Əbülhəsən Banisədr

Əbülhəsən Bənisədr (tam adı: Səyyid Əbülhəsən Bənisədr, fars. سیدابوالحسن بنی‌صدر‎; 22 mart 1933[1][2][…], Həmədan[4] – 9 oktyabr 2021[3][4], XIII arondisman (Paris)[4]) — İran dövlət xadimi, 1979-cu ildə baş tutan İran İslam İnqilabından sonra ölkənin demokratik yolla seçilən ilk prezidenti.[5]

Əbülhəsən Banisədr
fars. ابوالحسن بنی‌صدر‎
Doğum tarixi 22 mart 1933(1933-03-22)[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 9 oktyabr 2021(2021-10-09)[3][4] (88 yaşında)
Vəfat yeri
Uşağı 3
Təhsili
Fəaliyyəti siyasətçi, iqtisadçı, jurnalist, esseist, yazıçı
İmza
banisadr.org
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Əbülhəsən Bənisədr uzun müddətdir ki, Fransada yaşayır. 1960-cı illərdə İrandakı şah əleyhinə tələbə hərəkatında iştirak elədiyi üçün iki dəfə tutulub və 1963-cü ildə yaralandıqdan sonra Fransaya köçərək 1979-cu ildə Xomeyni ilə birgə İrana qayıdanadək burada məskunlaşıb. 5 fevral 1980 — 20 iyun 1981-ci illər arasında prezident kimi fəaliyyət göstərmişdir. Hakimiyyətdəki dindar qüvvələrə qarşı hərəkət etməsi səbəbi ilə vəzifədən uzaqlaşdırılıb.

Bənisədr 22 Mart 1933 -cü ildə Həmədan şəhərində anadan olmuşdur. Atası ayətullah idi və Ruhullah Xomeyniyə yaxın idi. İran İnqilabından sonra Banisadr 4 fevral 1979 -cu ildə maliyyə nazirinin müavini oldu və 27 fevral 1979 -cu ilədək vəzifədə oldu. Bazargan və başqaları müvəqqəti hökuməti qurmaq üçün məclisdən çıxanda da inqilabi məclisin üzvü oldu. 27 Fevral 1979 -cu ildə müvəqqəti maliyyə naziri Əli Ardalanın istefasından sonra o vaxtkı baş nazir Mehdi Bazarqan tərəfindən maliyyə naziri təyin edildi. 12 Noyabr 1979 -da Banisadr, müvəqqəti hökumət istefa verdikdə İslam İnqilabı Şurasının rəhbərlik etdiyi hökumətdə Ebrahim Yazdının yerinə xarici işlər naziri təyin edildi. [9]

Bənisədr 25 Yanvar 1980-ci ildə seçkilərdə səslərin 78,9 faizini alaraq 4 illik prezident seçildi və 4 Fevralda inauqurasiya oldu. Xomeyni, konstitusiya ilə prezidentin vəzifəsindən azad edilməsi ilə İranın Ali Lideri olaraq qaldı. Açılış mərasimləri Xomeyninin ürək xəstəliyindən müalicə aldığı xəstəxanada keçirildi. Banisadr İslam din xadimi deyildi; Xomeyni din xadimlərinin hökumətdə vəzifə tutmaları üçün təkid edirdi. 1980 -ci ilin avqust və sentyabr aylarında Banisadr İran -İraq sərhədi yaxınlığında iki vertolyot qəzasından sağ çıxdı. İran-İraq müharibəsi zamanı Banisadr 10 iyun 1981-ci ildə Xomeyni tərəfindən baş komandan vəzifəsini icra edən təyin edildi.

