We Can Do It!

"We Can Do It!" (azərb. Biz bunu edə bilərik!‎) — 1943-cü ildə ABŞ-də müharibə dövrü "Westinghouse Electric"də işləyən işçilərin əhvalının artırmaq üçün C.Hovard Miller tərəfindən yaradılmış plakat. Plakatın ümumiyyətlə Ceraldin Doyl adlı Miçiqan fabrik işçisinin xəbər agentliyinin ağ-qara fotoşəklinə əsaslandığı iddia olunur.

We Can Do It!
Rəssam C. Hovard Miller
Tarixi 1943
Üslubu Plakat
Sifarişçi Westinghouse Electric
Saxlanıldığı yer ABŞ Milli Tarix Muzeyi
Saytı loc.gov/item/2021669753
İnventar nömrəsi 1985.0851.05
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Plakata İkinci dünya müharibəsi zamanı çox az rast gəlinirdi. Plakat erkən 1980-ci illərdə yenidən tapıldı və geniş miqyasda bir çox formalarda reproduksiya olundu. Plakat çox vaxt "We Can Do It!" adlandırılsa da, bəzən "Çəkicvuran Rozi" adlandırılırdı. 1980-ci illərdə plakat feminizm və digər siyasi məsələlərin təşviq edilməsində istifadə olunurdu.[1] Şəkil 1994-cü ildə "Smithsonian" jurnalının ön səhifəsində və 1999-cu ildə ABŞ-nin birinci sinif poçta markası kimi istifadə olunub. 2008-ci ildə plakat bir neçə Amerikan siyasətçisi üçün təşviqat materiallarında təsis edilmişdi, 2010-cu ildə isə Avstraliyanın ilk baş nazirinin qadın olması rəssam tərəfindən əks edilmişdir. Plakat Milli Arxiv və Yazılar Administrasiyasından ən çox tələb olunan 10 şəkillərdən biridir.[1]

Plakatın yenidən tapılmasından sonra, müşahidəçilər çox vaxt plakatı qadın işçiləri ruhlandırmaq üçün müharibə cəhdlərinə qoşulması yönündə işləndiyini iddia edirlər. Lakin müharibə zamanı plakat, yalnız 1943-cü ilin fevralında "Westinghouse"a daxilində istifadə olunmuşdur.[2] Feministlər və başqaları plakatı bir çox müxtəlif formalarda, o cümlədən kampaniya təşviqi, reklam və parodiyalarda istifadə etmişdi.

"General Motors"un 1942-ci ildə yaratdığı propaqanda plakatı

Yaponiyanın Pörl Harbora hücumundan sonra, ABŞ hökuməti istehsalçıları müharibə mallarını böyük miqdarda istehsal etməyə çağırdı. 1930-cu illər ərzində idarə və həmkarlar ittifaqları arasında inşa narazılıq olduğundan, böyük zavodlarında iş atmosferi çox vaxt gərgin idi. General Motors (GM) kimi şirkətlərin direktorları gərginliyi azaltmaq üçün işçiləri həvəsləndirmək istəyirdi. 1942-ci ildə GM tez bir təbliğat plakatı istehsal etdi — müharibə istehsalının sabit dərəcəsi saxlanılmasına doğru qollarını pıxtalaşdıran işçilər. Plakatda "Together We Can Do It!" (azərb. Biz bunu birlikdə edə bilərik!‎) və "Keep 'Em Firing!" (azərb. Onları Güllə Kimi Vur!‎) yazılmışdı.[3] Belə plakatların yaradılması, korporasiyalarda müharibə əhval-ruhiyyəsini qaldırıb, hasilatı artırmaq üçün lazım idi.[3]

Westinghouse Electric

[redaktə | mənbəni redaktə et]
C. Hovard Millerin eyni seriyadan başqa bir "We Can Do It!" plakatı

1942-ci ildə Westinghouse Electric-in Müharibə İstehsalı Əlaqələndirmə Komitəsi reklam agentliyi vasitəsilə, şirkətin işçilərini plakatda göstərmək üçün Pittsburq rəssamı C.Hovard Milleri cəlb etdi.[1][4] Plakat layihəsinin məqsədi, işçiləri ruhlandırması, davamsızlığın azaldılması, əmək iğtişaşlarının və ya fabrik tətillərinin ehtimalını aşağı salmaq idi. Miller tərəfindən hazırlanmış 42-dən çox plakat hər iki həftədən bir fabrikdə nümayiş olunub, sonra sıra növbəti plakatla əvəz olunurdu. Plakatların əksəriyyətində kişilər nümayiş olunmuşdu; plakatlar kişilər və qadınlar üçün ənənəvi rolları vurğulayırdı. Plakatların birində gülümsəyən kişi meneceri "Any Questions About Your Work? ... Ask your Supervisor." (azərb. İş haqqında suallarınız?... Nəzarətçinizdən soruşun.‎) mesajı ilə təsvir olunmuşdu.[1][2]

