Verilənləşdirmə

Datafikasiya — həyatımızın bir çox aspektlərini dataya[1][2] çevirən və sonradan yeni bir dəyər forması kimi reallaşan məlumatlara çevrilən texnoloji tendensiya.[3] Kennet Kuker və Viktor Mayer-Şenberqer 2013-cü ildə datafikasiya terminini daha geniş leksikona təqdim etdilər.[4] Bu vaxta qədər datafikasiya həyatımızın verilənlər vasitəsilə əldə edilən təsvirlərinin təhlili ilə əlaqələndirilirdi, lakin indiki miqyasda deyil. Bu dəyişiklik ilk növbədə böyük verilənlərin təsiri və proqnozlaşdırıcı analitikaya verilən hesablama imkanları ilə bağlı idi.

" Datafikasiya analoq məzmunu – kitabları, filmləri, fotoşəkilləri – götürən və onu kompüterlərin oxuya biləcəyi birlər və sıfırlar ardıcıllığı olan rəqəmsal informasiyaya çevirən rəqəmsallaşdırma ilə eyni deyil. Datafikasiya daha geniş fəaliyyətdir: həyatın bütün aspektlərini götürmək və onları məlumatlara çevirmək […] Biz cisimləri dataya çevirdikdən sonra onların məqsədlərini dəyişdirə və məlumatı yeni dəyər formalarına çevirə bilərik.[2] "

Datafikasiyanın dataizm adlanan ideoloji aspekti var: "datafikasiyaya doğru yönəlmə verilənlərin sosial həyatı, bəzən rəqəmsaldan əvvəlki (insan) izahlardan daha yaxşı və ya daha obyektiv şəkildə təmsil etmək qabiliyyətinə inamdan qaynaqlanır".[5]

Nümunə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sosial və kommunikasiya mediasına tətbiq edilən datafikasiyaya misal olaraq Twitter tərəfindən səhv düşüncələrin, LinkedIn və başqaları tərəfindən HR məlumatlarının necə datalaşdırması göstərilir. Alternativ nümunələr müxtəlifdir və məlumatı formal, funksional və ya digər fiziki media nəticələri ilə əlaqələndirən mühəndislik və ya digər alətlər vasitəsilə qurulmuş mühitin aspektlərini və dizaynı əhatə edir. Optimal nəzarət üçün verilənlərin toplanması və emalı (məsələn, formanın optimallaşdırılması) buna bir nümunədir.

Təsiri

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Amsterdamdakı küçə fənərləri bələdiyyə şuralarına piyadaların istifadəsinə əsaslanaraq işıqları söndürməyə imkan vermək üçün təkmilləşdirilib.[6]

İnsan resursları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mobil telefonlar, proqramlar və ya sosial media istifadəsindən əldə edilən məlumatlar potensial işçiləri və onların risk alma profili və şəxsiyyəti kimi spesifik xüsusiyyətlərini müəyyən etmək üçün istifadə olunur. Bu məlumatlar şəxsiyyət testlərini əvəz edəcək. Ənənəvi şəxsiyyət testlərindən və ya analitik düşüncəni ölçən imtahanlardan istifadə etmək əvəzinə, datafikasiya yolu ilə əldə edilən məlumatlardan istifadə etmək mövcud imtahan təminatçılarını dəyişəcək. Həmçinin, bu məlumatlarla yeni şəxsiyyət ölçüləri hazırlanacaq.[7][8]

Sığorta və bankçılıq

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Data fərdin risk profilini və krediti ödəmək ehtimalını anlamaq üçün istifadə olunur.

Müştərilərlə qarşılıqlı münasibətlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Müxtəlif sənayelər müştərilərini daha yaxşı başa düşmək və hər bir müştərinin şəxsiyyətinə və davranışına əsaslanaraq müvafiq tətikləyicilər yaratmaq üçün datafikasiyadan istifadə edirlər. Bu məlumatlar o şəxsin e-poçt, telefon zəngləri və ya sosial mediada istifadə etdiyi dil və üslubdan əldə edilir.[9]

Ağıllı şəhər

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ağıllı şəhərə tətbiq edilən sensorlardan əldə edilən məlumatlar vasitəsilə nəqliyyat, tullantıların idarə olunması, logistika və enerji kimi sahələrdə yarana biləcək problemlər müşahidə oluna və həll edilə bilər. Real vaxt məlumatları əsasında sərnişinlər tıxac yarandıqda marşrutlarını dəyişə bilər. Hava və suyun keyfiyyətini ölçə bilən sensorlarla şəhərlər nəinki çirklənmə səviyyələri haqqında daha ətraflı məlumat əldə edə bilər, həm də real vaxt məlumatlarına əsaslanaraq yeni ekoloji qaydalar qəbul edə bilər.[8]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Newell, Sue; Marabelli, Marco. "Strategic opportunities (and challenges) of algorithmic decision-making: A call for action on the long-term societal effects of 'datification'". Journal of Strategic Information Systems. 24 (1). 2015: 3-14. doi:10.1016/j.jsis.2015.02.001. İstifadə tarixi: November 1, 2022.
  2. ↑ 1 2 Cukier, Kenneth; Mayer-Schönberger, Viktor. "The Rise of Big Data". Foreign Affairs (May/June). 2013: 35. 15 December 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 January 2014.
  3. ↑ O'Neil, Cathy; Schutt, Rachel. Doing Data Science. O’Reilly Media. 2013. 406. ISBN 978-1-4493-5865-5.
  4. ↑ Biltgen, Patrick; Ryan, Stephen. Activity-Based Intelligence: Principles and Applications (1). Norwood, MA: Artech House. 1 January 2016. səh. 151. ISBN 978-1-60807-876-9. İstifadə tarixi: 6 May 2017.
  5. ↑ Hintz, Arne. Digital citizenship in a datafied society. Lina Dencik, Karin Wahl-Jorgensen. Cambridge, UK. 2019. 41. ISBN 978-1-5095-2716-8. OCLC 1028901550.
  6. ↑ Amsterdam Smart City. "Amsterdam Smart City ~ Climate Street". 30 May 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 May 2015.
  7. ↑ Moore, Melissa. "Turning Personality Into Data". Mattersight, The Chemistry of Conversation. Mattersight Corporation. 11 November 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 May 2017.
  8. ↑ 1 2 "The Impact of Datafication on Strategic Landscapes" (PDF). Ericcson. 2020-08-11 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2023-12-19.
  9. ↑ Moore, Melissa. "Turning Personality Into Data". Mattersight, The chemistry of Conversation. Mattersight Corporation. 11 November 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 May 2017.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]