152mm Sph DANA

DANA – (çexcə “dělo automobilní nabíjené automaticky” – avtomatik yükləyicili silahlı yük maşını) 1970-ci illərdə Çexoslovakiya Sosialist Respublikasında 8х8 təkər formullu “Tatra 813” yük maşınının üzərində istehsal edilmiş 152 mm-lik “SpGH Dana” haubitsası bu günədək dünya bazarında sifariş sayı ilə diqqət çəkir. İndiyədək 800-ə yaxın “Dana” istehsal edilərək Çexiya, Slovakiya, Gürcüstan, Azərbaycan, Polşa, Liviya silahlı qüvvələrində xidmətə göndərilmişdir.

152mm Sph DANA
152 mm Sph DANA
Tipi	Haubitsa
Ölkə	Çexoslovakiya
İstismar tarixçəsi
İstismar illəri	1981-ci ildən hal-hazırkı dövrə qədər
İstismara başlanması	1981
İstismar edənlər	Çexiya, Slovakiya, Gürcüstan, Azərbaycan, Polşa, Liviya
İstifadə edilən döyüşlər	2008-ci ildə baş vermiş olan Rusiya-Gürcüstan müharibəsi, 2001-2014-cü illərdə baş vermiş olan Əfqanıstan müharibəsi, 2020-ci ildə baş vermiş II Qarabağ müharibəsi
İstehsal tarixçəsi
Konstruktor	Konštrukta Trenčín
İstehsalçı	ZTS Dubnica nad Váhom
İstehsal illəri	1977
Variantları	Versiyaları
Xüsusiyyətləri
Ağırlığı	29.250 t (32.243 qısa ton)
Uzunluğu	11.156 m (36 ft 7,2 inç)
Eni	3 m (9 ft 10 inç)
Hündürlüyü	3.63 m (11 ft 11 inç)
Ekipaj	5 və ya 4 nəfər
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

“Dana” 8×8 konfiqurasiyalı “Tatra 813” şassisi üzərində yerləşir.

Artilleriya kompleksinin maksimum sürəti 80 km/saat, gediş ehtiyatı 600 km, atış uzaqlığı 28 km, heyəti 4, yaxud 5 nəfərdir. Maşının əsas silahı 5580 mm uzunluğunda 152 mm 37 kalibr top, yardımçı silahı 12.7 mm çaplı pulemyotdur. Top -4°-dən +70°-dək bucaq altında hündürlüyə, ± 220° çarpaz atəş açmaq qabiliyyətinə sahibdir. Topun atış tempi dəqiqədə yarıavtomat rejimdə 4, əllə doldurulduqda 2 mərmidir.

1970-ci illərin ortalarında Dubnitsa şəhərinin maşınqayırma zavodunda 152 mm ShKH vz77 tipli özüyeriyən artilleriya qurğusu istehsal olundu və 1979-cu ildə seriyalı istehsalına başlanan bu qurğu “Dana” adı aldı. Daşınma bazası üçün ciddi modernizə olunan, 8x8 təkər formullu, iki qabaq istiqamətverici və hərəkətdə olarkən hava ilə doldurula bilən təkərləri olan TATRA 815 yüksəkkecidli avtomobil qəbul edildi. Əsas silahlanma 152 mm-lik haubitsa-topdur ki, bu da fırlanan iki yarım qülləsi olan platformada qurulub. Qüllə iki zirehlənmiş yarım qüllədən ibarətdir, onlardan birində doldurucu və tuşlayıcı, ikincisində isə mexanik doldurulma dəzgahı qurulub. Bundan əlavə, doldurucunun qarşı hissəsində 12,7 çaplı pulemyot da nəzərdə tutulub.^[1].