559 x 432 mm ölçüsündə olan "We Can Do It!" plakatı 1800 nüsxədən artıq çap edilməmişdir.[1] İlkin olaraq plakat İst Pittsburq, Pensilvaniya, və Midvestin bir neçə "Westinghouse" fabriklərindən kənarda görünməmiş, 1943-cü il 15 fevraldan başlayaraq iki beşgünlük iş həftəsi üçün nümayişi planlaşdırılırdı.[1][5][6][7][8] Hədəfdə olan fabriklər "Micarta" ilə hopdurulmuş və plastiklənmiş dəbilqə içliyini hazırlayırdı. Müəssisədə məşğul olan qadınların əksəriyyəti, müharibə ərzində təxminən 13 milyon dəbilqə içliyi istehsal etmişdi.[9] "We Can Do It!" şüarı fabrik işçiləri tərəfindən təkcə qadınların gücləndirilməsi kimi edilməmişdir; plakatlar idarə səlahiyyətinin nəzarəti, işçi qabiliyyəti və şirkətin birlik təşviqi kimi istifadə olunurdu.[1] Şəkildə optimist əməkdaş, əhval-ruhiyəni artırmaq və geriləmə hasilatını saxlamaq üçün incə təbliğat kimi xidmət etmişdir.[10] Şəkildə əks olunan qırmızı, ağ və mavi geyim rəngləri, korporativ müharibə istehsal komitələrində vətənpərvərliyi artırmaq üçün tez-tez istifadə olunan taktikalardan biri idi.[1][2]

Çəkicvuran Rozi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
border=none Əsas məqalə: Çəkicvuran Rozi

İkinci dünya müharibəsi dövründə "We Can Do It!" plakatı 1942-ci ilin "Rosie bu Riveter" mahnısına və ya Norman Rokvellin Çəkicvuran Rozi rəsminə bağlı deyil idi. Müharibə dövrünün filmləri, qəzetləri, şəkilləri və plakatlarında “Rozi”nin göstərilməsi ilə qadınların böyük işçi qüvvəsi olmasının vətənpərvərlik baxımından müstəsna əhəmiyyəti vurğulanırdı.[11][12] “Rozi” bəzən feminist qadın obrazı kimi qəbul edilsə də, bu obrazın mesajı hamıya aydın idi. “Rozi”nin portretinin üzərində “Biz bunu edə bilərik!” sözlərinin yazılması təkcə qadınlarda özünə inam deyil, okeanın o tayında, eləcə də Asiyada milyonlarla amerikalının döyüşdüyü müharibədə qələbəyə inam mesajı göndərirdi.[10]

Rokvellin simvolik "Çəkicvuran Rozi" rəsmi ABŞ Xəzinədarlıq Departamenti tərəfindən plakatlar və müharibə istiqrazlar təşviq kampaniyalarında istifadə olunmuşdur. Müharibədən sonra, müəllif hüquqlarına görə Rokvellin rəsmi tədricən ictimai yaddaşdan çıxdı. Bu qorunma orijinal rəsmin dəyər qazanması ilə nəticələndi — 2002-ci ildə rəsm təxminən $5 milyon ABŞ dollarına satıldı.[13] "We Can Do It!" rəsminin qorunmaması "Çəkicvuran Rozi" rəsminin dirçəlişdə yaşama səbəblərindən biridir.[6]

Ceraldin Doylun fotosu

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ceraldin Doylun 1942-ci ildə fotosu

İddia olunur ki, Miller "We Can Do It!" plakatını 1942-ci ildə Ann Arbor, Miçiqanda fabrika işçisi olan 17 yaşlı Ceraldin Hoffun fotoşəklindən əsaslandırmışdı.[11][14][15] Fotoda başında polka-nöqtəli bandana olan Hoffun, metal-ştamplama maşın üzərində əyilib və əlləri ilə cihazı möhkəm idarə olunması əks olunub.[15] Hoff publik fotoşəkil çəkildiyindən sonra zavod işini tərk etmişdir; O, metal damğalama maşının əvvəlki operatorın əlini yaralamasını eşitmişdi və violonçel çalmaq bacarığını itirmək istəmirdi.[11] Hoff digər fabrikada tabelçi kimi yeni bir işə düzəlmişdi.[16]

