Ədalət Ağaoğlu
Ədalət Ağaoğlu (türk. Adalet Ağaoğlu; 13 oktyabr 1929[1] – 14 iyul 2020[2], İstanbul) — daha çox roman və hekayə janrındakı əsərləriylə tanınan Türkiyə yazıçısı. XX əsr Türkiyə ədəbiyyatının ən əhəmiyyətli yazıçılarından biri qəbul edilir[3]. Türkiyənin müxtəlif dövrlərini və bu dövrlərin insan həyatlarına təsirini araşdıran əsərlər yazır. Romanlardan başqa hekayə, tamaşa, sınaq, xatirə növündə əsərlər yazır.
| Ədalət Ağaoğlu | |
|---|---|
| türk. Adalet Ağaoğlu | |
.jpg) | |
| Doğum adı |
Ədalət Sümər türk. Adalet Sümer |
| Təxəllüsləri |
Remus Teyalada Parker Kuinks |
| Doğum tarixi | 13 oktyabr 1929[1] |
| Vəfat tarixi | 14 iyul 2020[2] (90 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri | |
| Həyat yoldaşı | Halim Ağaoğlu |
| Atası | Hafız Mustafa Sümər |
| Təhsili |
|
| İxtisası | Yazıçı |
| Fəaliyyəti | jurnalist, yazıçı, dramaturq, nasir, romançı |
| Fəaliyyət illəri | 1946 - h.h |
| Əsərlərinin dili | türkcə |
| İlk əsəri | Bir pyes yazaq |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bioqrafiya
[redaktə | mənbəni redaktə et]1929-cu ilin Oktyabr ayının 13-də Ankaranın Nallıhan rayonunda anadan olmuşdur. Atası, parça taciri Hafız Mustafa Sümərdir. Dörd uşaqlı bir ailənin ikinci uşağı və tək qızıdır. Qardaşları Cazib Sümər həkim, Günər Sümer tamaşa yazıçısı, aktyor, Ayxan Sümər isə biznesmen olmuşdur.
Təhsilini Nallıhanda tamamladıqdan sonra 1938-ci ildə ailəsi ilə birlikdə Ankaraya köçdü[4]. Orta təhsilini Ankara Qız Liseyində tamamladıqdan sonra 1950-ci ildə Ankara Universiteti Dil və Tarix-Coğrafiya Fakültəsinin Fransız Dili və Ədəbiyyatı hissəsindən məzun oldu.
Ədəbiyyata marağı lisey həyatındakı şeirləri ilə başladı, qısa bir müddət sonra səhnə yazıçılığına yönəldi. İlk dəfə 1946-cı ildə Xalq qəzetində teatr tənqidləri yayımlayaraq yazıçılığa başladı. 1948-ci və 1950-ci illər arasında Mənbə jurnalında şeirləri nümayiş olundu.
1951-ci və 1970-ci illər arasında TRT-də müxtəlif vəzifələrdə oldu. Ankara Radiosunda vəzifəyə başladığı il ilk radio tamaşası olan "Eşq Mahnısı"-ı yazdı. Radioda vəzifə edərkən teatr aktyoru və rejissor dörd dostu (Qartal Tibet, Ünər İlsevər, Çətin Koroğlu, Nur Sabuncu) ilə birlikdə Ankaranın ilk xüsusi teatrı olan "Meydan Səhnəsi"'ni qurdu[3]. Meydan Səhnəsi jurnalının redaksiyasına çıxardı. 1953-cü ildə teatr mövzusunda məlumatını artırmaq üçün Parisə getdi[3]. 1953-cü ildə Sevim Uzungörən ilə birlikdə yazdığı "Bir Piyes Yazaq" teatr əsəri həmən il Ankarada səhnəyə qoyuldu. 1954-cü ildə mühəndis Halim Ağaoğlu ilə evlənən sənətçi, ilk romanını yazana qədər tamaşa yazıçılığına dəvam etdi. Üst-üstə yazdığı tamaşalarla 1960-cı və 1970-ci illərin ən yaxşı tamaşa yazıçılarından biri oldu. TRT-in muxtariyyətinə əl qoyması səbəbiylə TRT Radio Dairəsi Başçılığından 1970-ci ildə istefa edən sənətçi o tarixdən bu günə qədər yazıçılıqdan başqa bir işlə məşğul olmadı. Ədəbiyyat həyatının bəzi dövrlərində "Remus Teyalada" və "Parker Kuinks" kimi təxəllüsləri istifadə etmişdir.
