Əhdnamə

Əhdnamə — ərəb-fars sözü olub, "şərtləşmə", "sözləşmə" mənasında işlənir.

Haqqqında[redaktə | mənbəni redaktə et]

Orta әsrlәr müsәlman Şәrqindә hökmdarın göstәrişi ilә tәrtib olunan, hәr hansı xarici dövlәt, zümrә, yaxud ayrıca şәxsin hüququnu tәsdiqlәyәn sәnәd. Xilafәt dövründә əhdnamələrin mәzmunu müxtәlif vәzifәlәrә tәyinat, yazılı әmr vә tәlimatlar, ayrı-ayrı şәxslәrә vә ya qruplara verilәn hüquq vә imtiyazlardan, xarici dövlәtlәrlә razılaşmalardan ibarәt idi [1]. İslam tarixindә ilk tәyinat mәzmunlu əhdnamə Əbu Bәkrin Ömәr ibn Xәttabı özündәn sonra xәlifә tәyin etmәsi barәdә Osman ibn Əffana yazdırdığı əhdnamədir. Əmr vә tәlimat xarakterli ilk əhdnaməlәrdәn biri kimi Mәhәmmәd peyğәmbәrin Yәmәn valisinә göndәrdiyi əhdnaməni göstәrmәk olar. Xilafәt tәrkibindә yaşayan әhli-kitab üçün əhdnaməlәr peyğәmbәrin dövründә 630 ildәn sonra verilmәyә başlanmışdır. Raşidi xәlifәlәr dövründә Suriya, Fәlәstin, Misir, Azәrbaycan, İran vә s. ölkәlәrin әhalisi üçün çoxlu əhdnaməlәr imzalanmışdır [1].

İlk müsəlman fatehlərinin fəth etdikləri şəhərlərin əhalisi ilə bağladıqları sülh müqaviləsi islamın burada yayılması üçün dayaq nöqtəsi olmuşdur. Əhdnamə adlandırılan barış sazişlərindən biri Xəlifə Ömərin sərkərdəsi olmuş Hüzeyfə ibn əl-Yəman ilə Ərdəbil əhalisi arasında bağlanmışdı [2].

Həzrət Ömərin Qüds şəhərini təslim alarkən orada yaşayan yəhudi və xristianlara verdiyi əhdnamə, indiyə kimi bu qədim şəhərin məbədlərindən birinin giriş divarından asılıb. Eyni ilə Sultan Fateh Mehmetin İstanbulu fəth etdikdən sonra oradakı rum patriarxına verdiyi əhdnamə müasir dövrümüzədək qorunub saxlanılır.

Həzrət Əli (ə)Malik Əştəri Misirə vali təyin etdiyi zaman yazdığı əhdnamədə ona ölkə əhalisi ilə yaxşı şəkildə davranmağı tapşırır, qeyri-müsəlman əhalisi ilə də ədalətlə rəftar etməyi tövsiyə edirdi. Əhdnamədə yazılmışdı: "Ey Malik, həqiqətən, onlar iki dəstədirlər; ya səninlə din qardaşları, ya da xilqətdə səninlə bərabər olub sənin kimi insandırlar”.

Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ 1 2 Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. Bakı: NPB. 2019. səh. 600.
  2. ↑ Əliyeva N. Xəlifələrin Azərbaycanda islam siyasəti // Bakı Dövlət Universiteti İlahiyyat fakültəsinin elmi məcmuəsi. № 15 ● Aprel. Bakı. 2011. səh. 85-92.