Stok-im-Ayzen

Stok-im-Ayzen[ölü keçid] şüşə arxasında

Stok-im-Ayzen (alm. Stock-im-Eisen‎ – dəmir içində ağac) — orta əsrlərdən bəri, uğur üçün yüzlərlə mismar vurulmuş və mismar ağacı (Nagelbaum) adlanan ağacın kəsilmiş gövdəsi. Hal-hazırda Avstriyanın paytaxtı Vyananın mərkəzində şüşə arxasında yerləşdirilib.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ağacın gövdəsi 2.19 metr (7 ft 2 düym) hündürlüyündədir və beş dəmir bantla divara bərkidilib. Dəmir 1575-ci ilə aiddir[1] və üzərindəki HB hərfləri ehtimal ki, binanın sahibi Hans Buettingerə aiddir. Kötük 1400-ci illərdə əkilmiş küknara aiddir və təxminən 1440-cı illərdə kəsilmişdir.[2] 1975-ci ildə ağac aşkar edilir.[3] İlk mismarlar ağac hələ sağ ikən yəni 1440-a qədər vurulmuşdu.[2] Bu barədə ilk yazılı qeyd 1533-cü ilə aiddir[2][4] və 1548-ci ildə, o artıq hal-hazırda Stok-im-Ayzen-Platz adlanan bir evin divarında yerləşirdi.

Ağac hal-hazırda Çexiya hornblendindən hazırlanmış bir baza üzərində dayanır. Gövdənin üzərindəki divara Rudolf Veyr tərəfindən hazırlanmış barelyeflər və tuncdan heykəllər qrupu yerləşdirilib. Bundan əlavə, burada eyni sənətkar tərəfindən yaradılmış bir əfsanə təsviri də var.

Rolu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

18-ci əsrdə buraya gələn dəmirçilər və şagirdləri, xüsusilə də 1715-dən bu yana çilingərlər ağacın üzərinə mismar vururdular.[5] Bunu niyə

Ağac[ölü keçid] gövdəsi və üzərindəki mismarların yaxından görüntüsü

etdikləri məlum deyil. Lakin, bunun sənətkarlıq gildiyası adəti olduğunu demək mümkün deyil, çünki Stok-im-Ayzen olduqca köhnədir."Mismar ağacları" Cənub-Şərqi Avropada yaxşı tanınıb və Macarıstan, Rumıniya (Transilvaniyada) və keçmiş Avstriya-Macarıstan İmperiyasının digər ölkələrində rast gəlinir. Vyanadakı Stok-im-Ayzen bunlardan ən qədim qorunanıdır. Adət 19-cu əsrin sonlarına qədər davam etdi[6] və Birinci Dünya Müharibəsində Almaniyada və Avstriyada təbliğat və vəsait toplamaq üçün istifadə olunan "dəmir adamlar" heykəllərini, xüsusən də Freiburqdakı ağacın ilham mənbəyi oldu.[7]

Orta əsrlərdə yaranan bu adət üçün ən çox ehtimal olunan izahat, mismarları xaçlara, ağaclara və hətta qayalara vurmağın qədim adət ya da sağlamlıq üçün minnətdarlıq rolunu oynamasıdır. Bu adət bir növlü istəyən quyuya və ya gölməçə pul ataraq dilək diləməyə bənzəyir.[8] Orta əsrlərdə mismarlar insanların israf etmədiyi dəyərli bir mal idi. Stok-im-Ayzenin özünəməxsus mifik-dini və hüquqi əhəmiyyəti sonrakı əsrlərdə sənətkarlığa olduqca təsir etdi.[4]

Leopold Schmidt, ağacın əvvəllər şəhərin "mifik mərkəzini" müəyyənləşdirən nöqtə kimi istifadə edilidyini irəli sürdü.[9]

Əfsanələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bir çox əfsanə, əsasən 17-18-ci əsrlərə aid Stock im Eiseni əhatə edir. 1703-cü ilə aid mənbədə bunun qədim meşədən qalan son ağac olduğu deyilir.[10][11] 1911-ci ildə Britannika Ensiklopediyası ağacın şəhərin ətrafında yerləşən müqəddəs bir bağın sonuncusu olduğunu söylədi.[12]

Əfsanələrdən birində deyilir ki, Şeytan özü bu ağacı dəmir içində qoyub[13] və ya ən azından onu qoruyur.[14] Başqa bir əfasanədə isə, ustadından qiymətli bir mismar oğurlayan və ya ustasının qızı ilə evlənmək istəyən bir çilingərin şagirdi Şeytandan onu bağlamaq üçün açılmayan bir kilid hazırlamağı öyrənir.[15][16][17] Lakin əfsanənin təfərrüatları həqiqət olmamasına dəlalət edir. Başqa bir faktla ümumiyyətlə Vyana qıfıllar tez-tez "açılmaz" olaraq xatırlanır,[2] çünki , qıfılın işərisi olmadığı üçün açıla bilmir və buna görə də açılmamaqla yanaşı açarı da qəbul etməyir. Bundan əlavə, populyar bir əfsanəyə görə bir oğru meşədən qaçarkən oğurladığı mismarı ağaca çırpır. Etiraf etmək lazımdır ki, ağac 1440-cı ildə şəhər divarlarından kənarda idi, lakin əfsanə yalnız 17-ci əsrə aiddir və ərazinin artıq şəhər olduğu və Stok-im-Ayzenin bir evin yanına quraşdırıldığı düşünülrsə bu əfsanə də doğru deyildir.

