İnyupikcə

İnyupik diliİnyupiklərin ana dili. Eskimos-Aleut dil ailəsinin İnuit qrupuna daxildir. Amerika Birləşmiş Ştatlarının Alyaska ştatında və Uummarmiutun dialekti Kanadanın İnuvikAklavik şəhirlərində danışılır.

İnyupik dili
Orijinal adı Iñupiatun
Ölkələr Amerika Birləşmiş Ştatları (Alyaska ştatı), Kanada
Danışanların ümumi sayı
  • 5.580 nəf.[1]
Təsnifatı
Eskimos-aleut dilləri
Inuit–Yupik[d]
Inuit[d]
İnyupik dili
Yazı latın əlifbası
Dil kodları
QOST 7.75–97 инп 218
ISO 639-1 ik
ISO 639-2 ipk
ISO 639-3 ipk
Dilin strukturlarının dünya atlası inu
Atlas of the World’s Languages in Danger 253
Ethnologue ipk
ELCat 2369
IETF ik
Glottolog inup1234
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
İnyupik dilinin istifadə xəritəsi-1 North Slope Borough (Əsl Şimali Alyaska İnyupikçəsi)
İnyupik dilinin istifadə xəritəsi-2 Northwest Arctic Borough(Malimiut)
İnyupik dilinin istifadə xəritəsi-3 Nome Census Area (Seward Yarımadası İnyupikçəsi)
  • Seward Yarımadası İnyupikçəsi (İngilis dilində Seward Peninsula Inupiaq)
    • Bering Boğazı İnyupikçəsi (İngilis dilində Bering Strait Inupiaq)
      • Diomede
        • İngalikmiut
        • İmaqliq
      • Wales
        • Kiŋikmiut
        • Tapqaġmiut
      • Ukiuvaŋmiut
    • Qawiaraq
      • Qərb Qawiaraq
        • Siñġaġmiut
        • Qaviaraġmiut
        • Ayaqsaaġiaaġmiut
        • Aziagmiut
      • Şərq Qawiaraq və ya Iġałuiŋmiut
  • Şimali Alyaska İnyupikçəsi (İngilis dilində Northern Alaskan Iñupiaq)
    • Malimiut
      • Kotzebue
        • Pittaġmiut
        • Kaŋiġmiut
        • Qikiqtaġruŋmiut
      • Kobuk
        • Kuuŋmiut
        • Kiitaaŋmiut və ya Kiitaaġmiut
        • Siiḷviim Kaŋianiġmiut
        • Nuurvinmiut
        • Kuuvaum Kaŋiaġmiut
        • Akuniġmiut
        • Nuataaġmiut
        • Napaaqtuġmiut
        • Kivalliñiġmiut
    • Əsl Şimali Alyaska İnyupikçəsi (İngilis dilində North Alaskan Inupiatun)
      • Tikiġaġmiut
      • North Slope İnyupikçəsi (İngilis dilində North Slope Inupiatun)
        • Utuqqaġmiut
        • Siḷaliñaġmiut
          • Kukparungmiut
          • Kunmiut
        • Kakligmiut
          • Sidarumiut
          • Utkiavinmuit
          • Nuvukmiut
        • Kuulugruaġmiut
        • Ikpikpagmiut
        • Kuukpigmiut
          • Kañianermiut
          • Killinermiut
          • Kagmalirmiut
      • Nunataaġmiut
      • Uummarmiut (xalq), Uummarmiutun (dil)
İsaġvik Kolleconin əsas binası və balina başının heykəli
İngiliscə (Welcome to Barrow) və İnyupikçə (Paġlagivsigiñ Utqiaġvigmun) Borroya xoş gəlmisiniz tablosu və hər iki tərəfdə qoyulan balina heykəli

13.500 nəfərlik etnik İnyupik əhalisindən yalnız 3000 nəfəri [2] anadilində danışa bilir. 6 – 16 yaş arası bütün İnyupik uşaqları qanuni olaraq sayları 73 olan federal Bureau of Indian Affairs məktəblərinə getməyə məcburdurlar.[3] Digər tərəfdən Alyaska ştatında 77 kənd məktəbi vardır.[4] North Slope bölgəsində dərs ili avqust ayında başlayır və cəmi 180 gün davam edir.. Barrowda orta məktəbin ən yüksək hissəsinə,keçid imtahanı Iḷisaġvik College adlı kolecdə keçirilir.

