Yer-Su

Türk mifologiyası
CategoryKateqoriya: Türk mifologiyası

Yer-Su, türk və altay mifologiyasında bir təbiət layı. Eyni zamanda köhnə türk inancında bir ruh kateqoriyası. Yar-Sub və ya Yar-Suv olaraq da deyilər. Əleyhdarı Göy-Qaldır.

Yer-su anlayışı[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bu inanca görə Yer-Su ruhları Torpaq Ana Ötükene bağlı təbiət ruhlarıdır. Bəzən bir ağacın, qayanın, dağın, gölün, çayın, ya da hətta bütün bir ölkənin ruhu olarlar. Yer-Sulara hörmət etmək lazımdır. Bir meşəyə girildiyində diqqətli hərəkət edilir; səsli danışılmaz, budaqlar qırılmaz, daş atılmaz. Əgər insan təbiətdən bir şey görürsə bu yalnız təbiət ruhlarının icazə verməsiylə mümkün olmuşdur. Buna görə insanlar Yer-Sulara şükür edərlər.

Yer və su ruhlarını da ehtiva edən təbii varlıqların hamısından ibarətdir. Bu mənada müqəddəs bir güc və həyat enerjisidir lakin maddi varlıqlardan da mücərrədlənmiş deyildir. İnsanlar bu enerji ilə və bu enerjini daşıyan mücərrəd varlıqlarla birbaşa əlaqə və ünsiyyət qura bilərlər. Çünki insana ən yaxın olan mücərrəd lay burasıdır. Monqol bayrağında simvolik olaraq iştirak edən ünsürlərdən biridir. Yer-Su ruhlarını isə öz içlərində bir neçə böyük alt kateqoriyaya bölmək olar lakin bu qəti bir təsnif etmə deyildir. Çünki alt kateqoriyalardan çox bu ruhların dərhal hər əşya, canlı və ya təbii varlıq ilə əlaqəli olaraq çox sayda təsbit edilə biləcəyi gerçəyi daha böyük əhəmiyyət daşıyır. Yenə də kobudca belə ümumi bir təsnif etmə edilə bilər. Dağ Ruhları, Meşə Ruhları, Ev Ruhları və Su Ruhları ən çox əhəmiyyətə sahib olaraq ortaya çıxarlar. Digər ruhları bunların içində və ya bunlara bağlı olaraq iştirak edən mücərrəd varlıqlar olaraq düşünmək mümkündür.

Köç Dastanında, türklər 40 nəsildən bəri müqəddəs saydıqları bir qayanı çinliləre hədiyyə edərlər. Buna görə birdən göy qərib bir tarazlıq bürünər, quşların və təbiətdəki heyvanların səsləri kəsilir, bitkilər saralıb solmağa başlayır və türklərin arasında epidemiya xəstəliklər yayılar. Doğadan Yer-Suların "kööç.. kööç" deyə səsləri eşidilər. Bu səslər ancaq türklər aylarla köç edib çox uzaqlara vardıqlarında kəsilir. Bu şəkildə Yer-Sular özlərinə hörmətsizlik etmiş olan türkləri cezalandırmış olarlar. Eyni şəkildə müəyyən qaydalara uyulmadığı təqdirdə təbiətdən gələn bərəkətin azalacağına inanırdılar. Yer-Sular unudulmuş ataların ruhları olduğuna inanırdılar. Ataların adları xatırlandığı müddətcə ailələrinin yaxınlığında olub onlara dəstək olduqlarına, amma əgər unudulub adları anılmazsa, təbiətə gedib orada hər hansı bir cisimin ruhu olduqlarına inanırdılar.

Yer[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yer - dünya və ya üzərində yaşanılan qisimi. Cer (Çer, Cir, Çir) olaraq deyildiyi türk dilləri də vardır. "Yer üzü" də deyilir. Monqollar Qazar deyərlər. Türk-monqol və Şumer əfsanələrində Yer, dişi gücü işarələr. Sami (hal-hazırda ivrit-ərəb) mədəniyyətində isə tam tərsidir. Həvva sözü göyü və havanı xatırladar (Ava: Hava deməkdir). Adəm sözü isə yeri və torpağı ehtiva edər (Adama: Palçıq deməkdir). Monqolcada dünyaya Yertönt deyilər.

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

  • Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, e-Kitab (OTRS: CC BY-SA 3.0)  (türk.)

Həmçinin baxın[redaktə | mənbəni redaktə et]

Xarici keçidlər[redaktə | mənbəni redaktə et]