İblis və Stok-im-Ayzen haqqında əfsanələr 1880-ci ildə Pasquale Borri tərəfindən Frans Dopplerin bəstələdiyi baletin mövzusuna çevrilir.[18][19]

Müasir bir əfsanə, Stok Ayzenin bir nüsxə olduğunu və orijinalın - ya da heç olmasa onun hissələrinin Vyana Muzeyində nümayiş olunduğunu söyləyir. Bu doğru deyildir, çünki ağac gövdəsi son dövrlərdə bölünməmişdir.

Bu gövdəyə dair bir şərh, 1856-cı ildə a danimarkalı səyyah Teodor Nielsen tərəfindən bir xatirə kitabında verilmişdir.[20]

" Stefan kilsəsinin xaricində "Stok-im-Ayzen" adlı bir yer və Danimarka Kralı VI Frederikin böyük bir portreti olan bir butik var idi. Park, adını küncdə dayanan və ətrafı dəmir hasarlı böyük bir ağac gövdəsindən alır. Gövdəsindəki dəmir mismarlar o qədər sıxdır ki, aralarında bir iynəyə belə yer tapılmaz.Bu özünəməxsus mənzərədir və əfsanədir: Bir vaxtlar ətrafında çox mürəkkəb və heç bir dəmirçinin aça bilmədiyi qıffılı darvaza olan bir qala var idi. Kilidin şərəfinə və xatirəsinə Vyanaya gələrək burda iş tapan hər bir dəmirçi gövdəyə bir mismar vurur. Artıq bu illərdir ki orada idi və hələ də yerli qürur kimi qorunduğunu görməyə dəyərdi. "

Qalereya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • İllüstrasiya (1880)
    İllüstrasiya (1880)
  • Müasir Stok-im-Ayzenin başqa bir görüntüsü
    Müasir Stok-im-Ayzenin başqa bir görüntüsü
  • Əfsanəni təsvir edən relyef
    Əfsanəni təsvir edən relyef

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Peter Csendes, Historical Dictionary of Vienna, Lanham, Maryland: Scarecrow, 1999, ISBN 0-8108-3562-2, p. 191.
  2. ↑ 1 2 3 4 Felix and Helga Czeike, Wien: Kunst, Kultur und Geschichte der Donaumetropole, Cologne: DuMont, 1999, ISBN 3-7701-4348-5, p. 99 (German).
  3. ↑ Péter Csendes and Ferdinand Opll, Wien volume 1: Von den Anfängen bis zur ersten Wiener Türkenbelagerung (1529), Vienna: Böhlau, 2001, ISBN 3-205-99266-0, p. 93.
  4. ↑ 1 2 Michael Diers, Andreas Beyer, Mo(nu)mente: Formen und Funktionen ephemerer Denkmäler, Berlin: Akademie, 1993, ISBN 3-05-002354-6, p. 115[ölü keçid] (German).
  5. ↑ Frances Milton Trollope, Vienna and the Austrians; With Some Account of a Journey through Swabia, Bavaria, the Tyrol, and the Salzbourg, London: Bentley, 1838, OCLC 2431804, p. 276 says that it was to show they were ready to use their "good right-hand".
  6. ↑ Manfred Wehdorn, Mario Schwarz and Susanne Hayden, Vienna, a Guide to the UNESCO World Heritage Sites, Vienna: Springer, 2004, ISBN 3-211-40863-0, p. 32.
  7. ↑ Roger Chickering, The Great War and Urban Life in Germany: Freiburg, 1914–1918, Cambridge, 2007, ISBN 978-0-521-85256-2, p. 392, where it is translated "Pole of Iron".
  8. ↑ Emil Goldmann, Beiträge zur Geschichte der germanischen Freilassung durch Wehrhaftmachung, Untersuchungen zur deutschen Staats- und Rechtsgeschichte 70 (1910), p. 25 (German) points out that the legends say that journeymen hammered the nails in on leaving Vienna; that would make it an offering for safe travel.
  9. ↑ Csendes and Opll, p. 73.
  10. ↑ Wiener Geschichtsblätter 1976, p. 40.
  11. ↑ Gerhard Fischer, Die Stadt und die Wildnis: Wien, 1000-1500, Daedalus, Basel: Stroemfeld/Roter Stern, 1992, ISBN 3-87877-374-9, p. 41
  12. ↑ Volume 24, p. 220.
  13. ↑ Mary Mapes Dodge, St. Nicholas Volume 37, Part 1, 1910, p. 401: "a tall, dark stranger, hailing from nowhere in particular".
  14. ↑ Trollope, pp. 276–77, speaking of three locks.
  15. ↑ "Der Stock im Eisen" Arxivləşdirilib 2015-07-23 at the Wayback Machine, from Ludwig Bechstein, Volkssagen, Mährchen und Legenden des Kaiserstaates Österreich, 1840, at sagen.at (German), retrieved 24 June 2010.
  16. ↑ The Eclectic volume 91, 1878, pp. 38–39.
  17. ↑ Rasmus Björn Anderson, Norse Mythology, Chicago: Griggs, 1884, pp. 403–07 thinks the stranger was really Loki.
  18. ↑ Appleton's Cyclopedia volume 13, pp. 582–83.
  19. ↑ John Sullivan Dwight, Dwight's Journal of Music volume 40, no. 1032, November 6, 1880, p. 184.
  20. ↑ "With Staff in Hand:" Memories of my wanderings in foreign lands; Aarhus Jutland Publishing, 1903

Mənbələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Alfred Burqerstein. Der 'Stock im Eisen' der Stadt Wien. Vyana, 1893.
  • Leopold Schmidt. "Der 'Stok im Eisen' in mthischer Stadtmittelpunkt Wiens". Jahrbuch des Vereines für Geschichte der Stadt Wien 10 (1952/53), səh. 75–81.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]