Çingiz Aytmatov

Çınğız Töröquloviç Aytmatov (12 dekabr 1928[1][2][…], Şəkər[d], SSRİ[4] – 10 iyun 2008[3][1][…], Nürnberq, Bavariya) — Qırğızıstan yazıçısı. ÇingizAytmatovun əsərləri dünyanın 174 dilinə tərcümə olunub, əsərlərinin ümumi tirajı 80 milyondur. Mətbuatın yazdığına görə, o, dəfələrlə Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına namizəd olub.

Çingiz Aytmatov
qırğ. Чыңгыз Төрөкулович Айтматов
Doğum tarixi 12 dekabr 1928(1928-12-12)[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 10 iyun 2008(2008-06-10)[3][1][…] (79 yaşında)
Vəfat yeri
Vəfat səbəbi ağciyər iltihabı[5], böyrək çatışmazlığı[d]
Dəfn yeri
Vətəndaşlığı
Təhsili
Fəaliyyəti siyasətçi, diplomat, jurnalist, tərcüməçi, roman yazıçısı, ssenarist, fantastika yazıçısı[d], yazıçı
Fəaliyyət illəri 1952–2006
Əsərlərinin dili rus dili
Janrlar roman, povest[d]
Tanınmış əsərləri
Üzvlüyü
Mükafatları Sosialist Əməyi Qəhrəmanı "Lenin" mükafatı SSRİ Dövlət mükafatı SSRİ Dövlət mükafatı SSRİ Dövlət mükafatı
"Lenin" ordeni "Lenin" ordeni "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni "Qırmızı əmək bayrağı" ordeni "Xalqlar dostluğu" ordeni "Oktyabr inqilabı" ordeni "Dostluq" ordeni (Azərbaycan)
İmza
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Ailəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]

1928-ci il dekabrın 12-də Qırğızıstan Muxtar Sovet Sosialist Respublikasının Talas Kantonunun (indiki Qırğızıstanın Talas vilayəti) Şəkər kəndində anadan olub[6] Atası Törəkul Aytmatov (1903-1938) əvvəlcə kəndli fəalı, sonra sovet və partiya işçisi, Qırğızıstan SSR-in görkəmli dövlət xadimi; 1937-ci ildə həbs olundu, 1938-ci ildə güllələndi. Anası, milliyyətcə tatar olan Naqimə Abduvəliyeva (1904-1971) ordu siyasi xadimi, sonralar ictimai xadim olub[7] Çingiz, qardaşları və bacıları atalarının təkidi ilə həbs olunmamışdan əvvəl Şəkərə koçublər. Çingiz Aytmatovun atası Torekul Aytmatov görkəmli dövlət xadimi idi, lakin 1937-ci ildə millətçilik bəhanəsi ilə həbs olunmuş, 1938-ci ildə isə güllələnmişdir. Milliyyətcə tatar olan anası Nagima Aytmatova yerli teatrda aktrisa idi.Böyük Vətən Müharibəsi illərində kənddə on dörd yaşlı yeniyetmə şura katibi oldu; müəllim, maliyyə agenti, kombaynçı köməkçisi və traktor sürücüsü işləyib.

Səkkiz sinfi bitirdikdən sonra Cambul Zootexnikumuna (indiki Kulan Aqrotexniki Texnikum) daxil olub, oranı fərqlənmə diplomu ilə bitirib. 1948-ci ildə Frunze şəhərindəki Qırğızıstan Kənd Təsərrüfatı İnstitutuna daxil olmuş, 1953-cü ildə oranı bitirmişdir. Ali təhsil aldıqdan sonra o, 3 il ərzində Qırğızıstan SSR-in Maldarlıq Elmi-Tədqiqat İnstitutunda işləyib. Çingiz Aytmatovun Moskvadakı Ali ədəbiyyat kursuna yazılması yalnız 1956-cı ildə, atasının bəraət almasından sonra mümkün oldu. Kursu bitirdiyi ildə "Oktyabr" jurnalında onun qırğız dilindəki "Üz-üzə" hekayəsinin rus dilinə tərcüməsi dərc olunub. Həmin il "Yeni dünya" jurnalında Aytmatovun bir sıra hekayələri və yazıçıya dünya şöhrəti qazandıran "Cəmilə" povesti işıq üzü görüb.

1990–1994-cü illərdə Aytmatov SSRİ-nin və sonradan Rusiyanın Benilüks ölkələrindəki səfiri vəzifəsində çalışıb.Aytmatov 2008-ci ilin martınadək Qırğızıstanın Fransada, Belçika, Lüksemburq və Niderlanddakı səfiri olub.

