Saymaluu-Taş

Saymaluu-Taş (qırğız dilində "işlənmiş" və ya "naxışlı daşlar" mənasını verir[1]) ― Qırğızıstanın Cəlalabad vilayətində yerləşən petroqlif sahəsi. Ağ-qara rəngli şəkillər halındakı 10 000-dən çox - bəlkə də 11 000-ə qədər[2] oyma təsvir bu yeri qayaüstü təsvirlərin dünya əhəmiyyətli kolleksiyası halına gətirmişdir.[1][3] Bunlar aşağı vadidəki qədim insanların təqdim etdiyi qurbanların müqəddəs təqdimatdır. [2]

Saymaluu-Taş
Ümumi məlumatlar
Dağ silsiləsi Tyan-Şanın Fərqanə silsiləsi
Mütləq hündürlüyü 3 200 metr
Yerləşməsi
41°10′50″ şm. e. 73°48′50″ ş. u.
Ölkə
Saymaluu-Taş xəritədə
Saymaluu-Taş
Saymaluu-Taş

29 yanvar 2001-ci il tarixində UNESCO üzrə Qırğızıstan Milli Komissiyası ərazinin UNESCO-nun Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilməsini təklif etmişdir. Beləliklə bura "Saymaluu-Taş petroqlifləri" adı ilə UNESCO-nun ilkin siyahısına, (iii), (iv) və (vi) kriteriyaları üzrə mədəniyyət kateqoriyasının daxil edilmişdir.[3]

Yer[redaktə | mənbəni redaktə et]

Petroqliflər 3,200 metr (10,500 ft) yüksəkliyindəki olan Fərqanə silsiləsində, alçaq bir dağ silsiləsi ilə ayrılmış iki yüksək vadidə yerləşir. Ərazi Kazarman kəndinin 30 kilometr (19 mil) cənubundadır.[1][2] Kazarman kəndindən qısa bir məsafəyə qədər yalnız ciplərin gedə biləcəyi bir yol mövcud olsa da, ərazinin qalan hissəsinə təxminən bir gün boyunca piyada və ya atla getmək olar və bu ancaq təxminən avqust ayında mümkündür. Digər vaxtlarda mövcud olan qarlı hava şəraiti əraziya çatmağın praktik olmadığını göstərir.[2] Gəzinti üç gün ciplə, yeddi gün atla davam edir. [2]

Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

"Saymaluu-Taş" qırğız dilində "naxışlı və ya işlənmiş daş yeri" deməkdir.[4]

Tarix[redaktə | mənbəni redaktə et]

Böyük qalereyalarda yaradılan petroqliflərin eramızdan əvvəl 2000-ci illərin əvvəllərindən Neolit və Tunc dövrünə, eramızdan əvvəl 3000-ci ilə qədər olduğu düşünülür.[1][2][3] Tunc dövründə müqəddəs petroqlif yazmaq əhalinin ənənəsi idi. Bu, eramızdan əvvəl 800-cü ildən dəmir dövrünə qədər davam etdi. Təsvirlər arasında bir neçə yüz il ərzində İskit və Türk xalqlarına aid olanlar da var.[2]

Qırğızlardan əvvəl, eramızdan əvvəl VIII əsrdən eramızın birinci əsrinə qədər burada Saka-Usun dövrünə aid insanların məskunlaşdığı deyilir. Saka keşişlərinin bu yerdən günəş tanrısına qurban ayinləri üçün istifadə etdikləri deyilir. [5] Ərazi Tyan-Şan və Fərqanə xalqları üçün müqəddəs idi və hətta mənəvi və müalicəvi keyfiyyətlərinə görə müasir qırğız nəsli üçün hələ də müqəddəsdir. Bu, xalqların dini inancları və dağlara, təbiətə, totemlərə və günəş kosmik görüntülərinə ibadət etmələrinin bir hissəsidir.[2][3]

Saymaluu-Taş ilk dəfə 1902-ci ildə, Cəlalabad və Narın arasındakı hərbi düşərgəni şəhərlərlə birləşdirmək üçün nəzərdə tutulmuş yol layihəsi üçün ərazidə araşdırmalar apararkən rus kartoqrafları tərəfindən aşkarlanmışdır. Kartoqraflardan biri, düşərgələrinə yaxın bir ərazidə yerləşən "boyalı daşlar" haqqında nağıllar eşidən Nikolay Xludov ərazini araşdırmağa qərar vermişdir. O, petroqliflərə dair tapıntılarını Daşkənd Arxeologiya Cəmiyyətinə bildirmiş və cəmiyyət ərazinin daha da araşdırılması üçün ekspedisiya təşkil etmişdir. Lakin ərazi 1950-ci ilə qədər unuduldu.

Daha sonralar aparılmış qzıntılar nəticəsində petroqliflər xüsusi olaraq müəyyənləşdirildi, nömrələndi və yaşları təyin edildi. Hal-hazırda ərazidə Bişkekdəki Arxeologiya İnstitutu tərəfindən ara sıra araşdırmalar aparılır.[2] Neolit dövrünə aid petroqliflər isə Qırğızıstan Dövlət Tarix Muzeyində nümayiş olunur.[2]

Xüsusiyyətləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

Arxeoloqlar ərazini iki hissəyə ayıraraq hissələri "Saymaluu-Taş 1" və "Saymaluu-Taş 2" adlandırmışdırlar.

Saymaluu-Taş 1 parıldayan bazalt daşlarına həkk olunmuş petroqlifləri ehtiva edir. Onların aşağı vadilərdən nəzri məqsədi ilə gətirildiyinə inanılır. Burada şamanların müqəddəs ayinləri yerinə yetirdiyi kiçik bir göl də var.[6] Daşların üzərində müxtəlif dizaynlı petroqliflər müəyyən edilmişdir. Ən çox yayılmış təsvirlər, keçi (Türk dövrünün uzun buynuzlu keçisi daha çoxdur[5]), at, şir və qurd kimi heyvanlardır. Təsvirlərə maral ovu səhnələri də daxildir və bu səhnələrdə ovçuların heyvanları ovlamaq üçün yay, ox və nizə istifadə etdikləri göstərilir. Digər səhnələrə ritual rəqslər, günəş, çayların axışını təmsil edən dalğalı dizaynlar və cinsi səhnələr daxildir. İnsanlar bununla bəlkə də, yaxşı bir məhsuldan və ya uğurlu bir ovdan sonra dağın ruhlarına minnətdarlıq hisslərini təsvir edirdilər.[2]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 3 4 "Saimaluu-Tash". Kyrgyzstan Community Based Tourist Association. 2015-02-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 noyabr 2015.
  2. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Mitchell, 2015
  3. ↑ 1 2 3 4 "Saimaly-Tash Petroglyphs". UNESCO Organization. 2007-02-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 noyabr 2015.
  4. ↑ "Petroglyphs of Saimaluu-Tash". Oriental Express Central Asia. 2005-11-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 noyabr 2015.
  5. ↑ 1 2 Mayhew, Elliott, 2014
  6. ↑ "Saimaluu-Tash Petroglyphs – A view from our expert author". bradtguides.com. 2014-12-13 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 noyabr 2015.

Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]