Çeçen mayakı
Çeçen mayakı — Xəzər dənizinin şimal-qərb hissəsində yerləşən Çeçen adasında mayak. Mayak 1863-cü ildə İngilis inşaatçılar tərəfindən inşa edilmişdir. Çeçen adasının yeganə tarixi abidəsidir. Mayak strateji obyekt statusuna malikdir.
| Çeçen mayakı | |
|---|---|
 Çeçen mayakı 1870-1880-ci illərdə | |
| Ölkə | |
| Yerləşir | Çeçen adası, Dağıstan, Rusiya |
| Tikilmə tarixi | 1863 |
| Tikinti materialı | daş |
| Hündürlüyü | 40,5 m |
| Diapazon | əsas: |
 |
|
 |
|
Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Çeçenistan adasının qərb ucunda, Xəzər dənizinin qərb sahilində, Aqraxan yarımadasından üç mil şimalda, Çeçen mayak ucaldılıb.[1][2]
Çeçen adasındakı mayak haqqında ilk məlumatlar, Rusiyaya səyahət edən və 1636-1638-ci illərdə Səfəvilər dövlətinə yollanan Şlezviq-Holşteyn səfirliyinin tərkibində olan alman səyyahı Adam Olearinin "Moskva səfərinin təsviri" əsərində qeyd edilmişdir Adam Oleari, bu adanın uclarından birində dörd dirəyin bir-birinə bağlandığını və onların üzərinin budaqları ilə örtüldüyünü bildirirdi.[3] Адам Олеарий сообщал, что на Onların yanında gecə alovlandırılan iki böyük çuxur da vardı.[4] Məlumdur ki, "dəniz gəmilərinin keçməsi üçün" adadakı alov haqqında 1723-cü ildə "dənizçilərin qeydlərində bir növ mayak təsvir edilirdi".[3][5]
Yerli diyarşünasların məlumatına görə, indiki mayakın yerində kiçik bir taxta mayak mövcud olmuşdur.
Qeyd edək ki, hazırkı mayak Çeçen adasının yeganə tarixi abidəsidir. Masajın hündürlüyü dəniz səviyyəsindən 41,1 metrdir.
Tikintisi[redaktə | mənbəni redaktə et]
1855-ci ildə Həştərxan limanının komendantı, 1 -ci dərəcəli kapitan R.Q.Maşin, Xəzər dənizinin sahillərini araşdıraraq "dənizçilərin ada ilə paralel sahil boyunca şərqə doğru uzanan qayalardan qorunmasını" təklif etdi. R.Q.Maşin özü tikinti planını hazırlayaraq Dəniz Nazirliyi və Hidrografiya İdarəsinin müdirinə təqdim etdi. Mayakın inşasına 1859-cu ildə başlanıldı. Leytenant Kozlovski tikintiyə nəzarət edirdi. Tikintinin aparılması üçün xaricdən ingilis inşaatçılar cəlb olunmuşdu.
Tikintinin başlaması ilə əvvəlcə mayakın bönövrəsi qoyuldu. Ancaq 1860-cı il fevralın 22-dən martın 4-dək davam edən fırtına zamanı seçilmiş yer su ilə doldu üzən buz parçaları inşaat materiallarının boşaldılması üçün düzəldilmiş limanın çox hissəsini qoparıb sahilə atdı. Bu, Həştərxan limanının komendantının adanın qərb tərəfində mayakın tikintisi üçün daha yüksək bir yer seçməsinə səbəb oldu. 1860-cı ilin yazında inşaat materialları və işçilərin daşınmasına başlanıldı. Elə həmin il Fransadan 2-ci dərəcəli dioptrik cihaz gətirildi. Cihaz Baltik dənizi Mayak idarəsi müdirliyinin mayak quraşdırılması bölümünün ustası Jan İlves tərəfindən quraşdırılaraq tənzimləndi.
