Annemari fon Qabayn

Annemari fon Qabayn(alm. Annemarie von Gabain‎, doğ. 4 iyul 1901 Moranj, Lotaringiya, Almaniya — öl. 15 yanvar 1993 Berlin) — alman türkoloqu, şərqşünası.

Annemari von Qabayn 4 iyul 1901-ci ildə Mörchingendə doğuldu. Orta təhsilini bitirdikdən sonra Berlin Universitetində tanınmış sinoloq Otto Frankenin və türkoloq Vilhelm Bangın dərslərinə qatıldı. Bang, Turfan qazıntılarında olan Uyğur əlyazmaları üzərində çalışdığından Qabaynın Çincə bilgisindən faydalandı və bu bəlgələri birlikdə nəşr etdirərək elm aləminə tanıtdılar. Qabayn 1934-cü ildə Bangın ölümünün arxasından Türkiyəyə gəldi və 1935–1937-ci illərdə Ankara Universiteti Dil və Tarix-Coğrafiya fakültəsində Sinoloji profesoru oldu. Türkiyədən ayrıldıqdan sonra Berlin Universitetində Türk dili təhsilini üzərinə aldı və bu vəzifəni II Dünya Savaşının bitiminə qədər sürdürdü; savaşdan sonra da Hamburq Universitetində Türk dili professorluğuna təyin edildi.

Bangın vəfatından sonra heç axsatmadığı Uyğur dili sahəsindəki çalışma və nəşrləriylə Türkoloji çevrələrində böyük birşöhrət qazanan Qabayn 1957-ci ildə Türk Dil Qurumunun müxbir üzvlüyünə, 1989-cu ildə də fəxri üzvlüyünə seçildi. 1973-cü ildə, Türkiyə Cumhuriyətinin quruluşunun əllinci ildönümü münasibətiylə Türk dilinə olan qatqılarından dolayı ona Türk hökuməti tərəfindən şərəf diplomu verildi. Qurulmasında (1952) aktiv rol oynadığı və 1964–1976-cı illər arasında başçılığını etdiyi Societas Uralo Altaicanın, çalışma sahəsinə daxil olan elmlərdə millətlərarası bir əhatə qazanmasına qatqıda oldu və bu çaba-çalışmalarından dolayı 1979-cu ildə dərnəyin şərəf üzvülüyünə seçildi. Aralarında onu "Məryəm Apa" (Məryəm Ana) adıyla anan köhnə tələbələri və məsləkdaşları, doğumunun altmış və səksəninci il dönümləri üçün iki ərmağan nəşr etdilər (Al Bitig [Ural-Altaischə Jahrbüchər, XXXIII], Berlin-Viəsbadən 1961; Scholia. Beiträge zur Turkologiə und Zəntralasiənkundə. Annemarie von Qabayn zum 80. Gəburtstag am 4. Juli 1981 dargəbracht von Kolləgən, Frəundən und Schülərn Hərausgəgəbən von Klaus Röhrborn und Horst Vilfrid Brands, 1981). Həyatının son günlərinə qədər Türkologiya elminə xidmət edən Qabayn 15 yanvar 1993-cü il günü Berlində vəfat etdi. Ölümündən sonra Ankarada çıxan Türk Dilləri Araştırmaları dərgisinin IV cildi (1994) onun xatirəsinə həsr edildi.

• Özbək dili qrammatikası, Leypsiq, 1945
• Qədim Türk dili qrammatikası, Leypsiq, 1950
• Qədim Türk yazısı, Berlin, 1950
• Содержание и магическое значение древнетюркских текстов, Фрибур, 1953
• Уйгурское царство Хочо. 850–1250 г.г., Берлин, 1961
• Оттиски из турфанского собрания, Берлин, изд. "Академия", 1967
• Введение в изучение культуры народов Центральной Азии, Дармштадт, 1979
• Язык формы в уйгурской живописи, Висбаден, 1987.

• "Annəmariə von Gabain", TDL, IX/102 (1960), s. 284–285;
• Osman F. Sertkaya, "Prof. Dr. Annemarie von Gabain — Məryəm Apa zum 4.7.1981", MT, VI (1983), s. 149–151;
• Hasan Eren, "Annemarie von Gabain 1901–1993", TDL, I/495 (1993), s. 213–215;
• J.-P. Laut, "Annemarie von Gabain", Türk Dilləri Araştırmaları, IV, Ankara 1994, s. 5–10;
• Nuri Yüce, "Annemarie von Gabainin əsərləri", a.ə., s. 11–50;
• Mehmet Ölmez, "Annemarie von Gabain və Turfan araştırmaları", a.ə., s. 179–181;
• "Gabain, Annemarie von", TDEA, III, 266–267.