Əli Əkbər Bəhmən

Əli Əkbər Bəhmən və ya Mirzə Əli Əkbər xan (1880 – 1956) — Qacar və Pəhləvi sülalələri dövründə xarici işlər nazirliyinin əməkdaşı kimi xidmət etmiş diplomat. Qacarların Şuşa şəhərində mərkəzləşən qolu olan Bəhməni ailəsinə mənsub olan Əli Əkbər Bəhmən həm Qacarlar, həm də Pəhləvilər dövründə səfir və nazir kimi vəzifələrdə çalışmışdır.[1]

Əli Əkbər Bəhmən
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 1880
Vəfat tarixi 1956
Fəaliyyəti diplomat, siyasətçi
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar
Əli Əkbər Bəhmən, həyat yoldaşı və qızı 1919-da Buxarestə elçi kimi gedərkən.
İranın Belçikadakı səfiri təyin edilən Əli Əkbər Bəhmən etimad məktubunu təqdim etmək üçün Brüsseldə Kraliyyət sarayının qarşısında general Albert Baron de Roy de Bilquy ilə birlikdə gözləyərkən (1921).
Misirdə səfir kimi çalışarkən İranın vəliəhd şahzadəsi Məhəmməd Rza Pəhləvi və onun nişanlısı Fövziyyə bint Fuadla birlikdə (1939 mart).
Əli Əkbər Bəhmən 1943-cü ildə Qahirə konfransında.

Fəaliyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Zadəgan ailəsindən olduğuna və anasının şahzadə olmasına grə gənc Əli Əkbər erkən yaşdan sarayda çalışmağa başladı. O, bu zaman inzibati xidmət sahəsində çalışırdı. Onun ögəy atası mütləqiyyətin qətiyyətli eleyhdarı və islahat tərəfdarı idi. Belə ki, o, 1906-cı il Məşrutə hərəkatını dəstəkləyirdi. Onun dostu, sol meyilli konstutision siyasətçi, İran məktəb sisteminin islahatçısı Yəhya Dövlətabadi Əli Əkbəri 1907-ci ildə Rusiya Azərbaycanına Səadət məktəbində fars dilini tədris etməyə göndərdi. Burada onun ana tərəfdən bir çox qohumu yaşamaqda idi.

Rusiya inqilabı və Birinci Dünya müharibəsindən sonra bir çox iranlı Qırmızı Ordunun əlindən İrana qaçmağa çalışdı. Azərbaycandakı və İrandakı əlaqələri və qohumları hesabına Əli Əkbər bir çox iranlıya sərhədi keçməyə yardım etdi. 1919-cu ilin 26 avqustunda Qacarların Buxarestdəki fövqəladə və səlahiyyətli elçisi kimi səfər etmiş, 1921-ci ildə isə Qacarların Belçikadakı səfiri oldu. 1934–1935-ci illərdə İranın Əfqanıstandakı səfiri kimi çalışdı. 1935-ci ildə Sistan-Zabulıstan bölgəsindəki ərazi dəyişiklikləri məsələsi ilə məşğul olan Atabəy Arbitrasiyasına təyin edildi.[2] 1935-ci ildə isə nəqliyyat naziri təyin edildi.[3] 1939–1943-cü illər arasında isə İranın Misirdəki səfiri kimi fəaliyyət göstərdi. Burada səfir kimi fəaliyyət göstərərkən, o, o dövrdə İranın vəliəhd şahzadəsi olan Məhəmməd Rza Pəhləvi ilə Misir kralı Fuadın qızı, Kral Faruqun bacısı şahzadəsi Fövziyyənin evliliyini təşkil etdi. Toy 1939-cu ilin 16 martında Qahirənin Abdin sarayında baş tutdu.[4][5]

1943-cü ildə İranı Qahirə konfransında da təmsil etdikdən sonra Əli Əkbər İrana geri döndü və 1944–1946-cı illərdə ticarət naziri kimi fəaliyyət göstərdi.

Tehranda yaşayarkən buradakı möhtəşəm Gövhərşah sarayını və şəhərin şimalındakı ərazidə, Əlburz dağlarının yamacındakı Bağ-e Mustafi adlanan yerdən bağını aldı. 1967-cı ildə vəfat edən Əli Əkbər Bəhmən Tehranda Şah Əbdüləzim Məqbərəsində, anasının məzarının yanında dəfn edildi.

Ailəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Əli Əkbər məşhur Qacar-Bəhməni ailəsinə mənsubdur. 1883-cü ildə Tehranda Mirzə Əli Əkbər xan adı ilə dünyaya gəlmiş və 1967-ci ildə elə orada vəfat etmişdir. 1804–1813 və 1826–1828-ci illərdə olmuş Rus-Qacar müharibələrinin qəhrəmanı Abbas Mirzənin oğlu Bəhmən Mirzə Qacarın soyundan gəlir. Bəhmən Mirzə (1810–1884) Azərbaycanın qubernatoru və xəstə qardaşı Məhəmməd şahla, körpə vəliəhd şahzadə Nəsrəddinin regenti olmuşdur. Bəhmən Mirzə sarayda nüfuzunu itirdikdən sonra Rusiyanın tabeliyində olan Qafqaza mühacirət etmişdir. Onun böyük oğlu Ənuşirəvan Mirzə (1833–1899) Qacar imperiyasına geri dönmüş və orada Məleykə Afaq xanım(1863–1917 26 oktyabr) adlanan qızı olmuşdur. Bu qız Əli Əkbərin anasıdır. Onun atası Mirzə Hüseyn Bəhnam Təbrizin zadəgan ailələrindən birinə mənsub olmuş və bu ailənin üzvləri Fətəli şah Qacarın dövründən etibarən şah sarayında xidmət etmişdirlər. Atasının erkən ölümündən sonra anası ikinci dəfə Dünbüli ailəsindən olan Ziyaülsəltənət Əmənulla xan ilə ailə həyatı qurmuşdur. Əli Əkbərin İran Məşrutə hərəkatı dövünün siyasətçisi olan ögəy atası onu siyasi karyerasındakı ilk addımlarını atmaqda təşviq etmiş, Yəhya Dövlətabadi kimi siyasətçilərlə tanış etmişdir.[6][7] 1931-ci ildə İranda soyadları qoyularkən Əli Əkbər və qardaşı Əli Əsgər, bacısı Nüsrətülmülk xanım soyad olaraq Bəhmən sözünü qəbul etmişdirlər. Bu soyadını babaları Bəhmən Mirzənin şərəfinə seçmişdirlər.[8][9]

Əli Əkbər Bəhmən Azərbaycanın şimalından olan Züleyxa xanım Hacıyeva ilə ailə həyatı qurmuş və bu evlilikdən Mehr-e Cahan Xanım Bəhmən adlı bir qızı olmuşdur.[10]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Baqer 'Aqeli: "Ali Akbar Bahman", in: Sharh-e hal-e rejal, Vol. I, pp. 325–26, Tehran 2001.
  2. ↑ Ali Akbar Khan Bahman
  3. ↑ Bianca Devos/Christoph Werner: "Culture and Cultural Politics under Reza Shah", p. 165, New York 2014.
  4. ↑ Mohammad Ali Bahmani-Ghajar: Nevesteh-e Bahman Mirza, p. 4, Tehran 2012.
  5. ↑ Gilbert Clayton: An Arabian Dictionary, p. 110, n. 12, Los Angeles 1969.
  6. ↑ Ahmad Kasravi: Tarikh-e Mashruteh-ye Iran (History of the Constitutional Revolution in Iran), Vol 1, Tehran, 2537 imperial calendar, p. 661
  7. ↑ Soltan Ali Mirza Kadjar: "Mohammad Ali Shah: The Man and the King", in: Qajar Studies, Vol VII, 2007, pp. 177–195, p. 185.
  8. ↑ Asadollah Behnam: Khandan-e Behnam, Tehran 1962, p. 4
  9. ↑ "Stammbaum - Zarrinkafsch-Bahman Family Tree - MyHeritage". www.myheritage.de. 2021-10-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-03.
  10. ↑ "Archived copy". 2013-04-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-04-05.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • 'Aqeli, Baqer: "Ali Akbar Batman, in: Sharhe-e hal-e rejal-e siyassi va nezami-ye mo'asser-e Iran (Biography of the contemporary dignitaries of policy and military in Iran) , Vol. I, Nashr-e goftar, Tehran 2001, pp. 325–326.
  • Clayton, Sir Gilbert: An Arabian Dictionary, edit. by Robert O. Collins, University of California Press, Berkeley and Los Angeles 1969.
  • Devos, Bianca; Werner, Christoph. Culture and Cultural Politics under Reza Shah: The Pahlavi State, New Bourgeoisie and the Creation of a Modern Society in Iran. Iranian Studies, Routledge, New York 2014.
  • Kadjar, Soltan Ali Mirza: "Mohammad Ali Shah: The Man and the King", in: Qajar Studies, Vol VII, Barjesteh van Waalwijk van Doorn, Rotterdam 2007, pp. 177–195.
  • Kasravi, Ahmad: Tarikh-e Mashruteh-ye Iran (History of the Constitutional Revolution in Iran), Vol. I, Amir Kabir, Tehran 2537 imperial calendar.