11 oktyabr 1863-cü ildə mayak parlamağa başladı. Mayak daşdan hörülmüş qırmızı rəngə boyanmış yuvarlaq bir qüllədir. Mayak işığının yandığı yerin hündürlüyü dəniz səviyyəsindən 41.1 metr və bazadan 38 metr yüksəklikdədir. Mayak qülləsinin içərisində 196 pilləsi olan pilləkən və 5 pəncərə vardır. Mayakda bütün üfüqü işıqlandıran, yanıb-sönən daimi ağ işıq saçır. Qüllənin yaxınlığında daşdan tikilmiş işçilər üçün birmərtəbəli ev, hamam və anbar vardır.[6]
Mayak bu bölgədə naviqasiyanı əhəmiyyətli dərəcədə təmin etsə də, Çeçen adasının qayaları yaxınlığında gəmi qəzaları baş verməkdə davam edirdi. Buna görə, qəzaya düşən gəminin ekipajına kömək məqsədilə mayakda xüsusi xidmət dəstəsi saxlanılırdı. Mayakda xilasetmə gəmisi və Bakı limanının komandiri tərəfindən təyin edilmiş dənizçilərin gücləndirilmiş komandandası var idi.
1959-cu ildə mayak yenidən quruldu. Mayak qülləsinin özü dəyişməz qaldı.[7].
1970-ci illərdə mayakda xüsusi işıq-optik aparat quraşdırıldı, o vaxtdan bəri Çeçen mayakı avtomatik rejimdə işləyir.
Çeçen mayakına xidməti Vorjakovlar ailəsi göstərir. Onlar irsi olaraq bu işi nəsildən nəsilə ötürürlər.
Mayak strateji əhəmiyyətini qoruyur. Bu səbəbdən onun ərazisi xüsusi qorunma zonasına daxildir. Mayaka giriş məhduddur.[8]
Qalereya[redaktə | mənbəni redaktə et]
-
Xəritədə mayak Rusiyanın Hidroqrafik Xidməti. 1870 -ci illərdə dərinliklərin ölçülməsi
-
Dənizçilik Nazirliyinin Baş Hidrografik İdarəsi tərəfindən nəşr edilmişdir. - Sankt-Peterburq 1905. Çeçen mayakının təsviri
-
Çeçen adası yaxınlığında gəminin batması. Rəsm əsəri (1889)
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "Начал действовать маяк Чеченский". 95.31.135.131. Морская Энциклопедия. İstifadə tarixi: 2020-07-23.[ölü keçid]
- ↑ "Чеченский, маяк". mayaki-sssr.spb.ru. 2020-02-20 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-23.
- ↑ 1 2 Ю. Шухин. "Общие сведения | Маяки СССР историко-технические справки". mayaki-sssr.spb.ru. 2020-10-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-23.
- ↑ Адам Олеарий. Описание путешествия в Московию / Пер. с нем. А. М. Ловягина. — Смоленск: Русич, 2003. — С. 369.
- ↑ Лист карты K-38-12 Остров Чечень. Масштаб: 1 : 100 000. Издание 1985 г.
- ↑ "Маяки Дагестана". ГБУ РД «Республиканский центр охраны памятников истории, культуры и архитектуры» (rus). 2020-07-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-23.
- ↑ "Маяк Чеченский » Фотоальбомы » Сайт регионального отделения Cоюза радиолюбителей России по Ростовской области "Региональная Федерация радиоспорта"". radiodon.ru. 2020-07-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-23.
- ↑ "Чечень, маяк и Воржаковы | Проджи". 2020-07-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-23.
Ədəbiyyat[redaktə | mənbəni redaktə et]
- Комарицин А. А., Корякин В. И., Романов В. Г. Маяки побережья Каспийского моря // Маяки России. Исторические очерки. ISBN 978-9955-488-64-4. (500 nüs.). СПб: ГУНиО МО РФ. 2001. 472.
- Корякин В. И., Романов В. Г., Сысоев Ю. П. Маяки Каспийского моря // Атлас маяков России (500 nüs.). СПб.: ЦКП ВМФ. 2006.
- Описание маяков, башен и знаков Российской Империи по берегам Каспийского моря : исправленное по 1 января 1905 года. - Издание Главного Гидрографического Управления Морского Министерства. - С.-Петербург : Тип. Мор. Мин-ва, 1905. - 35 с.
Ссылки[redaktə | mənbəni redaktə et]
- "Энциклопедия". Каспийский морской научно-исследовательский центр (rus). İstifadə tarixi: 2021-03-05.