İnyupik dili

İnyupik dili — İnyupiklərin ana dili. Eskimos-Aleut dil ailəsinin İnuit qrupuna daxildir. Amerika Birləşmiş Ştatlarının Alyaska ştatında və Uummarmiutun dialekti Kanadanın İnuvik və Aklavik şəhirlərində danışılır.

İnyupik dili
Orijinal adı	Iñupiatun
Ölkələr	Amerika Birləşmiş Ştatları (Alyaska ştatı), Kanada
Danışanların ümumi sayı	5.580 nəf.[1]
Təsnifatı
Eskimos-aleut dilləri Inuit–Yupik[vd] Inuit[vd] İnyupik dili
Yazı	latın əlifbası
Dil kodları
QOST 7.75–97	инп 218
ISO 639-1	ik
ISO 639-2	ipk
ISO 639-3	ipk
Dilin strukturlarının dünya atlası	inu
Atlas of the World’s Languages in Danger	253
Ethnologue	ipk
ELCat	2369
IETF	ik
Glottolog	inup1234
Bu dildə olan Vikipediya
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

• Seward Yarımadası İnyupikçəsi (İngilis dilində Seward Peninsula Inupiaq)
  • Bering Boğazı İnyupikçəsi (İngilis dilində Bering Strait Inupiaq)
    • Diomede
      • İngalikmiut
      • İmaqliq
    • Wales
      • Kiŋikmiut
      • Tapqaġmiut
    • Ukiuvaŋmiut
  • Qawiaraq
    • Qərb Qawiaraq
      • Siñġaġmiut
      • Qaviaraġmiut
      • Ayaqsaaġiaaġmiut
      • Aziagmiut
    • Şərq Qawiaraq və ya Iġałuiŋmiut
• Şimali Alyaska İnyupikçəsi (İngilis dilində Northern Alaskan Iñupiaq)
  • Malimiut
    • Kotzebue
      • Pittaġmiut
      • Kaŋiġmiut
      • Qikiqtaġruŋmiut
    • Kobuk
      • Kuuŋmiut
      • Kiitaaŋmiut və ya Kiitaaġmiut
      • Siiḷviim Kaŋianiġmiut
      • Nuurvinmiut
      • Kuuvaum Kaŋiaġmiut
      • Akuniġmiut
      • Nuataaġmiut
      • Napaaqtuġmiut
      • Kivalliñiġmiut
  • Əsl Şimali Alyaska İnyupikçəsi (İngilis dilində North Alaskan Inupiatun)
    • Tikiġaġmiut
    • North Slope İnyupikçəsi (İngilis dilində North Slope Inupiatun)
      • Utuqqaġmiut
      • Siḷaliñaġmiut
        • Kukparungmiut
        • Kunmiut
      • Kakligmiut
        • Sidarumiut
        • Utkiavinmuit
        • Nuvukmiut
      • Kuulugruaġmiut
      • Ikpikpagmiut
      • Kuukpigmiut
        • Kañianermiut
        • Killinermiut
        • Kagmalirmiut
    • Nunataaġmiut
    • Uummarmiut (xalq), Uummarmiutun (dil)

13.500 nəfərlik etnik İnyupik əhalisindən yalnız 3000 nəfəri ^[2] anadilində danışa bilir. 6 – 16 yaş arası bütün İnyupik uşaqları qanuni olaraq sayları 73 olan federal Bureau of Indian Affairs məktəblərinə getməyə məcburdurlar.^[3] Digər tərəfdən Alyaska ştatında 77 kənd məktəbi vardır.^[4] North Slope bölgəsində dərs ili avqust ayında başlayır və cəmi 180 gün davam edir.. Barrowda orta məktəbin ən yüksək hissəsinə,keçid imtahanı Iḷisaġvik College adlı kolecdə keçirilir.

Alyaskada 1980 və 1992-ci illərdə, Eskimo-Aleut dillərində dannışa bilən əhali ^[5]

Ayaska	etnik sayı	anadilində danışa bilənlərin sayı	%	danışa bilənlərin orta yaş həddi
1980	.	.	.	.
Sibir Yupikləri	1.100	1.050	95	Orta nəslin çoxu və uşaqların hamısı
Yupikler	17.000	14.000	80	Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi
İnyupikler	12.000	5.000	40	Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi
Supikler	3.000	1.000	33	Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi
Aleutlar	2.200	700	35	Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi
1992	.	.	.	.
Sibir Yupikləri	1.100	1.050	95	Orta nəslin hamısı və uşaqların böyük bir qismi
Yupiklər	18.000	12.000	67	Orta nəslin hamısı və uşaqların kiçik bir qismi
İnyupiklər	13.000	4.000	31	Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi
Supiklər	3.100	600	19	Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi
Aleutlar	2.100	400	19	Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi

A

Ch

G

Ġ

H

I

K

L

Ḷ

Ł

Ł̣

M

N

Ñ

Ŋ

P

Q

R

S

Sr

T

U

V

Y

a

ch

g

ġ

h

i

k

l

ḷ

ł

ł̣

m

n

ñ

ŋ

p

q

r

s

sr

t

u

v

y

/a/

/tʃ/

/ɣ/

/ʁ/

/h/

/i/

/k/

/l/

/ʎ/

/ɬ/

/ʎ̥/

/m/

/n/

/ɲ/

/ŋ/

/p/

/q/

/ʐ/

/s/

/ʂ/

/t/

/u/

/v/

/j/

Dialektlerin əlifbası:

• Diomede : e
• Bering  : w , z , zr
• Kobuk : ’
• Seward : b

Kanadada Uummarmiut dialektinin əlifbası:

A

Ch

F

G

H

Dj

I

K

L

Ł

M

N

Ñ

Ng

P

Q

R

Ȓ

T

U

V

Y

a

ch

f

g

h

dj

i

k

l

ł

m

n

ñ

ng

p

q

r

ȓ

t

u

v

y

Alyaska dialekti [6]	Kanada dialekti[7]	Azərbaycanca adı
Uummaġmiutun	Uummarmiutun	Kanada İnyupikçəsi
siksrik	hikřik	Urocitellus parryii
qugruk	qugřuk	Amerika qu quşu
aaġlu	arlu	orka
amaġuq	amaruq	adi canavar
isuŋŋaġluk	ihun’ngaq	sahilqağayısı
kaŋuq	kanguq	qaz
qunŋiq	qun’ngiq	şimal maralı
tiġiganniaq	tiriganiaq	Qütb tülküsü
umiŋmak	umingmak	qoyunöküz

Şimal Alyaska dialekti [6]	Şimal-qərb Alyaska dialekti[6]	Ukiuvaŋmiut dialekti[8]	mənası
atausiq	atausriq	atausiq	1
malġuk	malġuk	maġluuk	2
piŋasut	piñasrut	piŋasut	3
sisamat	sisamat	sitamat	4
tallimat	tallimat	tallimat	5
itchaksrat	itchaksrat	aġvinikłit	6
tallimat malġuk	tallimat malġuk	tallimat maġluuk	7
tallimat piŋasut	tallimat piñasrut	tallimat piŋasut	8
quliŋuġutaiḷaq	quliŋŋuutaiḷaq	qulinŋutailat	9
qulit	qulit	qulit	10
qulit atausiq	qulit atausriq	qulit atausiq	11
qulit malġuk	qulit malġuk	qulit maġluuk	12
qulit piŋasut	qulit piñasrut	qulit piŋasut	13
akimiaġutaiḷaq	akimiaŋŋutaiḷaq	agimiaġutailaq	14
akimiaq	akimiaq	agimiaq	15
akimiaq atausiq	akimiaq atausriq	agimiaq atausiq	16
akimiaq malġuk	akimiaq malġuk	agimiaq maġluuk	17
akimiaq piŋasut	akimiaq piñasrut	agimiaq piŋasut	18
iñuiññaŋŋutaiḷaq	iñuiñaġutaiḷaq	inuinaġutailat	19
iñuiññaq	iñuiñaq	inuinnaq	20
iñuiññaq qulit	iñuiñaq qulit	inuinaq qulit	30
malġukipiaq	malġukipiaq	maġluutiviaq	40
malġukipiaq qulit	malġukipiaq qulit	maġluutiviaq qulit	50
piŋasukipiaq	piñasrukipiaq	piŋasuutiviaq	60
piŋasukipiaq qulit	piñasrukipiaq qulit	piŋasuutiviaq qulit	70
sisamakipiaq	sisamakipiaq	.	80
sisamakipiaq qulit	sisamakipiaq qulit	.	90
tallimakipiaq	tallimakipiaq	tallimativiaq	100
kavluutit	.	kabluutit	1000

1. İnyupik dilindeki Vikipediya versiyası : Makpiġaaq Kanna

1. ↑ Ethnologue (ing.). 25, 19 Dallas, Texas: SIL International, 1951. ISSN 1946-9675
2. ↑ Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; ref794 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
3. ↑ "Norman A. Chance, Growing Up in an Inupiat Village". 2010-06-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-04.
4. ↑ "Norman A. Chance, The Economics of Dependency". 2010-06-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-04.
5. ↑ Panu Hallamaa (1997), Unangam Tunuu and Sugtestun: A Struggle for Continued Life Arxivləşdirilib 2012-11-14 at the Wayback Machine,
6. ↑ ^{1 2 3} "Interactive IñupiaQ Dictionary". 2015-07-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-04.
7. ↑ Inuvialuit Settlement Region – TK Study, August 2006^{[ölü keçid]}
8. ↑ "Ugiuvaŋmiuraaqtuaksrat / Future King Island Speakers". 2015-09-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-04.