Sosnovski itburnusu

Sosnovski itburnusu (lat. Rosa sosnovskyana) — bitkilər aləminin gülçiçəklilər dəstəsinin gülçiçəyikimilər fəsiləsinin i̇tburnu cinsinə aid bitki növü. IUCN Qırmızı Siyahısına görə növün kateqoriyası və statusu "Nəsli kəsilmək təhlükəsində olanlar" kateqoriyasına aiddir – EN B2ab (ii,iii, iv,v). Azərbaycanın nadir, endemik növüdür. Regional IUCN Statusu - EN B2ab (ii,iii, iv,v).

Sosnovski itburnusu
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptofitlər Klad: Embryophytes Klad: Polysporangiophytes Klad: Tracheophytes Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Eudicots Klad: Core eudicots Klad: Superrosids Klad: Rosids Klad: Fabids Dəstə: Gülçiçəklilər Fəsilə: Gülçiçəyikimilər Yarımfəsilə: Qızılgülkimilər Triba: Roseae Cins: İtburnu Növ: Sosnovski itburnusu
Beynəlxalq elmi adı
Rosa sosnovskyana Tamamsch., 1949[1]
Şəklin VikiAnbarda axtarışı

Sürünən koldur. Nazik, 6,5-7,0 m hündürlüyündə, 2-3 sm diametrində uzun gövdəsi var. Tikanları möhkəm, çox və az hamar, əyilmişdir. Yarpaqlar iri 3,5 sm uzunluğunda, 2,5 sm enində, enli-ellipsvari, üst hissədən parlaq –yaşıl, çılpaq, alt hissədən ağımtıl-yaşıldır. Çiçəklər qalxanvari çiək qrupunda toplanmış 3, bəzən birçiçəklidir. Çiçək saplağı hamar, çılpaq, möhkəmdir. Kasa yarpağı dar, neştərşəkilli, ləçəklər ağ-çəhrayıdır. Meyvə ensiz-ellipsivari, hamar, yetişdikdə hamar-qırmızıdır.

Çiçəkləmə, meyvə əmələgətirmə dövrü may-iyun aylarına təsadüf edir. Quru, dağətəyi ərazilərdə, yemişan cəngəlliklərində yayılmışdır. Bozumtul darçını qabıqlı budaqları olan, bir qədər hündürboylu koldur. Qopartikanları xırda, samanı sarı rəngdədir, düz və ya bir qədər əyilmişdir, Qaidə hissəsi enliləşmişdir. Yarpaqları 10-12 sm uzunluğundadır. Yarpaqları 7-9 ədəd yarpaqcıqdan əmələ gəlmişdir. Yarpaqcıqlarının kənarları mişardişlidir. Çiçəkləri əksərən tək-təkdir, bəzən 3-3, 4-4 bir yerdə yerləşmişdir.

Çiçək saplağı qısa, qaidə hissəsi qopartikancıqlıdır. Kasayarpaqcıqları lansetşəkilli, dar və ya uzun əlavələrə malik olub, çiçəklənmənin sonunda yuxarıya meyillidir. Meyvəsi çox iri, kürəcikvarıdır. İyun və iyul aylarında çiçək açır.

Cənubi Zaqafqaziyada Ermənistanın Makravani rayonu ərazisində təbii arealı vardır.

Naxçıvanın MR-in dağlıq, Böyük Qafqazın Quba sahəsində (Quba-Qusarçay) yayılmışdır.

Yuxarı dağ və subalp qurşaqlarında, meşələrin kənarlarında, kolluqlarda, çay kənarlarında, çəmənliklərdə və yamaclarda yayılmışdır.

Azərbaycanda dar bir arealı vardır.

Təbiətdə generativ və vegetativ yolla çoxalır.

Populyasiyanın yaşama ərazisi məhdudlaşır, antropogen amillər nəsli kəsilmək təhlükəsini yaradır.

Başlıca olaraq insan fəaliyyətidir.

Botanika bağlarında becərilir.

Azərbaycanın "Qırmızı Kitabı"na daxil edilmişdir.

Antropogen amillərdir.

Xüsusi mühafizə tədbirləri tərtib edilməmişdir.

• Sosnovski baldırğanı
• Sosnovski qovağı