Yakob Qogebaşvili

Yakob (Yakov) Qogebaşvili (gürc. იაკობ სიმონის ძე გოგებაშვილი; 15 (27) oktyabr 1840, Variani[d], Tiflis quberniyası, Rusiya imperiyası – 1 (14) iyun 1912, Tiflis, Tiflis quberniyası, Rusiya imperiyası) — Gürcü müəllim, publisist, uşaq yazıçısı və jurnalisti, Gürcüstanda elmi pedaqogikanın banisi.

Yakob Qogebaşvili
gürc. იაკობ სიმონის ძე გოგებაშვილი
Doğum tarixi 15 (27) oktyabr 1840
Doğum yeri
Vəfat tarixi 1 (14) iyun 1912 (71 yaşında)
Vəfat yeri
Dəfn yeri
  • Mtatsminda panteonu[d]
Təhsili
Fəaliyyəti jurnalist, yazıçı, pedaqoq, publisist, uşaq ədəbiyyatı yazıçısı, ictimai xadim
İmza
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
SSRİ-də poçt markası. 1960

O, ustalıqla tərtib etdiyi və uşaqlar üçün hazırladığı, yenilənmiş formasında hələ də gürcü məktəblərində dərslik olan "Deda Ena" (gürc. დედა ენა - "Ana dili") əlifbası ilə məşhurdur. 1880-ci ildən etibarən hər bir gürcü Qogebaşvilinin hazırladığı əlifbanın köməyi ilə ana dilində oxumağı və yazmağı öyrənmişdir.[1][2]. Gürcü məktəblərində rus dilinin tədrisi üçün də metodika hazırlamışdır.

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yakob Qogebaşvili 1840-cı il oktyabrın 15-də (27 oktyabr, yeni təqvim) keşiş Simon Qogebaşvilinin kasıb ailəsində Qori yaxınlığındakı Variani kəndində anadan olmuşdur. Doqquz yaşına qədər atasının rəhbərliyi altında evdə təhsil alıb.[3]

Qoridəki ilahiyyat məktəbində və 1849-cu ildən Tiflis İlahiyyat Seminariyasında oxuyub. Sonra 1861-ci ildə Kiyevdəki İlahiyyat Akademiyasına daxil olub. Eyni zamanda, Kiyev Universitetində təbiət elmləri mövzusunda mühazirələrə qatılmış və burada Aleksandr Herzen, Vissarion Belinski və Nikolay Çernışevski kimi rus maarifçilərinin siyasi fikirləri ilə tanış olmuşdur. Buna baxmayaraq, o dövrün bir çox gürcü tələbələrindən fərqli olaraq rus radikallarının təsiri altına düşmədi. Yakob Qogebaşvilinin formalaşmasında ilahiyyat seminariyasının daha böyük təsiri olmuşdur.[4] 1863-cü ildə xəstəlik səbəbiylə Gürcüstana qayıdaraq[3] Tiflis İlahiyyat Seminariyasında cəbr və coğrafiyadan dərs demiş, sonra orda müfəttiş olmuşdur.[5].

Siyasi və ictimai fəaliyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Yakob Qogebaşvilinin qəbir üstü abidəsi
Tbilisidə Qogebaşvili küçəsi

Qogebaşvili milli liberal hərəkatın və "Pirveli Das"i qrupunun fəal iştirakçısı idi. Onun adı İlya Çavçavadze və Akaki Seretelinin[5] adları ilə bərabər çəkilir. Yakob Qogebaşvilinin seminariya tələbələri tərəfindən ziyarət edildiyi mənzil qısa müddətdə qadağan olunmuş sənət və siyasət mövzularının müzakirəsi üçün sığınacaq olmuşdu.[6] Onun fəal mövqeyi, 1874-cü ildə Yakob Qogebaşvilinin Müqəddəs Sinodun əmri ilə vəzifədən azad edilməsinə səbəb oldu, o vaxtdan bəri hökumət vəzifələrində çalışmadı.[5] O, siyasi ikili münasibət, separatizm və ateizm, liberalizm və radikalizm tələbələri arasında təbliğat aparmaqda ittiham olunurdu.[3]

Təhsil fəaliyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bundan sonra Qogebaşvili bütün enerjisini həmyerliləri arasında təhsil və elmin yayılmasına sərf etdi. 1879-cu ildə gürcülər arasında Savadlılığın Təşviqi Cəmiyyətini qurmağa kömək etdi. Qogebaşvili, ruslaşdırmaya qarşı mübarizə apardı,[7] 1907-ci ildə Çavçavadzenin öldürülməsindən əvvəl etdiyi çıxış "bədbəxt bir qurucu, hər cür qayğıdan və qorumadan məhrum" olaraq müqayisə etdiyi gürcü dilinin aşınma prosesini dayandırdı.

Yakob Qogebaşvilinin ən məşhur əsəri "Ded Enin" əlifba kitabı ilk dəfə 1876-cı ildə nəşr edilmişdir. Əlifbadan ədəbi mətnlərdən, bir sıra ensiklopedik məqalələrdən, saysız nəşrlərdən, yeniləmələrdən və dəyişikliklərdən keçdikdən sonra kitab gürcü dilində etalon oldu.[1]

Əlifbaya əlavə olaraq Yakob Qogebaşvili uşaqlara daha iki böyük kitab "Təbiətin açarı" və "Rus sözü" əsərlərini hədiyyə etmişdir. O, Lev Tolstoy, K.Uşinski və başqalarının ən yaxşı hekayələrini gürcü dilinə tərcümə edib. İlk uşaq jurnalının yaradılmasında iştirak etmiş və bir çox hekayələr yazmışdır.

Yakob Qogebaşvili özü haqda belə deyirdi: “Bu, milli vəziyyətimizin iqtisadi vəziyyətdən daha təhlükəli olması ilə əlaqədardır. Varlığımızın milli tərəfidaha çox ağrılı idi və bizi sosial vəziyyətimizdən daha çox narahat edirdi".[8]

1 iyun (14 iyun, yeni təqvim) 1912-ci ildə Tiflisdə vəfat etmişdir. 1940-cı ildə onun nəşi Mtatsminda panteonunda yenidən dəfn edildi.

Xatirəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 1960-cı ildə Gürcüstan SSR hökuməti Yakob Qogebaşvili adına medal təsis etdi. Pedoqoji elm və xalq təhsili xadimlərinə verilən Qogebaşvili medalı
  • 1960-cı ildə Qogebaşviliyə həsr olunmuş SSRİ-nin poçt markası buraxıldı.
  • Y.Qogebaşvili adına Telavi Dövlət Pedaqoji İnstitutu.
  • Tbilisidə bir küçə Qogebaşvilinin adını daşıyır.
  • 1969-cu ildən respublika bilik bayramı "Yakobob" keçirilir.

Əsərləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Aşağıda Yakov Qogebaşvilinin[5] əsərləri silsiləsi verilmişdir:

  • "Gürcü dilinin əlifbası və tələbələr üçün oxunan ilk kitab"; gürc. ქართული ენის ანბანი და პირველი საკითხავი წიგნი მოსწავლეთათვის, Kartu ənbani da pirveli sakitkhavi tsigni mostsavletatvis (1865);
  • "Təbiət qapıları"; gürc. ბუნების კარი, Bunebis kari (1865);
  • "Deda ena" "(" Ana dili ") gürc. დედა ენა, Deda ena (1876).

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Рейфилд, стр. 173.
  2. ↑ Ланг, стр. 111.
  3. ↑ 1 2 3 Очерки истории Грузии. Том 5. Грузия в IV—X веках / [Ред.: М. Лордкипанидзе, Д. Мусхелишвили] — , 1988—580 с.
  4. ↑ Рейфилд, стр. 174.
  5. ↑ 1 2 3 4 "GOGEBASHVILI, JACOB (IAKOB)" (ingilis). Словарь грузинской национальной биографии. 2012-04-16 tarixində arxivləşdirilib.
  6. ↑ Сюни, стр. 135.
  7. ↑ Ланг, стр. 111; Рейфилд, стр. 174; Сюни, стр. 133
  8. ↑ Гогебашвили Я. С. Внутреннее обозрение — Соч. в 10 томах, т. I. Под ред. Г. Тавзишвили, Д. Лорткипанидзе, 3. Кикнадзе, В. Каджая. Тбилиси, 1952—1965, с. 391.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]