Torpaq Ana

Torpaq ilahə. Topra (Tovura, Tobura, Toburah, Tuprak, Tufrak) Ene olaraq da bilinər. Yer (Cer) Ana də deyilir. Monqollar isə Tus Ece və ya Gazar Ece deyərlər.

Daha ətraflı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Qidalandırıcı və həyat verəndir. Göyün üçüncü qatında oturar. Ana Vətən anlayışı ilə əlaqəlidir. Evi səkkiz bucaqlıdır. Müqəddəs, güclü bir qadındır. Kainatın ruhudur. Yaradılış inancına görə, yer üzü bir ürək kimi dəyən, bir açılıb bir bağlanan, bir genişlənib bir daralan quruluşa malikdir. Bütün və parçaların bir-biriylə bağlı olduğu canlı bir varlıqdır. Yer, yaradılışın nüvəsidir. Bitib tükənməyən bir həyat gücünə malikdir. Insanlara yaxşılıq etmək istədiyində bol-bol taxıl verir. Kainat ruhunun ən geniş və ən məşhur formalarından biridir. Bəzi bölgələrdə Novruz bayramında torpaq altına qısa və sadə bir tunel qazılaraq içindən keçilər. Bu sadə oyun, yenidən doğuşu və torpaqdan doğumu təmsil edər. Sonsuz qadınlar müqəddəs bir ağacın altında Yer Anaya dua edərlər. Yer Ana nağıllarda sağ sinəsindən iki sol sinəsindən bir dəfə əmizdirər və igid inanılmaz bir gücə qovuşar. Bu qəhrəmanlara ən bilgece nəsihətləri o verir. Onlara gələcəkdən xəbər verir. Doğum, ölüm, həyat, cinsilik kimi anlayışlar həmişə ona bağlanar. Çingiz Aytmatov Torpaq Ana adlı romanında bu motivi müasir yanaşma yenidən işləməkdədir.

Torpaq Ana hər bir ərazi parçasına Yer İyelerini göndərir. Nağıllarda məzarda doğma motivi də yenə bu Tanrı ilə əlaqəlidir. Torpaq Anaya ağ toyuq qurban edilir. Bəzən də balıq, qoyun və ya öküz qurban verilir. Xüsusilə başı torpağa basdırılar. Bəzi nağıllarda isə zəif və çəlimsiz uşaqlar ana ataları tərəfindən torpağa basdırılarlar, uşaq orada güclənər və üç gün sonra bir igid kimi çıxar.

Ana təbiət[redaktə | mənbəni redaktə et]

Təbiət, insanın içində yaşadığı və insan quruluşu olmayan ətraf və onunla əlaqədar olaraq işləyən qanunların bütünüdür. Əfsanə ünsürlərinin bir çoxu təbiət ilə iç-içədir və təbii anlayışlarla bağlıdır. Anadoluda Doğa Ana (Təbiət Ana) sözünün doğumla əlaqədar bir söz kökündən gəlir olması Yer Ana anlayışı ilə də əlaqəlidir. Bir şeyin yaradılışa dair və struktur xüsusiyyətlərinin hamısını da ifadə edir. Doğumu, bağışlayıcılığı, həyatı ifadə edir. Təbiətə qarşı yeryüzüdeki bütün şamanist ənənələrdə xüsusi bir əhəmiyyət verilmiş və hörmət eşidilmişdir. İnsanın bir qardaşı olaraq qəbul edilər. Təbiətdəki hər şey insan tərəfindən qorunur. Doğa (təbiət) sözü "doğulmaq" felindən gəlir.

Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

(Top) ve (Tor) kökünden türemiştir. Hər cür bitkinin yetişdiyi və üzərində yaşanılan Yer layı. Həyatın ən əhəmiyyətli ünsürlərindən biridir.

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]