq cəhdləri və bolşeviklərlə birləşməməyə münasibətləri səbəbindən partiyadan getdi.

İki tərəf arasındakı fraksiyalaşma, 1905-ci ilin aprelində bolşeviklərin III Qurultay adlandırdığı ayrı bir qurultay keçirtdikləri zaman daha da dərinləşdi. Menşeviklər də buna cavab olaraq dərhal alternativ qurultay keçirdi. Rus imperiyasının 1905-ci il çar rejiminin inqilabı ilə sarsıldığı dövrdə bolşeviklər azlıqda idilər. Üsyan edən xalqın öz-özünə qurduğu Sankt-Peterburq Fəhlə Sovetində RSFDP azlıqda olsa da, təsirli şəkildə Trotski ilə təmsil olunurdular. Buna baxmayaraq, onlar Moskva Sovetində çoxluq təşkil edirlər.

1906-cı ilin aprelində Stokholmda keçirilən IV Birləşmə Qurultayında bolşeviklər və menşeviklər yenidən birləşməyə cəhd etdilər.

Menşeviklər Yəhudi Əməyi Baş Federasiyası ilə əməkdaşlıq etdikdə bolşeviklər azlıqda qalırlar. IV Qurultayda birləşməyə qərar verilsə də, hər qrupun öz rəhbərliyini qoruyacağı qərarı verildi. 1907-ci ilin mayında Londonda keçirilən növbəti V Qurultayda da bu vəziyyət dəyişmir.

1905-ci il inqilabının 1907-ci ildə tamamilə məğlub olması ilə, Bolşeviklər Çar rejiminin təşkil etdiyi Rusiya imperiyası III Dövlət Dumasında iştirak edib etməyəcəyi üzərində mübahisə etdilər. Lenin, Qriqori Zinoviev və Lev Kamenev Dumaya getməyin, filosof Aleksandr Boqdanov, Anadolu Lunaçarski və Mixail Pokrovski isə Dumadakı millət vəkillərinin geri çağırılmasının tərəfdarı olmuşdur. Dumada iştirakdan yana olmayan qrupa rus felindən yaradılan Otzovistlər ləqəbi qoyuldu.

Digər bir qrup isə Dumadakı bolşevik millət vəkillərinin partiya rəhbərliyindən müstəqil fəaliyyət göstərdikləri üçün ultimatumla xəbərdar edilməli olduğunu müdafiə edirdi. Bu qrup ultimatumistlər adlandı. Boqdanov tərəfdarı və bolşeviklər arasındakı qətiyyətsizlik 1908-ci ildə böyüdü və beləliklə Lenin Boqdanovun filosof şəxsiyyətinə hücum etməyə başladı. Boqdanovu 1909-cu ildə nəşr olunan Materializm və Empirio-tənqid adlı əsərində idealizm fəlsəfəsini müdafiə etməkdə günahlandırdı. 1909-cu ilin iyun ayında Parisdə Bolşevik mətbuatı Proletarinin təşkil etdiyi Bolşevik Konfransında Boqdanov tənqid edildi və bolşevik sıralarından qovuldu.

Partiyanın bölünməsi və Çar rejiminin sıx təzyiqi qüvvələri birləşdirmək istəyənləri hərəkətə gətirirdi. 1910-cu ilin yanvarında bolşeviklər, otzovistlər və bir neçə menşevik qrupu Parisdə Mərkəzi Komitənin iclasını keçirdi. Kamenyev və Zinovyev birləşməyə qarşı çıxsalar da, Viktor Noqin kimi bolşeviklərin qətiyyəti səbəbi ilə ümumi qərara tabe oldular. Lenin birləşməyə qətiyyətlə qarşı çıxsa da, bolşevik rəhbərliyi arasındakı səsvermədə azlıqda qaldı. Menşeviklərlə bağlanmış razılığa görə, vahid partiyanın media orqanı Trotskinin Vyanada nəşr etdirdiyi Pravda olacaq, lakin 1910-cu ilin avqustunda Pravdanən Redaksiya Heyətindəki bolşevik təmsilçisi Kamenyev İdarə Heyətindən istefa etdikdə, birlik səyləri sona çatdı.

Əsas məqalə: Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası

Qruplar arasındakı münasibətlər 1912-ci ildə pozuldu. Həmin ilin yanvarında bolşeviklər rəsmi olaraq yalnız öz təşkilatları ilə topladıqları Praqa Konfransında partiyadan istefa verdilər. Bu qurultaydan sonra bolşeviklər artıq özlərini RSDFP fraksiyası kimi deyil, ayrı bir partiya olaraq Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyası (bolşeviklər) olaraq elan etdilər.

Bolşevik rəhbərliyi ayrı bir partiya olmaq qərarına gəlsə də, bolşevik tərəfdarı olan xalq və işçilər bu xətti izləməkdə çətinlik çəkdilər. Bundan əlavə, Dövlət Dumasındakı 6 bolşevik millət vəkili partiya rəhbərliyinin bu qərarını qəbul etmədi. Onlardan yalnız Matvei Muranov ayrı bir partiyanın yaradılmasının tərəfdarı oldu, lakin buna baxmayaraq, bolşevik rəhbərliyi vəziyyətə hakim olaraq 1913-cü ilin sentyabrında ayrı bir Duma qrupu yaratdılar.

• Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası