Uraz İsayev

Uraz Canzakoviç İsayev (28 may 1899, 4 nömrəli aul, Karasuu volostu, Lbişçenski rayonu, Ural bölgəsi[1][2] — 29 avqust 1938) — Qazaxıstan dövlət xadimi, Qazaxıstan MSSR Xalq Komissarları Sovetinin sədri (1929–1938). SSRİ NKVD-nin xüsusi üçlüyünün üzvü idi.

Uraz İsayev
Doğum tarixi 28 may 1899(1899-05-28)
Doğum yeri
Vəfat tarixi 29 avqust 1938(1938-08-29) (39 yaşında)
Vəfat yeri
Dəfn yeri
  • Kommunarka poliqonu[d]
Fəaliyyəti siyasətçi
Partiyası
Üzvlüyü

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Uraz Canzakoviç İsayev 28 may 1899-cu ildə Qarasu volostunun 4 nömrəli aulunda anadan olub. 1920-ci ildən RCP (b)[3][4] üzvü idi.

1918-ci ilə qədər Çelkar regional şurasının (Ural bölgəsi) katibi vəzifəsində çalışıb.

  • 1919. — Ural rayonu-şəhər fəhlə və kəndli milislərində,
  • 1919 — Lbişçenski rayon inqilab komitəsinin təlimatçısı (Ural bölgəsi),
  • 1919–1920 — kənd şurasının katibi, katibi, Çelkar volostu şurası icraiyyə komitəsinin sədr müavini, RKSM Lbişen volostu komitəsinin təşkilatçısı (Ural bölgəsi),
  • 1920–1921 — Həmkarlar ittifaqı bürosunun komissarı, müfəttiş, və s. Cambeytinski rayon əmək şöbəsinin müdiri (Ural əyaləti),
  • 1921 — ÇEKA-nın Cambeytin Siyasi Bürosunun komissarı,
  • 1921–1922 — Ural Vilayət ÇEKA-sının Əməliyyat Komissarı,
  • 1922–1923 — RCP (b) Ural Vilayət Komitəsinin məsul təlimatçısı,
  • 1923–1924 — RCP (b) -ın Cambeytinski rayon komitəsinin məsul katibi,
  • Avqust-Oktyabr 1924 — RCP (b) Kazak Regional Nəzarət Komissiyası sədrinin müavini, Qazax ASSR-nin Fəhlə və Kəndli Müfəttişliyi Xalq Komissarının müavini,
  • 1924–1925 — Qazax ASSR Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin katibi,
  • Aprel-Oktyabr 1925 — RCP (b) Qazax Regional Nəzarət Komissiyası sədrinin müavini, Qazax ASSR-nin Fəhlə və Kəndli Müfəttişliyi Xalq Komissarının müavini,
  • 1925–1927 — RCP (b) -VKP (b) Qazax vilayət komitəsinin təşkilati və təlimatçı şöbəsinin müdir müavini, Qazax ASSR İşçi və Kəndli Müfəttişliyi Xalq Komissarlığının inzibati və mədəniyyət şöbəsinin müdiri,
  • 1927–1928 — Sov. İKP (b) Qazax vilayət komitəsinin təşkilati, təşkilati və paylama şöbəsinin müdiri,
  • 1927–1928 — Sov. İKP (b) Qazax Regional Komitəsinin Katibliyinin üzvü,
  • 1928–1929 — Sov. İKP (b) Qazax vilayət komitəsinin ikinci katibi,
  • 1929–1938 — Qazaxıstan ASSR və Qazaxıstan SSR Xalq Komissarları Sovetinin sədri. 07/30/1937 saylı 00447 SSRİ NKVD-nin 30 iyul 1937-ci il 004447 saylı əmri ilə Stalin repressiyalarında ölmüşdür.
  • Kazak ASSR Xalq Komissarları Sovetinin sədri vəzifəsini icra edərkən onun imzası ilə 5 fevral 1936-cı il tarixli bir fərman verildi, ona görə qazax millətinin təyinatı təhrif edildi, dilin adı Qazax dili oldu[5].

