İnklüziv cəmiyyət - sosial ədalət prinsiplərinə əsaslanaraq yaşından, cinsindən, cinsi oriyentasiyasından, etnik mənsubiyyətindən, irqindən, qabiliyyətindən, dinindən, immiqrasiya statusundan və sosial-iqtisadi vəziyyətindən asılı olmayaraq bütün fərd və qruplara cəmiyyətə giriş və tam iştirak imkanı verir. İnklüziv cəmiyyətlərə doğru hərəkat mütərəqqi xarakter daşıyır və tədricən baş verir. Təəssüf ki, inklüziv cəmiyyətlərə nail olmaq üçün maneələr yaratmaqda davam edən dərin köklü normalar mövcuddur. İnklüziv cəmiyyətlərin inkişafına mane olan məsələlərə sənədsiz miqrantlar kimi insan hüquqlarının inkar edilməsi, təhsil, səhiyyə kimi sahələrin əlçatan olmaması və s. daxildir. Xüsusilə əlilliyi olan şəxslərin inklüziv təhsilə çıxışı çox zaman qapalı qalır.[1]
Sosial müdafiənin genişləndirilməsi inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün davamlı inkişaf məqsədlərinə çatmaq üçün zəruridir.[2] İnklüziv cəmiyyətdə haradan gəldiyinizin, kimi sevdiyinizin, xəstəliyiniz və ya əlilliyinizin olub-olmamasının heç bir fərqi yoxdur. Hər kəs cəmiyyətin təşkilində istədiyi kimi iştirak edə bilər.[3] Lakin inklüziv cəmiyyət öz-özünə yaranmır. Bu ilk növbədə seçilən hakimiyyət strukturlarının yürütdüyü islahatlardan asılıdır. Çox təəssüf ki, müasir dünyamızda hələ də öz uzun müddətli hakimiyyətlərini qoruyub saxlamaq naminə mühafizəkar, qapalı, insan hüquq və azadlıqlarını boğan hakimiyyətlər mövcuddur. İnklüziv cəmiyyətin qurulması yalnız öz xeyri üçün çalışan həmin hökümətlərin yürütdükləri siyasətə uyğun gəlmir. Dünya İqtisadi Forumunun təsisçisi Klaus Şvab 2020-ci ildə bu barədə öz fikirlərini ictimaiyyətə açıqlayarkən qeyd etmişdir ki, böhran qlobal bərabərsizlikləri kəskin şəkildə üzə çıxardı - sərvət boşluqlarının artması, səhiyyə xidmətlərinə qeyri-bərabər çıxış, əmək təhlükəsizliyi və dərinləşən iqlim böhranı. Pandemiya vətəndaşların xeyrinə deyil, ilk növbədə özləri üçün çalışan liderlərin maskasını qopardı.[4]
Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən müəyyən edildiyi kimi, inklüziv cəmiyyət razılaşdırılmış sosial institutlar toplusu olmaqla irq, cins, sinif, nəsil və coğrafiya fərqlərini üstələyən və inklüzivliyi, bərabər imkanları, habelə cəmiyyətin bütün üzvlərinin qabiliyyətini müəyyən etməyi təmin edən cəmiyyətdir.[5] Müasir dünyanın bütün inkişaf etmiş dövlətlərində hazırda bu cür cəmiyyətlərin tam bərqərar olunması üzrə gücləndirilmiş şəkildə çalışmalar gedir. Bu təşəbbüsün ümumi məqsədi fəal olan müxtəlif tərəfdaş təşkilatlarda çalışan tədqiqat, innovasiya, bilik transferi və biliklərin mənimsənilməsində hərəkətverici qüvvələri asanlaşdırmaq və bir araya gətirməkdir. Məqsəd həm də əlilliyi olan insanlar üçün daha inklüziv fiziki və sosial mühit yaratmaq, onların reabilitasiya və sosial inteqrasiyasına dəstək verməkdir.[6]
