Samur (heyvan)

Samur (lat. Martes zibellina) — məməlilər sinfinə, dələkimilər fəsiləsinə daxil olan növ.

Samur (heyvan)
Sobol bur.jpg
Elmi təsnifat
XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır.
???:
Samur (heyvan)
Beynəlxalq elmi adı

Təsviri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Samurun bədən uzunluğu 56 sm, quyruğu isə 20 sm-ə qədərdir.

Xəzinin rəngi dəyişkəndir. Bəzi fərdlər demək olar ki, tamamən qara rəngdə olur. Bəzilərinin rəngi isə çox açıq, qumlu sarı və ya parlaqdır. Elə fərdlərdə vardır ki, arxa tərəfində tünd bir kəmər olan qəhvəyi ton, yan tərəflər isə nisbətən açıqdır.

Həyat tərzi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sibir tayqasının xarakterik bir sakinidir. Çevik və ölçüsünə görə çox güclü yırtıcıdır. Yerüstü həyat tərzi sürür. Bir qayda olaraq, dağ çaylarının yuxarı axınlarında, dağlıq ərazilərdə, daş örtüklər arasında yaşayır. Bəzən ağacların zirvələrinə qalxır. Sıçrayışlarla hərəkət edir. Atlamanın uzunluğu 30–70 sm-dir. Ağaclara yaxşı dırmaşa bilir. Yaxşı inkişaf etmiş eşitmə və qoxuya qabiliyyətlərinə sahibdir. Görmə qabiliyyəti nisbətən zəifdir. Yeni və quru qar üzərində asanlıqla hərəkət edir. Səhər və axşam ən fəal olduğu dövrdür.

Səslər[redaktə | mənbəni redaktə et]

Nadir hallarda səs çıxarırlar. Digər dələkimilər kimi qorxu və həyəcanlanma zamanı civiltili səslər çıxarır və düşmənə qarşı müdafiədə almağa çalışır. Qışqırığı xatırladır. Məhəbbət oyunları zamanıda müəyyən səslər müşayiət olunur[3].

Qidalanması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qida rasionunun böyük hissəsini gəmiricilər təşkil edir. Əsasən qırmızı çöl sıçanı (cənubda qırmızı-boz çöl siçanı) ön yerdə gedir. Yeniseyin şərqində və Sayanda isə Ochotona cinsinə daxil növlər üstünlük təşkil edir. Tez-tez sincab və burundukları yeyir, dovşanlara da belə hücum edir. Bir ildə Krasnoyarsk diyarında bir neçə milyon sincabı məhv edir. Quşların içərisində adi bonazi tetrasına və turaclara hücum edir. Ümumiyyətlə quşlar onlar üçün ikinci dərəcəli bir qidadır. Ovlarını əsasən alatoraqlıqda, gcə radələrində edirlər, lakin gündüz vatlarıda tez-tez ovlamalrı müşahidə edilir.

Bundan əlavə samurların qida rasionuna bitki qidaları da daxildir: sidr toxumları, quşarmudu, cır mərsin. Ayrıca mərcangilə, qaragilə, adi meşəgilası, itburnu, qarağat, Amur üzümü, Çin cır limonunu da yeyirlər.

Çoxalma[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yuvalarını ağacların oyuqlarında, daşların altlarında qururlar. Heyvanlar iki-üç yaşlarında qədər cinsi yetkinliyə çatır və 13–15 ilədək yaşayırlar. İyun — iyul aylarında cütləşmə baş verir. Boğazlıq dövrü 250–290 gündür. Birdən yeddi bala verə bilir. Adətən isə 3–4 bala verir.

Yayılması[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hal-hazırda samurlar Rusiyanın Ural dağlarından tutmuş Sakit okeanın sahillərinə qədər ərazidə yayılmışlar. Şimalda arealı meşə bitki örtüyünün hüdudlarına qədərdir. Əsasən sidr ağaclarının yayıldığı meşələrə üstünlük verir. Yaponiyada, Hokkaydo adasında da aşkar edilmişdir. Şərqin Uralda meşə dələsi ilə samurun qarışığı olan kidus adlı hibridinə rast gəlinir.

XVII əsrə qədər Finlandiyada[4], XIX əsrə qədər Kareliya, Baltikyanı ölkələr və Qərbi Polşada müşahidə edilirdi[5].

Təsnifatı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ümumilikdə samurlar ölçü və rəng sxemi ilə fərqlənən 17 yarımnövə bölünürlər. Bunlardan bəziləri bunlardır[6][7]:

  • Martes zibellina zibellina — tobol samuru
  • Martes zibellina princeps — barquzin samuru. Bu yarımnöv xüsusilə dəyərlidir, çünki qara rəngə, yumşaq və ipək xəzə malikdir.
  • Martes zibellina sahalinensis — saxalın samuru
  • Martes zibellina yenisejensis — yenisey samuru
  • Martes zibellina sajanensis — sayan samuru
  • Martes zibellina jakutensis — yakut samuru
  • Martes zibellina kamtshadalica — kamçatka samuru
  • Martes zibellina tomensis — kuzneç samuru
  • Martes zibellina averini — sayan samuru
  • Martes zibellina vitimensis — vitim samuru
  • Martes zibellina arsenjevi — ussuri samuru
  • Martes zibellina obscura — çikoy samuru
  • Martes zibellina brachyura — kuril samuru, yox oloma həddindədir[8][9]

Elmi ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Monakhov Vladimir G. Martes zibellina (Carnivora: Mustelidae). Mammalian Species 2011: Volume 43, Issue 1: pp. 75–86.
  • Proulx G., Aubry K., Birks J., Buskirk S., Fortin C., Frost H., Krohn W., Mayo L., Monakhov V., Payer D., Saeki M., Santos-Reis M., Weir R., and Zielinski W. World distribution and status of the Genus Martes in 2000. Pages 21–76 in Harrison, D. J.; Fuller, A. K.; Proulx, G. (Eds.). Martens and fishers (Martes) in human-altered environments: An international perspective. Springer Science+Business Media Publishers, New York. 2004.
  • Черникин Е. М. Экология соболя (Martes zibellina Linneus, 1758) в Баргузинском заповеднике — Улан-Удэ: Изд-во Бурят. госуниверситета, 2006. — 265 с.

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2003.
  2. ↑ Mammal Species of the World (ing.): A Taxonomic and Geographic Reference. / D. E. Wilson, D. M. Reeder 3 Baltimore: JHU Press, 2005. 35, 2142 p. ISBN 978-0-8018-8221-0
  3. ↑ "Samur". www.moscowzoo.ru. 2018-10-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-10-10.
  4. ↑ Матти Хельминен. Kuuluiko soopeli Suomen eläimistöön (фин.) // Eränkävijä. — Yhtyneet kuvalehdet, 1973.
  5. ↑ Abramov, A. & Wozencraft, C.: Martes zibellina [ölü keçid] IUCN Red List of Threatened Species. Version 2014.1. 2008. International Union for Conservation of Nature, IUCN, Iucnredlist.org. Viitattu 22.7.2014.
  6. ↑ "Соболь - систематика и внешний вид - Biofile.ru". 2019-11-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-17.
  7. ↑ "Полное описание соболя. Внешний вид, где обитает, чем питается, образ жизни, размножение соболя | Все о животных". 2019-04-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-17.
  8. ↑ "систематика — Подвид: Курильский соболь (Martes zibellina brachyura)". 2019-04-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-11-17.
  9. ↑ Wilson & Reeder. "Mammal Species of the World" (ingilis). Bucknell University. 2015-06-07 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-5-17.