Miller plakatda yeni təfsir yaratmaq üçün Hoffun sağ əlində sıxdığı yumruq, onun sol əliylə sağ qolundakı köynəyin qolunu qatlaması kimi çəkmişdir. Miller Hoffun başını izləyicələrə çevirib, onu daha əzələli etdi. O, həmçinin onun yaxasına "Westinghouse" əməkdaş şəxsiyyət nişanı qoymuşdu.[1][17] Hoff bu haqqda heç bir şey bilmirdi; O, Millerin plakat yaratmasından xəbərsiz idi.[11] Hoff 1943-də evləndi və Ceraldin Doyl oldu.[11]

"Westinghouse" tarixçisi Çarlz A. Ruxun sözlərinə görə, O, rəsmin Doyla bağlantısına şübhə ilə yanaşır. O, Millerin fotoşəkillərdən deyil, əksinə canlı modellərdən iş yaratmağı sevirdi. "Rosie the Riveter: Women working on the home front in World War II" kitabının müəllifi Penni Kolmanın sözlərinə görə, O və Rux, Millerin Doylu fotoşəkildə olub-olmadığını müəyyən edə bilməmişdilər.[18]

Yenidən tapıntısı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Plakatın su şüşə avtomatlarında kommersiya üçün istifadə nümunəsi

1982-ci ildə "We Can Do It!" plakatı "Poster Art for Patriotism's Sake" məqaləsi Washington Post Magazine jurnalında dərc olunmuşdur.[19] Doyl 1984-cü ilə qədər "We Can Do It!" plakatının modeli olduğunu bilmirdi; O, özünü Modern Maturity jurnalının məqaləsində görmüşdü.[20] Doyl əvvəl özünü görməsə də, plakatda özünü tanımışdı.[14]

Sonrakı illərdə, plakat feminizmi təşviq etmək üçün yenidən mənimsənilmişdi. Feministlər rəsmi qadın səlahiyyətlərin təcəssümü kimi görürdülər.[21] Tarix professor Ceremiah Akselrod rəsmi qadınlığın kişilik kompoziyası və bədən dili ilə birləşməsi kimi izah etmişdir.[22]

"Smithsonian" jurnalı 1994-cü il mart ayında oxucuları müharibə plakatlar haqqında məqaləyə cəlb etmək üçün rəsmi ön səhifəsinə yerləşdirmişdi. Fevral 1999-cu ildə ABŞ Poçt Servisi rəsm əsasında, "Qadın Dəstəyi Müharibə Cəhdlərində" ifadəsini əlavə edib, 33 ¢ poçt markası yaratmışdır.[23][24][25] 1943-cü ilin plakatı Amerika tarixi milli muzeyində, 1930-cu və 1940-cı illərin əşyaları kimi sərgilənmişdir.[26]

Doylun populyarlığı rəsmlə əlaqədar olduğundan məşhurlaşmışdır. O, zaman zaman Miçiqan Qadın Şöhrəti Zalına gedib, plakatlarda öz imzasını yazırdı. Doylun sözlərinə görə, onun gəncliyində özünün tanınmaması yaxşı hal idi: "Mən bu qədər həyəcana dözə bilməzdim".[11]

Plakatın müasir fotoqrafiya formalarından biri.

Hal-hazırda plakat İkinci Dünya müharibəsi zamanı müəyyən məqsədini keçib, çox tanınmış olmuşdur. Plakat bəzəkli köynək, döymə, qəhvə fincan və soyuducu maqnitlərə kimi işlənib, Vaşinqton Post bunu Vaşinqtonda "ən çox məruz olunan" suvenir adlandırıb.[1] 2008-ci ildə ABŞ-də seçkiləri zamanı plakat müxtəlif regionlarda Sara Peylin, Ron PolHillari Klintonun təbliğatında istifadə edilmişdir.[9]

2010-cu il iyunda Culiya Qillard Avstraliyanın ilk qadın baş naziri olduğundan sonra, "Phoenix" adlı Melburn küçə rəssamı Qillardın üzünü "We Can Do It!" plakatının qara-ağ versiyasına yerləşdirmişdi.[27] Another Magazine jurnalı həmin plakatın fotoşəkilini 2010-cu il iyulda dərc etmişdir.[28][29][30] 2011-ci il martda "Phoenix" həmin rəsmin rəngli versiyasını yaradıb, plakata "She Did It!" (azərb. O, Etdi!‎) sözlərini,[31] 2012-ci il yanvarda isə diaqonalca "Too Sad" (azərb. Çox Qəmgin‎) ifadəsini artırıb, Avstraliya siyasətinə qarşı məyusluq fikrini ifadə etmişdi.[32]

