Toxaristan yabquluğu

Toxaristan yabquluğu — Aşina sülaləsinin bir qolunun Toxaristan ətrafında qurduğu dövlət.

Yabquluq
Toxaristan yabquluğu
吐火羅葉護政權
←   →
Paytaxt	Künduz
Rəsmi dilləri	Qədim türk dili
Dövlət dini	Tenqriçilik Buddizm
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Toxaristan bəzi mənbələrə görə 618^[1], bəzi mənbələrə görə isə 625-ci ildə Tonq Yabqu xaqanın dövründə ələ keçirilmiş, hakimiyyət oğlu Tarduş Şada verilmişdir.^[2] Məşhur buddist rahib Syüançzan 630-cu ildə Tarduş şadın hələ hakimiyyətdə olduğunu yazırdı.^[3] Çin mənbələrində 635 və 645-ci illərdə Çinə səfir göndərildiyi yazılmışdır.^[3]

650-ci illərdə İşbara Yabqu (阿史那乌湿波) Toxaristan hakimi idi.^[4]

705-ci ildə hakimiyyətdə olmuş yabqu kimi Pantu Nilinin (般都泥利) adı çəkilir.^[4] 718-ci ildə qardaşı Puluo Tigini (阿史恃勒僕羅) Çinə səfir kimi göndərmişdir.^[5]

729-cu ildə Çin tərəfindən Toxaristan yabqusu və Eftalit hökmdarı (悒怛王) kimi tanınmışdır. Bəzi mənbələrdə adı Qutluq Ton Tardu kimi keçir.

Türkcə adı bilinməməklə bərabər 749-cu ildə və 758-ci ildə Çinə səfir yolladığı məlumdur.^[5]

1. ↑ Ş.S. Kamaliddinov (1996). İstoriçeskaya geografiya Yujnogo Sogda i Toharistana po araboyazıçnım istoçnikam IX-naçala XIII vv.. ss. s. 196. Arxivləşdirilib 2022-01-20 at the Wayback Machine
2. ↑ J. Harmatta, B.A. Litvinsky (1999). "Tokharistan and Gandhara under Western Türk rule (650-750)". History of civilizations of Central Asia. South Asia Books. ss. c. 3, s. 367-402. ISBN 81-208-1540-8.
3. ↑ ^{1 2} Hüseyin Salman (Nisan 1990). "Toharistan Türk Yabguluğu". Türk dünyası araştırmaları: S. 65, s. 133-138.
4. ↑ ^{1 2} Yeni Tan Tarixi 221b:6252
5. ↑ ^{1 2} Chavannes, Edouard, Documents Sur Les Tou-Kiue (Turcs) Occidentaux, Librairie d’Amérique et d’Orient Adrien Maisonneuve, Paris, 1903, səh. 200