İlk romanı "Ölməyə Yatmaq", 1973-cü ildə nümayiş olundu. Bu ilk romanından etibarən bütün əsərləri sıx müzakirələrə mövzu oldu. "Ölməyə Yatmaq", daha sonra yazdığı "Bir Toy Gecəsi" (1979) və "Xeyr" (1989) adlı romanlarla bir üçləmə meydana gətirdi və bir çox mükafat qazandı. "Bir Toy Gecəsi" və "Xeyr" romanları nəşr olunan, ikinci romanı olan "Fikrimin İncə Gülü", dördüncü buraxılışında toplatıldı[5]. "Fikrimin İncə Gülü" romanı haqqında, "hərbi qüvvələrə təhqir və zəiflətmək (kiçik salmaq)" ittihamı haqqında 1981-ci ildə iddia açılan Ağaoğlu, iki il davam edən iddianın ardından ziyalı oldu. "Bir Toy Gecəsi" isə istintaq mərhələsində qaldı[6]. Dövrün üç əhəmiyyətli roman mükafatına layiq görülmüş olan "Bir Toy Gecəsi" adlı roman üçün ayrıca Oldoks Haksli'dən oğurlandığı iddiası ortaya atıldı və uzun müzakirələrə səbəb oldu.[7]
Hekayə kitabları, sınaqlar, xatirə-roman növündə əsərlər də nümayiş oldu. Ağaoğlu 1991-ci ildə "Çox Uzaq, Çox Yaxın" ilə tamaşa yazıçılığına geri döndü. 1983-cü ildən bəri İstanbulda yaşayan Ağaoğlu, hələ də yazmağı davam etdirir.
Ədalət Ağaoğlu ilə əlaqədar yazıları bir araya gətirən arxiv, yoldaşı Halim Ağaoğlu tərəfindən hazırlanmış və 2003-cü ildə Ədliyyə Ağaoğlunun yazarlığının 55-ci ili xatirəsinə "Hər Kəs Öz Kitabının İçini Tanıyar" adı ilə çap olundu.
1996-cı ildə ciddi bir yol qəzası keçirən və iki il xəstəxanada yatan Ədalət Ağaoğlu[8] üçün Can Yücəl'in söylədiyi "Sən Türkiyənin ən gözəl qəzasısan" sözü, Fəridun Andaç'ın Ədalət Ağaoğlu ilə etdiyi çay danışığı tərzində bir kitabın adı oldu. Kitab, 2006-cı ildə çap olundu.
Ağaoğlu, 1986-cı ildə qurulan İnsan Haqları Dərnəyinin qurucuları arasında yer almış ancaq 2005-ci ilin İyul ayında İHD'nin tək yanlı irqçi-milliyyətçi bir münasibət göstərdiyini ifadə edərək və "PKK tərəfdarı siyasət izləyirlər" deyərək istefa etdi.[9]
2010 Konstitusiya referendumu zamanı müxtəlif iştirakçıları birlikdə təşkil edilən bir paneldə Tələbə Kollektivləri adlı bir qrupun yumurtalı hücumuna məruz qalmışdır.[10]
Əsərləri
[redaktə | mənbəni redaktə et]Teatr və Radio Tamaşaları
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Bir Piyes Yazaq - 1953
- Yaşamaq - 1955–1956 radio tamaşası,
- Evcilik Oyunu - 1964 nəşr edilmiş, çap edilməmiş
- Tombala - 1967
- Damınadı Çatlaq - 1969
- Sərhədlərdə — 1969
- Üç Oyun: Bir Qəhrəmanın Ölümü, Çıxış, Baramalar — 1973
- Özünü Yazan Mahnı — 1976
- Çox Uzaq Çox Yaxın — 1991
- Divar Hekayəsi — 1992 Uşaqlar və Böyüklər üçün Musiqili Tamaşa
- Fikrimin İncə Gülü - 1996
- Əsrimizin Dəllalı — 2011
Roman
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Ölməyə Yatmaq — 1973
- Fikrimin İncə Gülü — 1976
- Bir Toy Gecəsi — 1979
- Yay sonu — 1980
- Üç-Beş Nəfər — 1984
- Xeyr… — 1987
- Ruh Üşüməsi — 1991
- Romantik Bir Vyana Yayı — 1993
- Dərd Dinləmə Mütəxəssisi — 2014
Hekayə
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Yüksək Gərginlik — 1974