Utne Reader jurnalı Marc Simpsonu "We Can Do It!" jurnalın Yanvar-Fevral 2011 nəşrində parodiya kimi dərc etmişdir.[33] 2011-ci ildə Birinci qisasçı filminin sonu üçün, "We Can Do It!" plakatının stereoskop (3D) versiyası yaradılmışdır.[34]

Ad Council-un iddiasına görə, plakat 1942-ci ildə Müharibə Reklam Komitəsi tərəfindən, "iki milyon qadını" müharibə istehsal cəlb etmək üçün yaradılmışdır.[35][36][37] 2012-ci il fevralda Ad Council-un 70 illik yubileyi qeyd olmasına aid, "Rosify Yourself" (azərb. Özünü Rozi Elə‎) adlı Feysbuk Platformasını yaratmışdı.[38] "Today" televiziya verilişinin işçiləri, aparıcılar Mett LoyerEnn Karri "Rozi"ləşmiş şəkillərini öz saytına yerləşdirmişdilər.[39] Lakin, Seton Holl Universitetinin professoru Ceyms C.Kimbl və Pittsburq Universitetinin professoru Lester C.Olsonun araşdarmalarına görə, plakat nə Ad Council tərəfindən, nə də müharibə istehsal cəlb etmək üçün yaradılmışdır.[1]