Təcrübə göstərir ki, belə qüllələr intensiv atəş zamanı barıt qazlarının qurğu heyətinə təsirini maksimum dərəcədə azaldır. Atəşdən sonra atılan gilizlər xüsusi transpartlayıcı vasitəsi ilə xaric olunur. Əsasən istehsalçı qurğunu yaradarkən qarşısında bu məqsədləri qoydu ki, ÖAQ tez bir zamanda mövqeyə çatmalı, verilən istiqamət üzrə atəş açmalı, bundan sonra yenə də tez bir zamanda yığışaraq atəş mövqeyini dəyişməlidir. Əks halda düşmənin artilleriya əleyhinə vasitələri onu məhv edə bilər.^[1].

“Dana” əsasən səkkiztəkərlilər sinfində ən manevrli qurğu sayılır. Hətta mütəxəssislərin gəldiyi nəticəyə görə, “Dana” BTR-80-dən də manevrlidir. Əgər BTR-80 bir bucaqda fırlanma həyata keçirib hansısa dar bir maneəni keçmək üçün 2 cəhd edirsə, bu zaman “Dana” bunu 1 cəhdlə yerinə yetirə bilir. Bundan əlavə, atəş zamanı stabilləşmə də nəzərdə tutulub ki, bu zaman qurğunun arxa hissəsindən 1, yan tərəflərdən 2 hidravlik stabilləşdirici yerə sancılaraq atəş zamanı maşının sapmasının və təpmənin yarada biləcəyi fəsadların qarşısını alır. Standart olaraq qurğuda 152 mm-lik mərmilər istifadə edilir ki, mərmilərin çəkisi 43,5 kq olaraq atəş uzaqlığı 18,7 km-dir. Həmçinin xüsusi olaraq özündə 47 ədəd tank əleyhinə və piyada əleyhinə elementləri olan mərmilər də nəzərdə tutulub ki, bu mərmilərin atəş məsafəsi 28,23 km civarındadır. İxrac variantı olaraq “Dana” NATO tipli 155mm-lik haubitsa ilə də təmin oluna bilir.^[1].

• Heyət - 5 nəfər
• Ümumi çəki – 25,1 ton
• Maksimal sürəti – 80 km/saat
• Gediş ehtiyatı - 740 km^[1]

Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinə təslim olunan “Dana” tipli ÖAQ-lar bu qurğuların təkmilləşdirilmiş variantı olan “Dana” M1M modelidir ki, o isə öz sələflərindən bir sıra üstünlüklərilə seçilir. İlk dəfə olaraq qurğu Azərbaycan Respublikası Prezidenti, Ali Baş Komandan İlham Əliyevin təsdiqlədiyi plana əsasən 18 sentyabr 2017-ci ildə keçirilən irimiqyaslı ordu təlimlərində nümayiş olundu.^[1].

Azərbaycan SQ-nin də silahlanmasında olan “Dana” ÖAQ-larının modernizə olunan variantları bu üstünlüklərə malikdir:^[1].

- Yeni atəşin idarəedilməsi sistemi - bu anlayış sistemin yeni innovasiyalar üzərində qurulmuş texnologiyasıdır ki, bir sıra aşağıda göstərilən üstünlüklərə malikdir;

- Topun maksimal olaraq müstəqilliyi;

- Atəş sahəsinə girib atəş açmaq və atəşdən sonra sahəni tərk etmək üçün vaxt;

- Atəşin yüksək dəqiqliyi;

- Atəşin korreksiyası üçün sadələşdirilmiş rejim;

- Atəş tapşırıqlarının yazılması;

- Döyüş effektivliyinin yüksəkliyi;

- Qurğunun C41 sisteminə inteqrasiyası;

- Daxil olan məlumatın analizetmə və başqa qurğu heyətlərinə catdırılma vasitəsi.

Sistemin arxitekturası:^[1].

- İnersial-naviqasiya topoqrafik qurğu;

- Artilleriyacının ballistik kompüteri;

- Artilleriyacının intelektual uzaqlıq ölçmə cihazı;

- Kommunikasıya vasitəsi.

