Sincan-Qəbələ ekogeokimyəvi landşaf rayonu

Sincan Qəbələ ekogeokimyəvi landşaf rayonu-Rayonu digər ekogeokimyəvi landşaft rayonlarından fərqləndirən ən mühüm cəhət burada ekoloji gərginliyi yaradan amillər içərisində antropogen amilin üstün olmasıdır.

Ekoloji şərait

Kimyəvi və spektral analizlərin nəticələrinə görə rayonun şərqində və cənubunda kiçik lokal ərazilərdə sulfatlı-natriumlu-kalsiumlu,qalan yerlərdə isə sulfatlı-natriumlu birləşmələr yayılmışdır.Bəzi yerlərdə mərgümüş,vanadium,mis,bor və s.mikroelementlərin konsentrasiyası klarka nisbətən azacıq yüksək olsa da ərazidə stronsiumdan başqa bütün elementlərin miqdarı fon səviyyəsindən aşağıdır.Stronsiumun da miqdarı torpağın üst qatında mümkün sayıla bilən həddə olduğundan yəni(YKH aşmadığından) o,ətraf mühit üçün ekoloji təhlükə törətmir. Rayonda ekoloji gərginlik yaradan ftor çatışmazlığı,sellər,dolu düşməsi,qar uçqunları,sürüşmələr və s.bu kimi təbii amillərin təsirini də vaxtı ilə Qəbələnin Soltan-Nuxa kəndində inşa edilmiş Radiolokasiya qurğusunun (RLQ) ətraf ərazilərin ekoloji vəziyyətinə göstərdiyi ciddi antropogen təsirlə müqayisə etmək olmaz.Qəbələdəki geokimyəvi şəraitin öyrənilməsi nəticəsində müəyyən edilmişdir ki,bütün rayon ərazisində olduğu kimi burada da stronsiumdan başqa bütün elementlərin miqdarı regional fona nisbətən azdır.Stronsiumun miqdarının burada fon səviyyəsindən yüksək olmasına gəldikdə isə,artıq qeyd edildiyi kimi,onun miqdarı torpağın üst qatında mümkün sayıla bilən,yaxud,icazə verilə bilən həddə olduğundan bu element də ətraf mühit üçün elə bir təhlükə yaratmır. Qəbələdə ekoloji şəraitin pisləşməsi ətraf mühitin kimyəvi elementlərlə çirkləndirilməsindən deyil, təbii mühitə texnogen təsirlərdəndir.Söhbət burada bir vaxtlar müdafiə məqsədi ilə qurulan Radiolokasiya qurğusundan gedir. Tədqiq etdiyimiz ərazinin geokimyəvi şərait ilə yanaşı həm də burada yaranmış ekoloji vəziyyəti öyrənməyə cəhd etdiyimizdən bu qurğunun ətraf mühitə zərərli təsir haqqında danışmağı lazım bilirik.

Ekoloji şəraitin insanlara təsiri

Mütəxəssislərin fikrincə məhz bu qurğunun fəaliyyətdə olduğu zamanlarda Qəbələ rayonunun Soltan-Nuxa,Əmirli,Aydın-Qışlaq kəndlərində maqnit şüalanması intensivliyi yol verilən normadan 7-9 dəfə çox olmuşdur. Maqnit şüalanması intensivliyinin yüksək olması isə ətraf ərazilərin fauna və florasının öldürücü təsir göstərir.Çöl tədqiqatları zamanı ərazidə müşahidə etdiyimiz qarağacların kütləvi quruması,yerli əhalinin dediklərinə görə,arı ailələrinin beçə verməməsi,kütləvi surətdə xəstəliyə tutulub qırılması və s.bu kimi hallar göstərilən texniki qurğunun fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Ən dəhşətlisi isə odur ki, bu Radiolokasiya qurğusunun fəaliyyət göstərdiyi illərdə Qəbələ rayonunda əhalinin ölüm faizi xeyli yüksəlmiş,doğum isə 70% azalmışdır.Maqnit şüalanmasının zərərli təsiri nəticəsində,rayon ərazisində uşaq ölümü xeyli çoxalmış,əhalinin sağlamlığı ciddi təhlükə qarşısında qalmışdır. Rayonun səhiyyə təşkilatlarının və Respublika Səhiyyə Nazirliyinin məlumatlarına görə Qəbələ əhalisinin 66%-i 12 müxtəlif xəstəliklə xəstələnib sağlamlıqlarını itirmişlər.Bunların arasında xərçəng,ürək-damar və qadın xəstəlikləri daha çoxdur. Yerli xəstəxanalardan alınan məlumatlara görə müayinədən keçən hər 1000 nəfərdən 382-sində qadın xəstəliyinin qeydə alınması burada ekoloji şəraitin pis vəziyyətdə olduğunu və qəti meliorativ tədbirlər görülməsinin tələb olunduğunu göstərirdi. Apardığımız tədqiqatların nəticələrinə görə deyə bilərik ki,Qəbələ,eləcə də Soltan–Nuxa ərazisindəki torpaqların üst qatında bütün elementlərin miqdarı regional fona nisbətən azdır. Buna görə də bu ərazilərin kimyəvi elementlərlə çirkləndirilməsini söyləmək olmaz.Artıq yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi burada ekoloji təhlükə törədən geokimyəvi şərait yox,maqnit şüalanması intensivliyinin yüksək olması idi ki,bu da təkcə Qəbələnin və onun ətraf kəndlərinin deyil,bütövlükdə Sincan-Qəbələ ekogeokimyəvi landşaft rayonunun müasir ekoloji şəraitinə çox pis təsir göstərir və ərazidə məskunlaşmış canlıların sağlamlığını ciddi təhlükəyə məruz qoyurdu.İnkar etmək olmaz ki,keçmiş SSRİ-nin hərbi sənaye kompleksinin ən mühüm obyektlərindən biri olan Qəbələ Radiolokasiya qurğusu Sincan-Qəbələ ekogeokimyəvi landşaft rayonunda ekoloji şəraiti gərginləşdirən ən başlıca antropogen amil olmaqla rayonun ekoloji şəraitinə insan fəaliyyətinin dəhşətli təsirinin bariz nümunəsidir ki,Sincan-Qəbələ kimi nadir təbiətli bir ərazi ekoloji cəhətdən gərginliyi şiddətli olan region kimi səciyyələndirilirdi. Hazırda bu qurğunun fəaliyyətinin dayandırılması,haqqında danışdığımız ərazidə maqnit şüalanmasının aradan qaldırılması ilə nəticələnmişdir ki,bu da artıq Sincan-Qəbələ ekogeokimyəvi landşaft rayonunu əsasən təbii proseslərin təsiri ilə formalaşan,ekoloji şəraiti qənaətbəxş olan ekogeokimyəvi landşaft rayonu kimi səciyyələndirməyə əsas verir.

Həmçinin bax

• İsmayıllı Lahıc ekogeokimyəvi landşaft rayonu
• Qəbələ rayonu

Xarici keçidlər

http://www.qebele-ih.gov.az/page/10.html