Tiya (arxeoloji ərazi)

Bu adın digər istifadə formaları üçün bax: Tiya (dəqiqləşdirmə).

Tiya — mərkəzi Efiopiyada arxeoloji ərazidir. Əddis-Əbəbədən cənubda yerləşən Quraqe zonasındadır.

Tiya
8°26′05″ şm. e. 38°36′43″ ş. u.HGYO
Ölkə  Efiopiya
Tarixi və coğrafiyası
Yaşayış məntəqəsi statuslu Arxeoloji ərazi
Digər
Rəsmi adıTiya
TipiMədəni
Kriteriya(i), (iv)
Tarixi1980 (4-cü sessiya)
İstinad nöm.12
RegionAfrika
Xəritəni göstər/gizlə
Tiya xəritədə
Tiya
Tiya
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Təsviri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Tiya Efiopiyanın Soddo bölgəsində yerləşir. Arxeoloji yeri, UNESCO-nun Ümumdünya İrsi ərazisi, böyük daş sütunları ilə diqqət çəkən bir çox formalaşmaya sahibdir.[1] 32-si üzərində müəmmalı simvollar həkk olunmuş menhirlər ibtidai icmaya aid böyük bir məzarlıq kompleksini qeyd edir.[2] Alman etnoqrafik ekspedisiyası 1935-ci ilin aprel ayında əraziyə baş çəkmiş və bir saatlıq səyahət zamanı üzərində qılınc simvolu olan daş monolitləri tapmışdır.[3] Arxeoloji sahə 1980-ci ildə Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir.

Tiyada az araşdırma aparılmışdır və bu tip yerləri arxeoloji baxımdan anlamaqda bir sıra çətinliklər var. Birincisi meqalit qurucularının kimliyini müəyyənləşdirmək çətindir. İkincisi arxeoloqlar şifahi tarixi hesablar vasitəsilə etnik tarixlərin yenidən qurulması ilə məşğuldurlar, lakin bunlar bir çox hallarda əlçatmaz və ya məlumatsızdır.[4]

Tiyadakı yerüstü tapıntılar Qademotta və Kulkulettidə tapılan alətlərə texnoloji cəhətdən oxşar Orta Daş dövrü alətlərinin bir seçimini ehtiva edir. "Tranşet zərbələri" adındakı bənzərsiz bir istehsal prosesindən istifadə edildiyinə görə Tiya alətləri də digər iki sahə ilə eyni vaxta aid ola bilər.[5]

Tiyada aparılan arxeoloji işlərə rəhbərlik edən Gosssaumeyə (1995) görə, ərazi nisbətən yaxın dövrlərə, eramızın 11-ci və 13-cü əsrləri arasındakı bir dövrə aiddir.[6] Daha sonrakı tanışlığa görə isə menhirlərin inşasını eramızın 10-15 əsrləri arasındakı bir müddətə təsadüf edir.[7]

Tiya və mərkəzi Efiopiyanın digər ərazilərindəki menhirlər, Cibutidəki Cibuti və Loyada arasındakı arasındakı marşrutda olanlara bənzəyir. Cibuti-Loyadakı menhirlər qeyri-müəyyən yaşa malikdir və bəziləri analoq T şəkilli gerbi ilə bəzədilib.[8] Bundan əlavə, Tiya qaya plitələrində də tez-tez T şəkilli bir simvol olur.[9]

Bundan əlavə, Tiyada aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı türbələr də aşkar edilmişdir.[7]

Qalereya

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Meqalitlərin (menhirlərin) görüntüsü
    Meqalitlərin (menhirlərin) görüntüsü
  • Tiyada üzərində rəqəmlər təsvir edilmiş meqalitlər
    Tiyada üzərində rəqəmlər təsvir edilmiş meqalitlər
  • Üzərində qılınc və kişi təsvir edilmiş menhir
    Üzərində qılınc və kişi təsvir edilmiş menhir
  • Üzərində qılınc təsvir edilmiş menhir
    Üzərində qılınc təsvir edilmiş menhir

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Tiya". UNESCO World Heritage Centre. 1 August 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 December 2014.
  2. ↑ Matt Philips and Jean-Bernard Carillet, Ethiopia and Eritrea, third edition (n.p.: Lonely Planet, 2006), p. 171
  3. ↑ "Local History in Ethiopia" Arxiv surəti 28 may 2011 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2011-05-28 at the Wayback Machine The Nordic Africa Institute website (accessed 31 May 2008)
  4. ↑ Clack, Timothy; Brittain, Marcus. "Place-making, participative archaeologies and Mursi megaliths: some implications for aspects of pre-and proto-history in the Horn of Africa". Journal of Eastern African Studies. 5 (1). 2011: 85–107. doi:10.1080/17531055.2011.544551.
  5. ↑ Douze, Katja. "A new chrono-cultural marker for the early Middle Stone Age in Ethiopia: The tranchet blow process on convergent tools from Gademotta and Kulkuletti sites". Quaternary International. 343. 2013: 40–52. doi:10.1016/j.quaint.2013.10.018.
  6. ↑ Fukui, Katsuyoshi. Ethiopia in broader perspective: papers of the XIIIth International Conference of Ethiopian Studies Kyoto 12-17 December 1997. Shokado Book Sellers. 1997. səh. 370. ISBN 4879749761. 31 January 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 23 December 2014.
  7. ↑ 1 2 "Tiya - Prehistoric site". UNESCO. 2 August 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 December 2014.
  8. ↑ Fattovich, Rodolfo. "Some remarks on the origins of the Aksumite Stelae" (PDF). Annales d'Éthiopie. 14 (14). 1987: 43–69. 24 September 2015 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 7 September 2014.
  9. ↑ The Eastern Anthropologist, Volume 3, Issues 1-4. Ethnographic and Folk Culture Society, U.P. 1949. səh. 121. İstifadə tarixi: 15 January 2015.