VKP (b) Mərkəzi Komitəsinin üzvlüyünə namizəd (1930–1937), oktyabr 1937-ci ildən — KPP (b) Mərkəzi Komitəsinin üzvü oldu. Ümumittifaq Kommunist Partiyası (Bolşeviklər) Mərkəzi Komitəsinin 12 oktyabr 1937-ci il tarixli 11 saylı Plenumu Qərarı ilə Ümumittifaq Kommunist Partiyası (Bolşeviklər) Mərkəzi Komitəsinin namizəd üzvlərindən köçürülmüşdür. SSRİ Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin Rəyasət Heyətinin üzvü (1935–1938), SSRİ Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin Rəyasət Heyətinin üzvü (1929–1935) olmuşdur.

31 may 1938-ci ildə həbs edildi.[6] SSRİ Ali Məhkəməsinin Hərbi Kollegiyası tərəfindən 29 avqust 1938-ci ildə vurulmasına və həmin gün repressiyaya məhkum edildi.[2] 19 may 1956-cı ildə bəraət aldı[7].

1932-ci ilin avqust ayında açıq şəkildə Stalinə bir məktubla müraciət etdi, qazax xalqı üçün aclığa və dəhşətli fəlakətlərə səbəb olan düşünülməmiş kollektivləşdirmə siyasətinə etiraz etdi. Cümhuriyyət Xalq Komissarları Prezident Şurasından İsayevə Stalinə edilən bu müraciət və Rusiya Federasiyası Xalq Komissarları Sədrinin müavini Turar Ryskulovun məktubu Qazax xalqına qarşı siyasətdə dəyişikliklərə səbəb oldu. 17 sentyabr 1932-ci ildə Stalin Mərkəzi Komitənin "Qazaxıstanda heyvandarlığın inkişafı haqqında" bir fərman imzaladı. 1938-ci ilin mayında İsayev Moskvaya çağrıldı, yolda tutuldu və 29 avqust 1938-ci ildə güllələndi. Dəfn olunduğu yer, Moskva bölgəsindəki repressiya qurbanları Kommunarkanın məşhur qətliam yeridir.

İsayev "Lenin" ordeni ilə təltif olunan ilk qazaxlardandır. Onun rəhbərliyi altında Qazaxıstan Sovet Sosialist Respublikasında iqtisadiyyat, mədəniyyət və incəsənət inkişaf etdi. Qazaxıstanın sənaye inkişafının əsasını qoydu, rəhbərliyi altında Embaneft müəssisələri, Karaqanda kömür hövzəsi, Balxaş, Karpaksayski, Jezkazgan, Leninoqorski, Ziriyanovski mis əritmə zavodları inşa edildi. İsayev dövründə yerli elm və sənət inkişaf etdi, əhali arasında savadsızlıq aradan qaldırıldı, ibtidai və orta məktəblər açıldı. Onun birbaşa rəhbərliyi altında gənc respublikanın paytaxtı Qızıl-Ordadan Almatıya köçürüldü.

Ailəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Həyat yoldaşı — Sara Yesova (1903–1984). 1929–32-ci illərdə Təhsil İşçiləri Birliyinin Mərkəzi İdarə Heyətinin sədri kimi çalışmışdı. Reabilitasiyadan sonra (1956) — Qazaxıstan Mərkəzi Dövlət Muzeyinin direktoru olmuşdur.[2]

Böyük oğlu Nurlan Urazoviç (1930–1982) — nüvə fiziki, Nüvə Fizikası İnstitutunda işləmiş və laboratoriyaya rəhbərlik etmişdir. Erkən vəfat etmişdir.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "SSRİ-də siyasi terror qurbanları" verilənlər bazasında "Kamıştıkul k-z" açıqlaması var"
  2. ↑ 1 2 3 http://www.biografia.kz/ru/iskusstvo/esova-sara-1903–1984.html
  3. ↑ "A.Yakovlevin arxivi". 2018-06-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-22.
  4. ↑ "Kitabxana". 2021-07-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-22.
  5. ↑ Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin və Qazax ASSR Xalq Komissarları Sovetinin "kazak" sözünün rusca tələffüzünə dair 2 may 1936 tarixli 133 saylı qərarı.
  6. ↑ Uraz İsayev SSRİ terrorunun siyasətçi qurbanı Arxivləşdirilib 2014-02-22 at the Wayback Machine.
  7. ↑ N. Yakovlevanın arxivi — "Rusiya. 20-ci əsr". almanaxı — bioqrafiya lüğəti Arxivləşdirilib 2018-06-13 at the Wayback Machine.