Avtomat (silah)

Avtomat — müharibə üçün istifadə olunan avtomatik atəş silahı. Avtomatlar dörd rejimdə olur: bloklaşdırılmış (atəş açılmır), tək-tək atəş, yarı avtomatik atəş (üç-üç və ya iki-iki atəş açılır) və tam avtomatik (dayanmadan atəş açılır).^[1]

Avtomatlar dünyada kütləvi şəkildə İkinci Dünya müharibəsindən sonra yayılmışdır. İlk avtomatlar Rusiya İmperiyasında Vladimir Qriqoryeviç Fyodorov tərəfindən düzəldilmişdir (Fyodorov avtomatı). Avtomatlar pulyemyot tapançaları əvəz etmişlər.

• 
  Fyodorov avtomatı (tarixdəki ilk avtomat)
• 
  StG 44
• 
  M16 və AK-47 - dünyadakı ən məşhur avtomatlar.
• 
  TAR-21 - İsrail istehsalı bullpap avtomatı.
• 
  Steyr AUG - ən məşhur bullpap avtomatlarındandır.
• 
  AK-74M əsasında düzəldilmiş Azərbaycan istehsalı 5.56 mm-lik EM-14 avtomatı.
• 
  AK-74M
• 
  AK-74 əsasında düzəldilmiş erməni istehsalı K-3 avtomatı. Avtomat bullpap sistemlidir.

1943-cü ildə dizayn edilmiş StG 44 döyüş meydanında geniş istifadə edilən ilk müasir piyada tüfəngi kimi tarix səhnəsində öz yerini tutdu. Adi tüfəng patronu əvəzinə patronun qısaldılmış variantı olan 7,92x33 Kurz güllələrini atmağa qadir olan StG 44 sürətli və yüksək atıcı silah idi. Yüksək gücü ilə nisbətən geniş ərazidə təsirli ola bilən StG 44, illər sonra piyadaların tüfəngləri ilə yenidən müstəqil şəkildə hərəkət etməsinə şərait yaratdı. Bənzər bir silah olaraq təyin oluna bilən M1 Carabine adlı qısa lüləli tüfəng ABŞ tərəfindən istehsal edilsə də, bu silah StG 44-ün uğurunu tutmaqdan uzaq idi. Çünki onun istifadə etdiyi güllə tapança gülləsindən bir qədər güclü idi.^[2]

StG-44-ün açdığı yolda piyada tüfənginin anlayışı tamamilə dəyişdi. Bu silah üzərində işləməyə başladığı deyilən Sovet İttifaqı AK-47, Kalaşnikovu öz dizayn yanaşması ilə yaxşı iştirak edən dizaynerlərin təklif etdiyi silahlar arasındakı sınaqlar nəticəsində inkişaf etdirdi. Mexanizm xaricində zahiri görünüşünə görə StG 44-ə bənzəyən AK-47 istehsal edildiyi gündən bəri demək olar ki, bütün döyüşlərdə uğurla iştirak edərək əfsanəyə çevrilib. Sadə, lakin təsirli olan tüfəng piyada münaqişəsinə əsaslanan yeni müharibə doktrinalarında böyük təsirə malik idi. Tarixi bir istehza olaraq, bu illərdə milyardlarla dollar xərclənərək hazırlanmış müasir və böyük sistemlər demək olar ki, istifadə edilmədiyi halda, bir neçə dollara istehsal oluna bilən AK-47 döyüşlərin taleyinə təsir etdi.

Şərq cəbhəsi Kalaşnikovdan həzz aldığı halda, Qərb yeni anlayışlara üz tuturdu. Müxtəlif döyüş hesabatlarını qiymətləndirən Qərb mütəxəssisləri 7,62 mm-lik döyüş sursatı ilə böyük effektli atəş açan tüfənglərin güclü olduğunu başa düşdülər və özləri ilə bəzi çatışmazlıqlar da gətirdilər. Birincisi, bu silahlar daşımaq üçün çox ağır idi. Yüksək kalibrli güllədən istifadə isə geri çəkilmənin artmasına və paralel olaraq sürətli atəş zamanı silahın idarə edilməsində çətinliklərə səbəb oldu. Digər problem isə az sayda daşınan sursat idi.

Bütün bu səbəblərə görə NATO 5,56 mm-lik tüfəngləri standartlaşdırmaq qərarına gəldi. Yeni tüfənglər əsgərə 200 mərmi daşımağa imkan verən 7,62 mm-dən fərqli olaraq çəki artımı olmadan 300–400 mərmi daşımağa imkan verdi. Aşağı çəkisi 5,56 mm-lik tüfəngləri sürətli atəşdə idarə etmək daha asan idi, çünki geri çəkilmə azaldı. Bununla belə, 5.56 mm-lik mərmilərin əsas çəkisi 7.62-dən daha ağır idi. 7.62 daha çox yer tutduğundan, həmişə 7.62 daha ağır kimi tanınıb. Əslində, qısa müddət sonra NATO 7.62.51 mm-lik NATO sursatından istifadə etməyə başladı.

• Tüfəng
• Silah

• Avtomat haqqında