Şapiro–Stiqlits modeli

Şapiro — Stiqlits modeli (ing. Shapiro-Stiglitz model) — əmək haqqının mükəmməl rəqabət səviyyəsindən artıq olmasını izah edən əmək bazarının iqtisadi modeli. Modelin fərqli xüsusiyyəti, işçinin səylərinin tam müşahidə olunmamasıdır (məlumatın asimmetriyası). İşçi müqaviləyə əsasən işləyərkən müəyyən miqdarda səy göstərməyə borcludur, lakin müqavilənin düzgün yerinə yetirilməsini təmin etmək üçün etibarlı bir əsas yoxdur. Əlavə stimul yaratmaq üçün işəgötürən daha yüksək əmək haqqı ödəməyə məcbur olur. Model əmək haqqı və işsizliyin nəzəri klassik və real göstəriciləri arasındakı uyğunsuzluğu izah etməyə imkan verir. Həmçinin yeni Keynsçilik üçün xüsusilə vacibdir, çünki model, əmək bazarı göstəricilərinin formalaşmasında bazar mexanizmlərinin uğursuzluğunu izah etməyə kömək edir.^[1][2]

İşəgötürənlərin işçilərə bazarın diktə etdiyindən daha yüksək maaş verməsinin bir neçə izahı var:^[3]

1. Sabit əmək haqqı dərəcəsi müəyyən edilərsə (əməliyyat ödənişi və ya satışa əsaslanan ödəniş mümkün olmadıqda), işçilər işdən "çəkinməyə" — müqavilə ilə tələb olunandan az işləməyə təşviq edə bilərlər. Bu zaman işəgötürən əmək haqqını artıra bilər ki, bu, işçinin işini itirmək qorxusunu artıracaq və onu daha səmərəli işləməyə məcbur edəcək.
2. Kadr dəyişikliyinin qarşısının alınması. Bazar səviyyəsindən yüksək əmək haqqı alan işçi başqa iş yerinə köçmək motivasiyasını itirir. Beləliklə, bəzən mövcud işçiyə yeni işçiləri öyrətməkdən daha çox maaş vermək daha ucuzdur.
3. Təkmilləşdirilmiş seçim. İşə qəbul zamanı artan əmək haqqını əvvəlcədən elan edən şirkət bütün müraciət edənlər arasından daha yüksəkixtisaslı işçiləri seçə bilər.
4. Sosioloji nəzəriyyələr. Sosioloqlar hesab edirlər ki, əmək haqqının artması təşkilatın komanda ruhunu və nəticədə məhsuldarlığını artırmaq istəyi ilə bağlı ola bilər.
5. Qidalanma nəzəriyyələri. İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə yüksək əmək haqqı qidalanma və tibbi xidmətin yaxşılaşdırılması və nəticədə onun işinin səmərəliliyi hesabına işçilərin sağlamlığını və rifahını yaxşılaşdıra bilər.

Əgər ${\displaystyle Y=F(e,L)}$, yəni qısamüddətli firmanın istehsal funksiyası əməklə yanaşı, həm də ${\displaystyle e}$ — əvvəllər qeyd olunan amillərlə müəyyən edilən əmək intensivliyi.

O zaman ${\displaystyle \Pi =F(e,L)-wL}$, yəni ayrı-ayrı firmanın mənfəəti əməyin intensivliyindən, onun miqdarından və əmək haqqı normasından asılıdır.

Bundan əlavə ${\displaystyle e=e(w),e'>0}$, ${\displaystyle Y'(e)>0}$.

Başqa sözlə, qısamüddətli istehsal funksiyasına yeni əmək intensivliyi parametri əlavə edilir.^[4]

Əmək təklifinə gəlincə, o, AD-AS modelinin məcmu əmək təklifi əyrisinin üstündə yerləşən NSC əyrisi ilə təmsil olunur. MTŞ, dəyişikliyə bağlı olaraq cədvəlin müxtəlif sahələrində işçilərin performansını müqayisə etməklə əldə edilir ${\displaystyle W}$, ${\displaystyle L}$ və işçilərin işdən yayınma səbəbiylə işdən çıxarılmalarından pul itkilərinə dair gözləntiləri.

NSC əyrisi — bütün işçilərin maksimum çalışqanlığını təmin edən əmək təklifidir (örtülü funksiya). Buna görə də, klassik modellərdə olduğu kimi işçilər tərəfindən deyil, firmalar tərəfindən qeyri-adi əmək və əmək haqqı dərəcələrinin məcburi şəkildə müəyyən edilməsi yolu ilə müəyyən edilir. Firmanın işçi qüvvəsinə tələbi parametrin əlavə edilməsi ilə əlaqədar olaraq dəyişir ${\displaystyle e}$. Onların kəsişməsi sabit tarazlıq nöqtəsini təşkil edir.

Bu cədvəl müəyyən bir mütəxəssis sinfi üçün bütün əmək bazarına aiddir. Yəni şaquli xətt bütün şirkətlərdə oxşar vəzifələrə müraciət edənlərin tam məşğulluğudur.

• Schlicht, Ekkehart (1978), "Labour Turnover, Wage Structure, and Natural Unemployment", Journal of Institutional and Theoretical Economics (Zeitschrift für die gesamte Staatswissenschaft), 134(2), p337–364.
• Shapiro, C. and Stiglitz, J. (1984), "Equilibrium unemployment as a worker discipline device", American Economic Review, June 1984
• Stiglitz, J. (1987), "Causes and consequences of dependence of quantity upon price", Journal of Economic Literature, March 1987