Səfəvilərin Bəndər-Abbası ələ keçirməsi

Səfəvilərin Bəndər-Abbası ələ keçirməsi — 1614-cü ildə Qızılbaş ordusunun İmamqulu xanın komandanlığı altında müasir Bəndər-Abbas bölgəsində yerləşən Kambarao (və ya Gembrun) qalasını ələ keçirməsi nəzərdə tutulur. Qala Portuqaliyaya məxsus idi.[3]

Səfəvilərin Bəndər-Abbası ələ keçirməsi
Portuqal–Səfəvi müharibəsi
XVI-XVII əsrdə İran körfəzində portuqaliyalıların olduqları əsas şəhərlər, limanlar və istiqamətlər.
XVI-XVII əsrdə İran körfəzində portuqaliyalıların olduqları əsas şəhərlər, limanlar və istiqamətlər.
Tarix 29 sentyabrdan 21 dekabr 1614
Yeri
Səbəbi Səfəvi imperiyasının Portuqaliyanın İran körfəzindəki varlığından duyduğu narahatlıq.
Nəticəsi Səfəvi imperiyasının qələbəsi
Ərazi dəyişikliyi Bəndər-Abbas Səfəvi imperiyasının əlinə keçdi.
Münaqişə tərəfləri

Səfəvi İmperiyası

Portuqaliya krallığı

Komandan(lar)

İmamqulu xan

Andreu de Quadros

Tərəflərin qüvvəsi

14.000[1]

80 portuqaliyalı və sayları dəqiq bilinməyəh yerli oxçular[2]

Zəmin

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1507-ci ildə portuqaliyalı Afonsu d' Albukerki Hörmüz adasına hücum edərək oranı ələ keçirdi. Bu adanın ələ keçirilməsi ilə Hindistan ilə Avropa arasında körfəz üzərindən gedən ticarətə nəzarət etmə imkanı Portuqaliyanın əlinə keçdi.[4] I Abbasın hakimiyyəti dövründə Səfəvi imperiyası Hörmüzü ələ keçirmək barədə düşünürdü. Onun əsas məqsədi ümumiyyətli portuqaliyalıları buralardan vurub çıxarmaq idi. Osmanlı əleyhinə Portuqaliya və İspaniya əleyhinə ittifaq qurmaq üçün çalışdığına görə Abbas bu hücumu ertələmişdi, ittifaq alınmadıqdan və qızılbaşlar tək başına Osmanlı ordusunu darmadağın etdikdən sonra Portuqaliya əleyhinə hərbi əməliyyat reallıq oldu. 1614-cü ildən etibarən isə Abbas bütün qəzəbini İran körfəzindəki portuqaliyalılara və ispaniyalılara qarşı yönləndirdi.[5]

Ələ keçirilmə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1613-cü ildə Fars körfəzindəki kiçik limanlardan birindən olan bir neçə ərəb taciri Hörmüz adasının portuqaliyalı qubernatoru Luis da Qama tərəfindən pis rəftar edildi. Bu tacirlər Hörmüzün bir məhəlləsində kartazsız[a] ələ keçirildilər. 1614-cü ilin yaz və yay aylarında bir başqa hadisə də baş verdi. Səfəvi imperiyasından gələn karvanlar Hörmüz yolunda saxlanıldılar. Bu hadisələr səfəviləri portuqaliyalılar üzərinə hücuma keçməyə vadat ertdi.[1]

Portuqaliyalıların Şah Abbasa tabe olan Lar hakiminə vergi verməkdə imtina etməsindən sonra Səfəvi imperiyası oraya ordu göndərdi. 14 minlik ordunun komandanlığına İmamqulu xan təyin edilmişdi[7] və hədəf portuqaliyalıların Kambarao qalası idi.[1] Qalada Andreu de Quadrosun komandanlığı altında[8] cəmi 80 nəfər portuqaliyalı döyüşçü[1] və sayı dəqiq bilinməyən yerli oxçular var idi. Qaladakı döyüşçülərin sayı az idi və ora silahlarla zəif təchiz edilmişdi.[8]

Bir həfətlik zəif müqavimətdən sonra Adreu təslim oldu. Onun ələ keçirilməsindən sonra, Portuqaliyanın Hindistan valisi Mikael de Sousa Primental qaladakıların yardımı üçün göndərmiş olduğu 9 gəmi bölgəyə gəlib çatdı. Qalanın artıq ələ keçirildiyini görən Mikael onu yenidən tutmaq üçün heç nə etmədi və oradan uzaqlaşaraq Məskətə getdi.[8] Qalanın mühasirəsi 29 sentyabrdan 21 dekabra qədər davam etmişdi.[1] Kambarao daha sonradan onu ələ keçirən hökmdar olan I Abbasın adı ilə "Bəndər-Abbas" adlandırıldı.[9]

Nəticə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bəndər-Abbas ələ keçirildikdən sonra növbəti hədəf Hörmüz adası idi. Lakin Hörmüz adasına hücum etmək üçün gəmilər lazım idi və bu Səfəvi ordusunda yox idi. Həmçinin Osmanlı imperiyası ilə yeni müharibənin başlamasını göstərən əlamətlərin ortaya çıxması Hörmüzün hücuma məruz qalmamasına şərait yaratdı. Artıq Abbas Osmanlı ilə yeni müharibəni dəf edə bilmək üçün başqa problemləri ən azından bir müddətlik dondurmalı idi. O, ələ keçirdiyi heç bir bölgəni verməyəcəyi şərti ilə, Karmelitlərin vasitəçiliyi ilə Hörmüz adasındakı portuqaliyalılarla danışıqlara başladı.[10]

Qeydlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Cartaz XVI əsrdə (təxminən 1502-1750) Hind okeanında Portuqaliya imperiyası tərəfindən verilmiş dəniz ticarəti lisenziyası və ya keçid sənədi idi. Adı portuqalca hərflər mənasını verən "cartas" terminindən götürülmüşdür. 1939-45-ci illərdəki ingilislərin navicer sistemi cartaslarla bənzərliklərə sahib idi.[6]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 5 Steensgaard, 1976. səh. 296
  2. ↑ Steensgaard, 1976. səh. 271-292
  3. ↑ Tazmini, 2017. səh. 102-103, 104
  4. ↑ Sykes, 1915. səh. 279
  5. ↑ Blow, 2009. səh. 102-103, 104
  6. ↑ Boxer, 1969
  7. ↑ Danvers, 1894. səh. 171
  8. ↑ 1 2 3 Danvers, 1894. səh. 172
  9. ↑ Amanat, 2017. səh. 1102
  10. ↑ Blow, 2009. səh. 104

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Niels Steensgaard. The Asian Trade Revolution, The East India Companies and the Decline of the Caravan Trade. University of Chicago Press. 1976. ISBN 9780226771397.
  • Frederick Charles Danvers, The Portuguese In India. The Portuguese In India. 2. 1894.
  • Abbas Amanat. Iran, A Modern History. Yale University Press. 2017.
  • Charles Ralph Boxer. The Portuguese Seaborne Empire, 1415-1825. A. A. Knopf. 1969. 415.
  • Sir Percy Molesworth Sykes (1915). A History of Persia. . A History of Persia. Macmillan and Company, limited. 1915.
  • David Blow. Shah Abbas: The Ruthless King Who Became an Iranian Legend. I.B. Tauris. 2009. ISBN 1845119894.
  • Ghoncheh Tazmini. The Persian–Portuguese Encounter in Hormuz: Orientalism Reconsidered. Iranian Studies , Volume 50 , Issue 2. 2017. 271–292.