Aleksandr Baumqarten

Aleksandr Qottlib Baumqarten (17 iyul 1714[1][2][…], Berlin[4] – 27 may 1762[3], Frankfurt-na-Oder[4]) — alman filosofu, Leybnits və Volfun davamçısı, "estetika" termininin müəllifi.

Aleksandr Baumqarten
alm. Alexander Gottlieb Baumgarten‎
Doğum tarixi 17 iyul 1714(1714-07-17)[1][2][…]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 27 may 1762(1762-05-27)[3] (47 yaşında)
Vəfat yeri
Əsas maraqları fəlsəfə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Həyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Berlində Yakob və Rozina Baumqartenin ailəsində anadan olub. Atası ilahiyyatçı və pedaqoq Frankenin köməkçisi idi. Aleksandr Baumqarten ailənin beşinci övladı idi. Qardaşı Ziqmund Yakob tanınmış ilahiyyatçı və kilsə tarixçisi idi. Baumqarten Halledə H.Volfun rəhbərliyi altında fəlsəfə və teologiyanı öyrənmişdir. 1735-ci ildə magistr dərəcəsi aldıqdan sonra Hall Universitetinə müəllim təyin edildi və 1738-ci ildə professor oldu. 1740-cı ildən Frankfurt an der Oder Universitetində professor olub və ölümünə qədər burada çalışıb.

Təlimi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Baumqarten ontologiyanı “varlıqların ümumi predikatları haqqında elm” (lat. Scientia praedicatorum entis generaliorum) kimi təyin edir. O hesab edirdi ki, ontologiya kosmologiya, psixologiya və təbii teologiya ilə birlikdə metafizikanın tərkib hissəsidir:

Ontologiyaya, kosmologiyaya, psixologiyaya və təbii teologiyaya müraciət edən metafizika (Prolegomena Metaphysicorum, 2)

1735-ci ildə Baumqarten ilk dəfə "estetika" terminini (lat. Aesthetica; qədim yunan dilindən aisthetikos - hisslə qavranılan) təqdim etdi, onunla gözəlliyi dərk edən və yaradan və hissiyyatlı biliyin fəlsəfi elmini (lat. scientia cognitionis sensitivae) təyin etdi. "Həssaslıq" anlayışına Baumqarten təkcə hissləri deyil, həm də duyğuları, yaddaşı, intuisiyanı, ağıl, təxəyyülü də daxil etmişdir. O, kamilliyi və ya gözəlliyi üç əsas ünsürün uyğunluğunda görürdü: məzmun, nizam və ifadə. Buna görə, estetika Baumqarten tərəfindən üç hissəyə bölündü:

  • Evristika - "şeylər və düşüncə obyektləri" doktrinası
  • Metodologiya - bədii əsərin təşkili doktrinası
  • Semiotika - estetik əlamətlərin öyrənilməsi.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Alexander Gottlieb Baumgarten // Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija (xorv.). 2009.
  2. ↑ 1 2 Brozović D., Ladan T. Alexander Gottlieb Baumgarten // Hrvatska enciklopedija (xorv.). LZMK, 1999. 9272 s.
  3. ↑ 1 2 Deutsche Nationalbibliothek Record #118507605 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
  4. ↑ 1 2 3 4 Г-чъ А. Баумгартенъ (rus.). // Энциклопедический лексикон СПб: 1836. Т. 5. С. 99–100.