Turtkul

Turtkul (özb. To‘rtko‘l, Тўрткўл, qaraq. Tórtkúl, Төрткүл, Petro-Aleksandrovsk) — Qaraqalpaqıstanda (Özbəkistan) şəhər, Turtkul rayonunun inzibati mərkəzi (tuman). Amudərya çayının sağ sahilində yerləşir.

Turtkul
özb. To‘rtko‘l, Тўрткўл
qaraq. Tórtkúl, Төрткүл
41°33′ şm. e. 61°00′ ş. u.HGYO
Ölkə Özbəkistan Özbəkistan
Region Qaraqalpaqıstan
Rayon Turtkul rayonu
Tarixi və coğrafiyası
Əsası qoyulub 1873
Mərkəzin hündürlüyü 85 ± 1 m
Saat qurşağı UTC+5
Əhalisi
Əhalisi 50 800 nəfər (2004)
Xəritəni göstər/gizlə
Turtkul xəritədə
Turtkul
Turtkul
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Turtkul məscidi
Şəhərdə qastronom

1873-cü ildə Amudərya çayının sağ sahilinin Xivə xanlığından Rusiyaya keçməsi ilə, Xivə qalasının yerində Turtkul, Rusiya imperiyasının Sırdərya bölgəsinin bir hissəsi olaraq Petro-Aleksandrovsk şəhəri (əslində-Petro-Aleksandrovskoye istehkamı) meydana gəldi.

Petro-Aleksandrovsk istehkamı, Türkistan Hərbi Dairəsinin Amudərya şöbəsi rəisinin iqamətgahı oldu. Şöbənin rəisi Amudəryanın Xiva tərəfində araq istehsalının qadağan edilməsi və Rusiya tərəfinə qaçaqmalçılığı,[1] habelə soyğunçuluq, mal-qara oğurluğu üçün çayı keçən quldurların axtarılması və cəzalandırılması kimi məsələlərdə Xivə xanı ilə yazışmalar aparırdı.[2]

Petro-Aleksandrovsk rayon şəhərinin gerbi, 21 aprel 1909-cu ildə, Sırdərya bölgəsinin digər gerbləri ilə birlikdə təsdiq edildi. "Qara zəmidə qırmızı qalxanın üstündə 3 üzüm salxımı ilə müşayiət olunan 3 qülləsi və açıq qapıları olan gümüş qala divarı var. Kəhar hissədə Sırdərya bölgəsinin emblemi var. Qalxan Aleksandr lenti ilə bağlanmış və gümüş divar tacı ilə örtülmüş qızıl üzüm budaqları ilə əhatə olunmuşdur.

1920-ci ildə Petro-Aleksandrovskun adı dəyişdirilərək Turtkul oldu. 1925-1932-ci illərdə Qaraqalpaq ASSR-in paytaxtı idi. 1939-cu ildə paytaxt Turtkulun 170 km-də olan Nukus şəhərinə köçürüldü.[3] 1949-cu ildə şəhərin yeri sahilinin eroziyasına görə indiki yerinə dəyişdirildi.

Turtkul hazırda Qaraqalpaqstanın ən böyük şəhərlərindən biridir. Öz televiziyası var. Şəhərdə 2010-cu ilin yayında böyük bir ərzaq və geyim bazarı açılıb.

İqlimi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Turtkul soyuq çöl və quraq iqlimə malikdir. İqlimi kontinental, quraq və istidır. Ən soyuq ay orta temperaturu −25°C (−13°F) olan yanvar, ən isti ay isə 45°C (113°F) temperaturla iyul ayıdır. İllik orta temperatur 12.4°C (54.3°F)-dir. İllik yağıntı 97 mm; mart ayında ən yüksəkdir, təxminən 20 mm və iyul-sentyabr ayları arasında sıfıra yaxındır.[4][5] Buxarlanma yağıntıları orta hesabla 36 dəfə, bəzən 270 dəfə üstələyir.[6]

İqtisadiyyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şəhərdə pambıq emalı fabriki, dəmir-beton zavodu, asfalt zavodu və Nukus Tibb Məktəbinin xarici bölməsi var. 1975-ci ildə şəhər əhalisi 22.000, 1991-ci ildə 38.200 nəfər idi.[3]

Təhsil

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Turtkul rayonunda 6 kollec fəaliyyət göstərir:

  • Turtkul Bankçılıq Kolleci
  • Turtkul Sənaye Pedaqoji Kolleci
  • Turtkul Tibb Kolleci
  • Turtkul Kənd Təsərrüfatı Kolleci
  • Turtkul Sənaye və Nəqliyyat Kolleci
  • Turtkul Akademik Liseyi.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ О возделывании водки в Хиве (усл.) Arxivləşdirilib 2020-02-23 at the Wayback Machine. Письмо начальника Аму-Дарьинского отдела Туркестанского военного округа Хану Хивинскому. 4 ноября 1874 года, № 420.
  2. ↑ О краже туркменами имущества каракалпаков (усл.) Arxivləşdirilib 2019-12-28 at the Wayback Machine Письмо начальника Аму-Дарьинского отдела Туркестанского военного округа Хану Хивинскому. 28 ноября 1874 года, № 3579.
  3. ↑ 1 2 Турткуль Arxivləşdirilib 2012-03-24 at the Wayback Machine, Great Soviet Encyclopedia (in Russian)
  4. ↑ Maria Shahgedanova (2002) The physical geography of northern Eurasia Arxivləşdirilib 2021-09-05 at the Wayback Machine, Volume 3 of Oxford regional environments, Oxford University Press, ISBN 0-19-823384-1 p. 269
  5. ↑ Robert E. Gabler et al. (2008) Physical Geography Arxivləşdirilib 2021-07-29 at the Wayback Machine, ISBN 0-495-55506-1 p. 246
  6. ↑ Kenneth Walton (2007) The Arid Zones Arxivləşdirilib 2021-07-29 at the Wayback Machine, Transaction Publishers, ISBN 0-202-30928-2, p. 37