Tsiklik asimmetriya

Tsiklik asimmetriya (ing. Cyclical asymmetry) — iqtisadi və ya təbii proseslərin tsiklik (dövri) dəyişiklikləri zamanı müşahidə edilən asimmetrik davranışdır. Bu termin iqtisadiyyat, klimatologiya, biologiya və digər sahələrdə istifadə olunur və prosesin genişlənmə (bərpa) və azalma (tənəzzül) mərhələlərinin bir-birinə simmetrik olmadığı vəziyyətləri təsvir edir.[1]

Tsiklik asimmetriyanın iki əsas növü var: fiskaliqtisadi.[2]

İqtisadiyyatda tsiklik asimmetriya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İqtisadi tsikllərdə genişlənmə və tənəzzül dövrlərinin fərqli xüsusiyyətləri ola bilər[1]:

  1. Müddət asimmetriyası — genişlənmə mərhələsi adətən tənəzzül mərhələsindən daha uzun çəkir.[2]
  2. Şiddət asimmetriyası — tənəzzül mərhələsində iqtisadi daralma çox vaxt sürətli və intensiv olur, genişlənmə isə daha yavaş və sabit ola bilər.
  3. Qərar qəbulunun təsiri — tənəzzül mərhələsində hökumətlərin və mərkəzi bankların müdaxilələri (stimulyativ tədbirlər) genişlənmə mərhələsindən fərqli şəkildə tətbiq olunur, bu da asimmetriyaya səbəb ola bilər.

Məsələn, 2008-ci il qlobal maliyyə böhranında tənəzzül sürətli və dərin olmuşdu, lakin ondan sonrakı iqtisadi bərpa mərhələsi uzun müddət və nisbətən yavaş davam etmişdi.

Fiskal tsiklik asimmetriya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Fiskal tsiklik asimmetriya pul bazarlarına və ya valyuta birjalarına tsiklik müdaxilələr nəticəsində fiskal siyasətdə milli və ya beynəlxalq dəyişikliklərə əsaslanır. [3]Sadə bir misal, dolların avro və yen kimi digər valyutalara qarşı çox yaxşı performans göstərdiyi zaman ABŞ Federal Ehtiyat Sisteminin faiz dərəcələrinin artırılmasına reaksiyasıdır. Valyuta bazarları çox vaxt iqtisadi dəyişikliklərin nəticələrinə, məsələn, rüblük qazancların nəticələrinə əsaslandığı üçün Federal Ehtiyat Sistemi həddindən artıq reaksiya verməmək üçün diqqətli olmalıdır ki, belə maliyyə dəyişiklikləri Amerikaya investisiyaları mübadilənin bərabərləşdirilməsindən daha əsaslı dərəcələr etməklə əslində vəziyyəti daha da pisləşdirsin. Bu baş verdikdə, bu, tsiklik asimmetrik hesab olunur.

  1. 1 2 J. Bradford De Long & Lawrence H. Summers, 1986. "Are Business Cycles Symmetric?," NBER Working Papers 1444, National Bureau of Economic Research, Inc
  2. 1 2 Ramsey, J.B. & Rothman, P., 1993. "Time Irreversibility and Business Cycle Asymmetry," Working Papers 93-39, C.V. Starr Center for Applied Economics, New York University
  3. David Andolfatto. Evidence and Theory on the Cyclical Asymmetry in Unemployment Rate Fluctuations. Canadian Journal of Economics, 1997, vol. 30, issue 3, pages 709–21