İnklüzivlik ayrı-seçkiliyə məruz qalmış, sosial və siyasi proseslər nəticəsində hüquqları pozulmuş cəmiyyət üzvlərinə səlahiyyətlərin verilməsindən ibarətdir. İnklüziv cəmiyyət yerli hökumətin, biznesin və təşkilatların beynəlxalq insan hüquqları standartlarını tətbiq etdiyi və fərdlərin öz hüquqlarını tələb etmək və qərarların qəbul edilməsində iştirak etmək səlahiyyətinə malik olduğu yerdir. Bu cür cəmiyyətlərin qurulmasında çalışan və dünyanın bir çox ölkələrini əhatə edən beynəlxalq təşkilatların fəaliyyətləri sürətlə inkişaf edir. Bu cür təşkilatlara misal olaraq "Raul Vallenberq Institutu"nu göstərmək olar. Bu təşkilatın ədalətli, inklüziv cəmiyyətlərin təsis edilməsi üzrə işlərinin miqyası Avropa, Asiya, Latın Amerikası və hətta Afrikanın bir çox ölkələrini əhatə edir. İnstitut İkinci Dünya Müharibəsinin sonunda Macarıstanda risk altında olan on minlərlə yəhudi və digər insanları xilas edən isveçli diplomat ing. Raoul Wallenberg-in adını daşıyır.[7] Bu istiqamətdə tədqiqat və inkişaf institutlarından "UCLL Research & Expertise" araşdırma və ekspertizalar mərkəzi də xüsusilə fərqlənir. Mərkəz xidmətlər, ömür boyu öyrənmə və xüsusi hazırlanmış həll yolları ilə birləşdirilmiş dörd tədqiqat xəttinə diqqət yetirir.
Ekspertiza mərkəzinin xüsusiyyətləri:
Heç kəsi geridə qoymamaq vədi 2030-cu il Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərinin müəyyənedici xüsusiyyətlərindən biridir. Dünyamız iqtisadi və sosial böhranların, ölkələr daxilində və arasında artan bərabərsizliklərlə nəticələnən digər problemlərin mürəkkəb təsiri nəticəsində sürətli sosial transformasiyalardan keçir. İqlim dəyişikliyinin təsiri qeyri-mütənasib şəkildə həssas əhaliyə təsir edərək bərabərsizlikləri daha da artırır. 2030-cu il gündəliyi bütün insanların öz potensialını ləyaqət və bərabərlik şəraitində həyata keçirə biləcəyi dinc, ədalətli və inklüziv cəmiyyətləri nəzərdə tutur. Bərabərsizliklə mübarizə yoxsulluğun aradan qaldırılması, planetin qorunması və davamlı iqtisadi artıma nail olmaq ambisiyaları ilə bağlıdır və onlardan asılıdır. İnklüziv cəmiyyətlərin təmin edilməməsi zorakılıq və etibarsızlığın səbəb amili kimi müəyyən edilir və davamlı inkişafı ləngidir. Məqsəd 10 və 16 birbaşa inklüziv cəmiyyətdən bəhs edir. Bərabər imkanlara və genişləndirilmiş təmsilçiliyə diqqət yetirməklə, bütün dünyada bərabərsizliyi azaltmaqla inklüziv cəmiyyətə daxil olmaq davamlı sülh üçün əsas tələbdir və eləcə də əsas hüquqların qorunmasının zəmanətidir.[9]
İnklüziv cəmiyyətlərdə iqtisadi artımın mexanizmləri Dünya İqtisadi Forumunun səhifəsində yerləşdirilmişdir.[10] Burada iqtisadi artım və sabitlik inklüziv cəmiyyətin əsas məqsədlərindən biri kimi qeyd edilir.
İnklüziv cəmiyyətlər yanaşmasının insanlara faydaları tədqiqatlar yolu ilə sübuta yetirilmişdir. Geniş sosial nəticələri əhatə edən inklüziv cəmiyyətlər yanaşmasının insanlara faydaları ilə bağlı bir çox iddialar var. İnklüziv cəmiyyətlərin gözlənilən inkişaf faydaları 2015-ci ildən sonrakı Davamlı İnkişaf Məqsədləri də daxil olmaqla, donor siyasəti düşüncəsində və qlobal dialoqlarda getdikcə daha çox mövcuddur. İstənilən təsirlər iqtisadi faydalardan tutmuş digər inkişaf məqsədlərinə, sosial birliyə və davamlı sülhə qədərdir.
Bununla bağlı sübutlara aşağıdakılar daxildir:
İqtisadi artım, məhsuldarlıq və məşğulluq
Digər inkişaf nəticələri, o cümlədən rifah
Sosial birlik, sülh və dövlət quruculuğu