Bu tip müasir texnikanın əldə olunması artilleriya qoşunlarına bir daha yenilik, atəş təhlükəsizliyi, hədəflərin dəqiq məhvi, atəşin tez bir zamanda və təhlükəsiz açılması, yüksək manevrlilik və bundan əlavə bir sıra üstünlüklər verdi. Təlimlər zamanı artilleriyaçılarımız açdıqları atəşin dəqiq hədəflərə dəyməsi, qurğuların istismarı və istifadəsi ilə yaxından tanış olduqlarını nümayiş etdirdilər.^[1].

Qurğuların Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinə daxil olması vaxtilə Ermənistanda böyük ajiotaj yaratmışdı. Əsasən erməni ekspertləri “Dana”ların Qarabağ savaşında nə qədər vacib element olduğunu nəzərdən qaçırmadılar. Çünki əsasən öz sələfləri arasında sürətə, manevrə malik olan, çətin relyeflərdə sərbəst hərəkət edən, bilavasitə tez bir zamanda atəş açaraq, atəş mövqeyini dəyişən bu qurğular Ermənistanın silahlanmasında olan ÖAQ-lardan çox müasir və cəlddir. Bu batareyaların cəbhənin müxtəlif istiqamətində peyda olaraq uzaq məsafəyə dəqiq atəş aça biləcək və böyük itgilərə məruz qoyacağı haqda fikirlər düşmən hərbçilərinin gözündən yayına bilməzdi. Əsasən də Qarabağ relyefində, ağır, yöndəmsiz, gec hərəkət edən qurğuların fonunda Azərbaycanın bu texnikası ilə barışmaq qeyri-mümkündür.^[1].

“SpGH Dana” əsasında son 10 ildə Çexiya və Slovakiya şirkətləri tərəfindən bir neçə modernləşdirilmiş haubitsa hazırlanıb.

• Slovak şirkəti tərəfindən yaradılmış 152 mm “ShKH Modan” artırılmış dəqiqliyi və atəş gücü ilə fərqlənir. Haubitsanın heyəti 5 nəfərdən 4 nəfərə endirilib. Maşında yeni nəzarət-idarəetmə sistemi qurulub.
• Çexiyanın “Excalibur Army” şirkəti tərəfindən 2011-ci ildə ilk nümunəsi təqdim edilmiş 152 mm “ShKH DANA-M1 CZ” haubitsası yeni atəş-nəzarət və naviqasiya sistemləri ilə təchiz olunub. Maşının manevr imkanları T3-930 mühərriki ilə daha da gücləndirilib.
• “Konstrukta Defence” şirkəti tərəfindən “Dana”nın bazasında hazırlanmış 155 mm/45 kalibir “ShKH M2000 Zuzana” 1998-ci ildə Slovakiya Ordusunun silahlanmasına (16 ədəd) daxil olub. “Tatra 815” şassisi üzərində yerləşən “Zuzana”nın 12 maşından ibarət partiyası Kiprə ixrac olunub.

• Şirkət 2009-cu ildə 8x8 “Tatra” şassisində “Zuzana”nın təkmilləşdirilmiş modifikasiyası olan 155 mm/52 kalibr “ShKH Zuzana 2” özüyeriyən haubitsasını bazara təqdim edib. Heyəti 4 nəfərdən ibarət olan haubitsanın atış mənzili reaktiv mərmilərlə 41 km, atış tempi avtomat rejimdə dəqiqədə 6 mərmidir. Döyüş çəkisi 32 ton təşkil edən haubitsanın sürəti 80 km/saat təşkil edir. Kompleks inersial naviqasiya avadanlığı, lülənin ağızında sürət hesablayıcı, termal nişangah, rəqəmsal xəritə ilə təchiz olunub.
• “ShKH Zuzana”nın yeni modifikasiyası olan 155 mm “ShKH A40 Himalaya” özüyeriyən haubitsası isə T-72 şassisi üzərində təklif olunur.

1. ↑ ^{1 2 3 4 5 6 7 8 9} "Qarabağda ağır, yöndəmsiz, gec hərəkət edən qurğuların fonunda Danalar döyüşə tələsir". 2020-12-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-11-25.