Alyaskada 19801992-ci illərdə, Eskimo-Aleut dillərində dannışa bilən əhali [5]

Ayaska etnik sayı anadilində danışa bilənlərin sayı % danışa bilənlərin orta yaş həddi
1980 . . . .
Sibir Yupikləri 1.100 1.050 95 Orta nəslin çoxu və uşaqların hamısı
Yupikler 17.000 14.000 80 Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi
İnyupikler 12.000 5.000 40 Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi
Supikler 3.000 1.000 33 Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi
Aleutlar 2.200 700 35 Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi
1992 . . . .
Sibir Yupikləri 1.100 1.050 95 Orta nəslin hamısı və uşaqların böyük bir qismi
Yupiklər 18.000 12.000 67 Orta nəslin hamısı və uşaqların kiçik bir qismi
İnyupiklər 13.000 4.000 31 Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi
Supiklər 3.100 600 19 Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi
Aleutlar 2.100 400 19 Orta nəslin çoxu və uşaqların bir qismi

Alyaska İnyupik əlifbası

[redaktə | mənbəni redaktə et]
A Ch G Ġ H I K L Ł Ł̣ M N Ñ Ŋ P Q R S Sr T U V Y
a ch g ġ h i k l ł ł̣ m n ñ ŋ p q r s sr t u v y
/a/ /tʃ/ /ɣ/ /ʁ/ /h/ /i/ /k/ /l/ /ʎ/ /ɬ/ /ʎ̥/ /m/ /n/ /ɲ/ /ŋ/ /p/ /q/ /ʐ/ /s/ /ʂ/ /t/ /u/ /v/ /j/

Dialektlerin əlifbası:

  • Diomede : e
  • Bering  : w , z , zr
  • Kobuk :
  • Seward : b

Kanada İnyupik əlifbası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Kanadada Uummarmiut dialektinin əlifbası:

A Ch F G H Dj I K L Ł M N Ñ Ng P Q R Ȓ T U V Y
a ch f g h dj i k l ł m n ñ ng p q r ȓ t u v y
Alyaska dialekti [6] Kanada dialekti[7] Azərbaycanca adı
Uummaġmiutun Uummarmiutun Kanada İnyupikçəsi
siksrik hikřik Urocitellus parryii
qugruk qugřuk Amerika qu quşu
aaġlu arlu orka
amaġuq amaruq adi canavar
isuŋŋaġluk ihun’ngaq sahilqağayısı
kaŋuq kanguq qaz
qunŋiq qun’ngiq şimal maralı
tiġiganniaq tiriganiaq Qütb tülküsü
umiŋmak umingmak qoyunöküz
Şimal Alyaska dialekti [6] Şimal-qərb Alyaska dialekti[6] Ukiuvaŋmiut dialekti[8] mənası
atausiq atausriq atausiq 1
malġuk malġuk maġluuk 2
piŋasut piñasrut piŋasut 3
sisamat sisamat sitamat 4
tallimat tallimat tallimat 5
itchaksrat itchaksrat aġvinikłit 6
tallimat malġuk tallimat malġuk tallimat maġluuk 7
tallimat piŋasut tallimat piñasrut tallimat piŋasut 8
quliŋuġutaiḷaq quliŋŋuutaiḷaq qulinŋutailat 9
qulit qulit qulit 10
qulit atausiq qulit atausriq qulit atausiq 11
qulit malġuk qulit malġuk qulit maġluuk 12
qulit piŋasut qulit piñasrut qulit piŋasut 13
akimiaġutaiḷaq akimiaŋŋutaiḷaq agimiaġutailaq 14
akimiaq akimiaq agimiaq 15
akimiaq atausiq akimiaq atausriq agimiaq atausiq 16
akimiaq malġuk akimiaq malġuk agimiaq maġluuk 17
akimiaq piŋasut akimiaq piñasrut agimiaq piŋasut 18
iñuiññaŋŋutaiḷaq iñuiñaġutaiḷaq inuinaġutailat 19
iñuiññaq iñuiñaq inuinnaq 20
iñuiññaq qulit iñuiñaq qulit inuinaq qulit 30
malġukipiaq malġukipiaq maġluutiviaq 40
malġukipiaq qulit malġukipiaq qulit maġluutiviaq qulit 50
piŋasukipiaq piñasrukipiaq piŋasuutiviaq 60
piŋasukipiaq qulit piñasrukipiaq qulit piŋasuutiviaq qulit 70
sisamakipiaq sisamakipiaq . 80
sisamakipiaq qulit sisamakipiaq qulit . 90
tallimakipiaq tallimakipiaq tallimativiaq 100
kavluutit . kabluutit 1000

Vikipediya versiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. İnyupik dilindeki Vikipediya versiyası : Makpiġaaq Kanna
  1. Ethnologue (ing.). 25, 19 Dallas, Texas: SIL International, 1951. ISSN 1946-9675
  2. Sitat səhvi: Yanlış <ref> teqi; ref794 adlı istinad üçün mətn göstərilməyib
  3. "Norman A. Chance, Growing Up in an Inupiat Village". 2010-06-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-04.
  4. "Norman A. Chance, The Economics of Dependency". 2010-06-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-04.
  5. Panu Hallamaa (1997), Unangam Tunuu and Sugtestun: A Struggle for Continued Life Arxivləşdirilib 2012-11-14 at the Wayback Machine,
  6. 1 2 3 "Interactive IñupiaQ Dictionary". 2015-07-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-04.
  7. Inuvialuit Settlement Region – TK Study, August 2006[ölü keçid]
  8. "Ugiuvaŋmiuraaqtuaksrat / Future King Island Speakers". 2015-09-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-08-04.