Çəltik

Çəltik
Çəltik
Elmi təsnifat
	Domen: Eukariotlar Klad: Diaphoretickes Ranqsız: Arxeplastidlər Aləm: Bitkilər Klad: Streptophyta Klad: Embryophytes Klad: Polysporangiophytes Klad: Tracheophytes Klad: Toxumlu bitkilər Klad: Çiçəkli bitkilər Klad: Birləpəlilər Klad: Commelinids Dəstə: Qırtıcçiçəklilər Klad: Graminid clade Fəsilə: Qırtıckimilər ???: Çəltik
Beynəlxalq elmi adı
	Oryza sativa L., 1753;
ITIS	41976
NCBI	4530
EOL	1115098

Çəltik — dənli bitki. Qabığı çıxarılmamış düyü. Çəltik əhəmiyyətli dənli taxıl bitkisi olmaqla ərzaq, yem və texniki məqsədlər üçün becərilir. Çəltikdən sənayedə, maldarlıqda və mətbəxdə geniş istifadə olunur.

Çəltik Yer kürəsində əkin sahəsinə görə bütün bitkilər arasında ikinci yeri tutur. Düyü yer kürəsi əhalisinin beşdə ikisini qidalandırır.^[2]

Azərbaycanda çəltik əkinçiliyinə görə üç zonaya bölünür.

Lənkəran-Masallı zonası,
Şəki-Zaqatala zonası,
Quba-Xaçmaz zonası.

Çəltiyin hər hektardan orta hesabla məhsuldarlığı 35–40 sentner, aqrotexniki xidmətin yüksək aparıldığı sahələrdə 50–60 sentner və daha artıq olur.

Çəltik iki yarımnövə bölünür. Birinci yarımnövdə dən uzunluğu ilə, ikinci yarımnövdə isə qısa yumruluğu ilə fərqlənir. Respublikamızda çəltiyin "Ağ-qılçıq", "Sarı-qılçıq", "Uzros", "Ağ-ənbərbü", "Sədri", "Krosnodar" kimi növləri rayonlaşdırılıb. Şəki-Zaqatala zonası üçün "Ağ-qılçıq", "Sarı-qılçıq", "Uzros" növləri daha məhsuldardır və iqlim şəraitinə uyğundur.

Çəltik istilik sevən bitkidir. Çəltiyin tam cücərmədən kollanmasının axırına qədər olan dövr 30–32 günə başa çatır. Kollanmanın sonundan çiçəklənmənin axırınadək 22–25 gün çəkir. Səpinin qurtarması ilə məhsulun yetişməsi 115–135 gündə başa çatır. Çəltik iki üsulla — toxum səpilməsi və şitillə əkilir. Relyefi düz olan, sututar ləkləri iri olan sahələrdə toxumsəpən texnikalar ilə səpinin keçirilməsi daha məqsədəuyğundur. Şəki-Zaqatala zonası üçün əl ilə səpin aparılması təcrübədə özünü doğruldub. Bu qaydada aparılan səpində toxumlar torpaqda qida sahəsinə bərabər paylanır və toxum itkisinə yol verilmir, qənaət olunur. Səpin zamanı toxumlar 1,5–2 santimetr dərinliyinə basdırılmalıdır. Çəltiyin şitil üsul ilə yetişdirilməsi əsasən Lənkəran zonasında tətbiq edilir. Çəltik şitili xüsusi şitilliklərdə (tumçarlarda) yetişdirilir.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

↑ Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 333.
↑ "Çəltik Yer kürəsində əkin sahəsinə görə bütün bitkilər arasında ikinci yeri tutur". 2022-01-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-04-15.

Birləpəlilər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.

[_681950d12b9ab1d5-1] Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 333.

[2] "Çəltik Yer kürəsində əkin sahəsinə görə bütün bitkilər arasında ikinci yeri tutur". 2022-01-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-04-15.

[1]

[2]