Alaş Xan

Alaş xan və ya Alaşa xan — qazax mifologiyasında əfsanəvi padşah. Alaş boyunun qurucusu və qazaxların atası olaraq qəbul edilir. Digər türk boylarında da ona böyük hörmət göstərilir. İslam öncəsi türklərin döyüşərkən "Alaş! Alaş!" deyə bağırdıqları bilinməkdədir. Alaş Xanın oğlunun adı Qazax Xandır.

Alaş Xan haqqında bir çox rəvayət vardır. Bunlardan ən çox bilinəni, yüzlərlə il əvvəl otuz iki qəbiləyə hakim olan Arıstan Xan ilə əlaqədardır. Bu xan döyüşdə əsir düşmüş gözəl bir qıza aşiq olur və evlənər. Ondan bədəni alaca rəngli bir uşağı olduğu üçün bunu pis bir vəziyyət olaraq qəbul edər. Oğlunu Sırdərya çayına buraxır və uşağı olmayan bir balıqçı tapıb övladlığa götürər. Bədəninin alaca olmasından ötəri ona "Alaş" (ya da Alaşa) adını verirlər. Bu uşaq çox qəhrəman və cəsur olar, şöhrəti çox qısa bir zamanda hər yerə yayılır. Bunu eşidən Arıstan Xan, oğulu Alaşa üç yüz adam verir. Bu üç yüz nəfərlə gəzən Alaş, ətrafındakı xalqları əmri altına alaraq güclənər və qazaxlar onun nəslindən törəyir.

Etimologiya[redaktə | mənbəni redaktə et]

(Al) kökündən törəmişdir. Alan (ölkələr ələ keçirən) deməkdir. Qazax dilində millət, tayfa deməkdir və Qazaxlarda "Altı Alaş" (altı tayfa) tapılar.

Mənbə[redaktə | mənbəni redaktə et]

• Türk Əfsanə Sözlüyü, Dəniz Qaraqurd, Türkiyə, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)  (türk.)
• Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі. Энциклопедия. - Алматы: DPS, 2011. - ISBN 978-601-7026-17-2
• Айбын. Энциклопедия. / Бас ред. Б.Ө.Жақып. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясы», 2011. - 880 бет. ISBN 9965-893-73-Х