- Səzziliyin Səsi — 1978
- Gəlin Gedək — 1982
- Həyatı Qorumaq Şəkilləri — 1997
Sınaq
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Geçərkən — 1986
- Qarşılaşmalar — 1993
- Başqa Qarşılaşmalar — 1996
- Elə Qarışıqlarda Belə Böyle Qarşılaşmalar — 2002
- Yeni Qarşılaşmalar — 2011
Məktub
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Məktublaşmalar — 2005 (Mehmet Baydur ile birlikdə)
Xatirə
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Köç Təmizliyi — 1985
- Gecə Həyatım — 1991
Gündəlik
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Damla Damla Günlər — 2004
- Damla Damla Günler I-II-III — 2007
Seleksiya
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Seleksiya — 1993 (Özü Seçdikləri)
Mükafatları
[redaktə | mənbəni redaktə et]- 1974 — TDK Teatr Mükafatı
- 1975 — Sait Faiq Hekayə Hədiyyəsi, Yüksək Gərginlik ilə
- 1979 — Sədat Simavi Ədəbiyyat Mükafatı, Bir Toy Gecəsi ilə
- 1980 — Orxan Kamal Roman Hədiyyəsi, Bir Toy Gecəsi ilə
- 1980 — Madaralı Roman Mükafatı, Bir Toy Gecəsi ilə
- 1991 — Türkiyə İş Bankı Böyük Mükafatı, Çox Uzaq Çox Yaxın ilə
- 1992 — Lebon Mədəniyyət Mərkəzi (Lebon Sinema Klubu) Ədəbiyyat Mükafatı, Ruh Üşüməsi ilə[11]
- 1997 — Aydın Doğan Roman Mükafatı, Romantik Bir Vyana Yayı ilə
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ 1 2 Adalet Ağaoğlu: Novelist of the Kemalist elite. Daily Sabah.
- ↑ 1 2 Son Dakika Haberi! Adalet Ağaoğlu hayatını kaybetti. CNN Türk.
- ↑ 1 2 3 "Nihad Duğancı, Ədalət Ağaoğlu'nun Romanları ve Romistliyi, Çanaqqala 18 Mart Universiteti Liberal İncəsənət İnstitutu Çanaqqala, 2006". 2016-04-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-01.
- ↑ Özgə Dikmən, Ədalet Ağaolğlu'nun Romanlarında Sosial Struktur, Cumhuriyyət Universiteti, Liberal İncəsənət İnstitutu Məzun Tezisi, Sivas, 2008 Arxivləşdirilib 2011-05-04 at the Wayback Machine.
- ↑ "Semih Gümüş, Ədalət Ağaoğlu: Şərqə Həddindən Çox Baxılır, Radikal Qazeti, 04.06.2011". 2011-09-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-01.
- ↑ Semiha Şəntürk, Kitabın Mühakimə Macərası, Milliyət Qazeti, 26.06.2009
- ↑ "Macit Balıq Seyid Battal Uğurlu, Bir Saxtakarlıq Qünahlandırması: Bir Toy Gəcəsi Haksli'dənmi Oğurlandı?, Yazarlıq ve Deyiş Elm Araştırmaları Jurnalı" (PDF). 2018-01-09 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2017-04-01.
- ↑ İnci Döndaş, Son Səhər Yürüyüşündən Əvvəl, Star Qazeti, 03.06.2007
- ↑ "Səfa Kaplan, İHD, PKK'cı artıq istefa edirəm, Hürriyət Qazeti, 30.07.2005". 2008-01-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-01.
- ↑ "Arxivlənmiş surət". 2015-01-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-01.
- ↑ "Lebon Mədəniyyət Mərkəzi,Yazıçı Ədalət Ağaoğlu ve Oskar'lı senarist Fəridə Çiçəkoğlu Lebeon 5-ci il Balında, Bursa Özəl Açıq Öğrətim Virtual Sənətlər Mərkəzi-Rəsmi Saytı, 03.05.1992". 2011-05-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-04-01.