2006-cı ildə "İlin avtoqrafı" kitabının buraxılışında iştirak edib.

Çingiz Aytmatov SSRİ Ali Sovetinin deputatı, Qırğızıstan Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsinin üzvü, Yazıçılar İttifaqının və Kinematoqrafçılar İttifaqının katibliyinin üzvü, Asiya və Afrika ölkələri ilə Sovet Həmrəylik Komitəsinin rəhbərlərindən biri, "Xarici ədəbiyyat" jurnalının baş redaktoru, "İssıkkul forumu" adlı beynəlxalq intellektual hərəkatın təşəbbüskarı idi[8]

Bişkekin yaxınlığında Çingiz Aytmatovun məqbərəsi

10 iyun 2008-ci il tarixində pnevmoniya xəstəliyi ucbatından müalicə keçdiyi Almaniyanın Nürnberq şəhərində yerləşən klinikada vəfat edib[9]

Mükafatları[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əsərləri[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Manqurt
  • Dağlar düşəndə (son romanı – 2007)
  • Əsrə bərabər gün (qırğız türkcəsi: "Кылым карытар бир күн", rusca: "И дольше века длится день", 1980 Ziya Abbasov (Восхождение на Фудзияму, Fuji dağının təpəsi 1973)
  • Ağ gəmi (qırğız türkcəsi: "Ак кеме", rusca: "Белый пароход", 1970)
  • Əlvida, Gülsarı! (Прощай, Гульсары, 1966)
  • Dağlar və steplərdən nağıllar ("Повести гор и степей", 1963)
  • İlk müəllimim ("Первый учитель", 1962)
  • Cəmilə (qırğız türkcəsi: "Жамийла", rusca: "Джамиля", 1958)
  • Üz-üzə ("Лицом к лицу", 1957)
  • Çətinlikli keçid (1956)
  • Torpaq ana
  • Çingiz xana küsən bulud
  • Uşaqlığım
  • Qırmızı alma
  • Dəniz kənarıyla qaçan Alabaş
  • Qırğız çobanı
  • Edam kötüyü
  • Əsrdən uzun gün
  • Köşək gözü
  • Ana tarla
  • İlk durnalar
  • Qırmızı yaylıqlı qovağım mənim

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 3 4 Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
  2. ↑ 1 2 Chingiz Aytmatov // Encyclopædia Britannica (ing.).
  3. ↑ 1 2 http://rt.com/news/famous-writer-aitmatov-dies-aged-79/.
  4. ↑ 1 2 3 4 Roux P. d. Nouveau Dictionnaire des œuvres de tous les temps et tous les pays (fr.). 2 Éditions Robert Laffont, 1994. Vol. 1. P. 30. ISBN 978-2-221-06888-5
  5. ↑ https://litera.hu/hirek/meghalt-csingiz-ajtmatov.html.
  6. ↑ Peter Rollberg (2016). Historical Dictionary of Russian and Soviet Cinema. US: Rowman & Littlefield. pp. 35–36. ISBN 978-1442268425. (#empty_citation)
  7. ↑ "Kyrgyz writer, perestroika ally Aitmatov dies," Reuters UK, 10 June 2008 (#empty_citation)
  8. ↑ Chingiz Aitmatov, Who Wrote of Life in U.S.S.R., Is Dead at 79 by Bruce Weber in The New York Times, 15 June 2008 (#empty_citation)
  9. ↑ "KYRGYZSTAN: CHINGIZ AITMATOV, A MODERN HERO, DIES". EurasiaNet. 2008-06-11. Archived from the original on 2010-03-31. Retrieved 2009-07-26. (#empty_citation)

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Aytmatov Çingiz. Seçilmiş əsərləri, 2 cilddə: I cild, II cild /tərc.ed. Cəmil Əlibəyov, Qılman Musayev, Əkrəm Əylisli, Məti Osmanoğlu.- B.: Öndər, 2004.
  • Çingiz Aytmatovun əsərlərinin qısa məzmunu (rus dilində)
  • Müsahibə (rus dilində)
  • Çingiz Aytmatovun son müsahibəsi: Qorbaçovun beyninə "yenidənqurma"nı mən saldım. kulis.az Arxivləşdirilib 2011-04-13 at the Wayback Machine  (az.)
Vikianbarda Çingiz Aytmatov ilə əlaqəli mediafayllar var.