  1. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Kimble, James J.; Olson, Lester C. "Visual Rhetoric Representing Rosie the Riveter: Myth and Misconception in J. Howard Miller's 'We Can Do It!' Poster". Rhetoric & Public Affairs. 9 (4). Winter 2006: 533–569. 2015-11-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-12-31. Also available through Highbeam. Arxivləşdirilib 2013-10-11 at the Wayback Machine
  2. 1 2 3 Bird, William L.; Rubenstein, Harry R. Design for Victory: World War II posters on the American home front. Princeton Architectural Press. 1998. səh. 78. ISBN 1-56898-140-6. 2014-01-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-01.
  3. 1 2 Bird/Rubenstein 1998, p. 58 Arxivləşdirilib 2016-11-17 at the Wayback Machine.
  4. Ehrlich, David A.; Minton, Alan R.; Stoy, Diane. Smokey, Rosie, and You!. Hillcrest Publishing Group. 2007. səh. 62. ISBN 1-934248-33-9. 2016-11-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-01.
  5. Heyman, Therese Thau. Posters American Style. New York: National Museum of American Art, Smithsonian Institution, in association with Harry N. Adams, Inc. 1998. səh. 106. ISBN 0-8109-3749-2.
  6. 1 2 Harvey, Sheridan. "Rosie the Riveter: Real Women Workers in World War II". Journeys & Crossings. Library of Congress. July 20, 2010. May 17, 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 23, 2012.
  7. "Work—Fight—Give: Smithsonian World War II Posters of Labor, Government, and Industry". Labor's Heritage. George Meany Memorial Archives. 11 (4): 49. 2002.
  8. "We Can Do It!". Smithsonian Institution. October 29, 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: May 25, 2012.
  9. 1 2 "'Rosie the Riveter' is not the same as 'We Can Do It!'". Docs Populi. October 25, 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 23, 2012. Excerpted from:
    Cushing, Lincoln; Drescher, Tim. Agitate! Educate! Organize!: American Labor Posters. ILR Press/Cornell University Press. 2009. ISBN 0-8014-7427-2.
  10. 1 2 Sharp, Gwen; Wade, Lisa. "Sociological Images: Secrets of a feminist icon" (PDF). Contexts. 10 (2). January 4, 2011: 82–83. ISSN 1536-5042. October 8, 2011 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: January 1, 2016.
  11. 1 2 3 4 5 6 McLellan, Dennis. "Geraldine Hoff Doyle dies at 86; inspiration behind a famous wartime poster". Los Angeles Times. December 31, 2010. September 20, 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 1, 2016.
  12. Young, William H.; Young, Nancy K. World War II and the Postwar Years in America: A Historical and Cultural Encyclopedia. 1. ABC-CLIO. 2010. səh. 606. ISBN 0-313-35652-1. 2014-01-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-01.
  13. Weatherford, Doris. American Women during World War II: an encyclopedia. Taylor & Francis. 2009. səh. 399. ISBN 0-415-99475-6. 2014-01-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-01.
  14. 1 2 Williams, Timothy. "Geraldine Doyle, Iconic Face of World War II, Dies at 86". The New York Times. December 29, 2010. June 17, 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 1, 2016.
  15. 1 2 Memmot, Mark. "Michigan Woman Who Inspired WWII 'Rosie' Poster Has Died". NPR. December 31, 2010. May 5, 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 23, 2012.
  16. Schimpf, Sheila. "Geraldine Hoff Doyle". Michigan History Magazine. Michigan Department of State. 78. 1994: 54–55.
  17. Sharp, Gwen. "Myth-Making and the 'We Can Do It!' Poster". The Society Pages. January 4, 2011. October 23, 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 23, 2012.
  18. Coleman, Penny. "Rosie the Riveter Image". PennyColeman.com. December 30, 2010. April 28, 2011 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 24, 2012.
  19. Brennan, Patricia. "Poster Art for Patriotism's Sake". Washington Post Magazine. May 23, 1982: 35.
  20. Chuck, Elizabeth. "Geraldine Doyle, inspiration for 'Rosie the Riveter,' dies at 86". Field Notes from NBC News. December 30, 2010. January 1, 2011 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: July 1, 2015.
  21. Endres, Kathleen L. Rosie the Riveter // Dennis Hall, Susan G. Hall (redaktor). American icons: an encyclopedia of the people, places, and things. 1. Greenwood. 2006. səh. 601. ISBN 0-275-98429-X. 2016-11-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-01.
  22. Axelrod, Jeremiah B.C. The Noir War: American Narratives of World War II and Its Aftermath // Diederik Oostdijk, Markha G. Valenta (redaktor). Tales of the Great American Victory: World War II in Politics and Poetics. VU University Press. 2006. səh. 81. ISBN 978-90-5383-976-8. 2016-11-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-01-01.
  23. "1999–2000 Highlights". Rosie The Riveter Memorial Project. Richmond, California: Rosie the Riveter Trust. April 2003. March 28, 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 24, 2012.
  24. "Women Support War Effort". United States Postal Service. June 23, 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 24, 2012.
  25. "Women On Stamps (Publication 512)" (PDF). United States Postal Service. April 2003. April 20, 2013 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: January 24, 2012.
  26. "Treasures of American History: The Great Depression and World War II". National Museum of American History. October 19, 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 24, 2012.
  27. Phoenix. "We Can Do It!". Flickr. June 29, 2010. October 7, 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 5, 2012.
  28. Hellqvist, David. "Australian President, Julia Gillard". AnOther Magazine. July 27, 2010. September 27, 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 5, 2012.
  29. Dama Design. "Julia Gillard". Tumblr. July 8, 2010. December 25, 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 5, 2012.
  30. Phoenix. "We Can Do It!". Flickr. March 12, 2011. April 15, 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 5, 2012.
  31. Phoenix. "We Can Do It!". Flickr. July 2, 2010. April 24, 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 5, 2012.
  32. Phoenix. "She Did It! (TOO SAD)". Flickr. January 23, 2012. April 15, 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 5, 2012.
  33. "Table of Contents". Utne Reader. January–February 2011. August 31, 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 24, 2012.
  34. Landekic, Lola. "Captain America: The First Avenger". Art of the Title. August 30, 2011. January 25, 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: February 17, 2012.
  35. "The Story of the Ad Council". Ad Council. February 16, 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: September 24, 2012.
  36. "Frequently Asked Questions". Ad Council. May 3, 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: September 24, 2012. Working in tandem with the Office of War Information, the Ad Council created campaigns such as Buy War Bonds, Plant Victory Gardens, 'Loose Lips Sink Ships,' and Rosie the Riveter's 'We Can Do it.'
  37. Conlon, Peggy. "Happy Birthday Ad Council! Celebrating 70 Years of Public Service Advertising". Huffington Post. February 13, 2012. February 16, 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: September 24, 2012.
  38. "HelpsGood Develops 'Rosify Yourself' App for Ad Council's 70th Birthday". HelpsGood. February 2012. January 26, 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: September 24, 2012.
  39. Veres, Steve. "Plaza sign of the day: Matt as Rosie the Riveter". Today. MSN Allday Today. February 13, 2012. July 7, 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: September 24, 2012.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]