Məclis (İran Parlamenti) 21 iyun 1981 -ci ildə Bənisədrin olmadığı müddətdə impiçment etdi, guya hakimiyyətdəki din xadimlərinə, xüsusən də o zaman məhkəmə sisteminin rəhbəri olan Məhəmməd Beheştiyə qarşı etdiyi hərəkətlərə görə. Ertəsi gün imzaladığı impiçmenti Xomeyninin özü başlatdı. Xomeyni impiçment sənədlərinə imza atmamışdan əvvəl, İnqilab Keşikçiləri Prezident binalarını və bağlarını ələ keçirmiş və Bənisədrlə sıx əlaqəli bir qəzetdə yazıçıları həbs etmişdilər. Növbəti bir neçə gün ərzində Hüseyin Navab, Rəşid Sadrolhefazi və Manouchehr Massoudi də daxil olmaqla bir neçə ən yaxın dostunu edam etdilər. Ayətullah Hüseyn-Əli Montazeri hökumətdə Bənisədrı dəstəkləyən az adamlardan biri idi, lakin tezliklə səlahiyyətlərindən məhrum edildi. Eyni zamanda, İran hökuməti İslam Respublikaçılar Partiyası istisna olmaqla, bütün siyasi partiyaları qanunsuz etdi. Hökumət qüvvələri Xalq Mücahidləri, Fədaian Xalq, Tudeh və Paikar kimi digər partiyaların üzvlərini həbs edərək həbs etdi.

Bənisədr, vəzifəsindən uzaqlaşdırılmadan bir neçə gün gizləndi və Xalq Mücahidləri (PMOI) tərəfindən qorunaraq Tehranda gizləndi. PMOI, KDP və Fedaian Təşkilatı (Azlıqlar) da daxil olmaqla hakimiyyəti ələ keçirmək üçün Xomeyni əleyhinə fraksiyalar ittifaqı qurmağa çalışdı. PMOI, KDP və Fedaian Təşkilatı (Azlıq) da daxil olmaqla hakimiyyəti ələ keçirmək üçün anti-Xomeyni qruplarının ittifaqını qurmağa çalışdı, eyni zamanda monarxist sürgün qrupları ilə təmasdan qaçdı. Bir ittifaq qurmaq üçün PMOI lideri Məsud Rəcəvi ilə gizlənərkən dəfələrlə görüşdü, lakin 27 İyulda PMOI üzvü Məhəmmədrza Saadatinin edam edilməsindən sonra Banisadr və Rajavi İranda qalmağın təhlükəli olduğu qənaətinə gəldilər.

Bənisədr 21 iyun 1981 -ci ildə impiçment edildikdə, qaçmış və İranın qərbində gizlənmişdi. İyulun 29 -da Banisadr və Məsud Rəcəvi polkovnik Behzad Moezzi tərəfindən İran Hərbi Hava Qüvvələrinə məxsus Boeing 707 gəmisində qaçaqmalçılıq yolu ilə gətirildi. İran yeraltı məkanından Türkiyə hava sahəsinə çıxmadan və Parisə enməzdən əvvəl adi bir uçuş planına əməl etdi.

Bənisədr və Rajavi, Fransada Xomeyni əleyhinə fəaliyyətlərdən çəkinmək şərti ilə Parisdə siyasi sığınacaq tapdılar. Banisadr daha sonra İran inqilabı dövründə fəaliyyəti və İran hökumətini tənqid etməsi ilə bağlı siyasi yazılara diqqət çəkdi. Ali Rəhbər Əli Xamneyinin və ölkənin 2009 -cu il seçkilərinin idarə olunmasının tənqidçisi oldu. 2021-ci ildə Parisdəki Pitié-Salpêtrière Xəstəxanasında öldü.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Abolhasan Bani-Sadr // Encyclopædia Britannica (ing.).
  2. ↑ 1 2 Abol-Hassan Bani-Sadr // Munzinger Personen (alm.).
  3. ↑ 1 2 ابوالحسن بنی‌صدر، اولین رئیس جمهوری اسلامی، در پاریس درگذشت. Radio Farda, 2021.
  4. ↑ 1 2 3 4 5 6 Fichier des personnes décédées.
  5. ↑ "Abolhasan Bani-Sadr". 2022-09-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-11-09.

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]