Azərbaycanda pravoslavlıq
Azərbaycanda pravoslavlıq — Azərbaycanda İslam dinindən sonra ikinci ən böyük dini qrup. Statistikaya görə, Azərbaycanda pravoslavlar əhalinin 2,3% (209,7 min) təşkil edir. Azərbaycan ərazisi Rus Pravoslav Kilsəsinin Bakı-Azərbaycan Yeparxiyasının ixtiyarındadır .
Tarix
[redaktə | mənbəni redaktə et].jpg)
| İl | Ümumi sayı | Slavyan-Pravoslav əhalinin ümumi əhaliyə nisbəti[1][2] | |
| 1897 | 95.736 | 5,6% | |
| 1926 | 241.653 | 0,6% | |
| 1939 | 553.433 | 17,3% | |
| 1959 | 531.344 | 14,3% | |
| 1970 | 544.148 | 10,6% | |
| 1979 | 506.439 | 8,4% | |
| 1989 | 432.482 | 6,2% | |
| 1999 | 170.700 | 2,1% | |
| 2009 | 143.800 | 1,6% | |
1815-ci ildə Bakıda ilk Rus Pravoslav Kilsəsi meydana gəldi, daha sonra Gəncə və Şamaxıda kilsələr tikildi.
1905-ci ildə Rus Pravoslav Kilsəsinin Bakı Yeparxiyası yarandı. Sovet dövründə hakimiyyət Bakı yeparxiyasının ruhanilərini repressiya etdi, lakin artıq 1944-cü ildə iki kilsə fəaliyyətini bərpa etdi.
1998-ci ildə Rus Pravoslav Kilsəsinin Bakı-Xəzər Yeparxiyası yarandı. 22 Mart 2011-ci ildə Rus Pravoslav Kilsəsinin Müqəddəs Sinodunun qərarı ilə Bakı-Xəzər Yeparxiyası Bakı-Azərbaycan Yeparxiyası adlandırıldı [3] .
2011-ci ildə ölkədə altı xristian pravoslav kilsəsi var idi. Bunlardan beşi Rus Pravoslav Kilsəsinə aiddir: üçü Bakıda .[4], hər biri Gəncə və Xaçmazda [5] . Digər bir məbəd gürcü- ingiloyların kompakt yaşadığı Qax rayonunun Qax-Ingiloy kəndindəki Müqəddəs Georgi kilsəsidir, bu kilsə Gürcüstan Pravoslav Kilsəsinin yurisdiksiyasına aiddir .
Alban-Udi xristian icması
[redaktə | mənbəni redaktə et]
Azərbaycanda Nic kəndində (Qəbələ rayonu) və Oğuz bölgəsində, Qafqaz Albaniyasından olan tayfalardan birinin nəslindən olan Udilər yaşayır. 20-ci əsrə qədər Udi xristianları erməni adlarını götürərək, Erməni Apostol Kilsəsinin bir hissəsi idilər. SSRİ-də kilsənin təqibi ilə Udilərin ermənilərlə mənəvi əlaqəsi pozuldu və SSRİ-nin dağılmasından və Qarabağ müharibəsindən sonra, Azərbaycan və Ermənistan arasındakı gərgin münasibətlərə görə, Erməni Kilsəsi artıq Azərbaycan Udilərini öz tərkibinə qəbul edə bilmədi, həmçinin Udilər də bunda maraqlı deyildilər. Buna görə bir çox udi Rus Pravoslav Kilsəsinin Bakı yeparxiyasının kilsələrində vəftiz edilməyə məcbur oldu. 2001-ci ildə Patriarx II Aleksinin Azərbaycana səfəri zamanı xalqının Rus Pravoslav Kilsəsinə qoşulmaq istəklərini ifadə edən Udi icmasının nümayəndələri ilə görüşdü. Ancaq bu heç bir real nəticəyə səbəb olmadı və Udin icması rus kilsəsinin qayğısından kənarda qaldı.
2003-cü il mayın 28-də Azərbaycanda Robert Mobili sədrliyi ilə alban-udi xristian icması yaradıldı [6]. Bu Şəkidəki qədim Kiş Məbədinin bərpası ilə əlaqədar idi (əfsanəyə görə onun təməli Həvari Elisa tərəfindən qoyulmuşdur). 2006-cı ildə Qəbələ rayonu,ikinci Udi məbədinin, Nic kəndindəki kilsənin bərpası başa çatdı. Qax rayonunun Qum kəndində və Gümrük kəndindəki V əsrdən qalan alban kilsəsi bazilikasının bərpası üçün də işlər görülür [5] .
2006-cı ildə Bakı və Xəzər bölgəsinin yepiskopu Aleksandr İşein Udi kilsələrində pravoslav xidmətlərinin göstəriləcəyini söylədi və Rusiya ilahiyyat təhsil ocaqlarında onlar üçün keşişlər hazırlanırdılar [5]. Rus Pravoslav Kilsəsinin Bakı Yeparxiyası udilərin bəzi tədbirlərində iştirak etdi və hətta vəftiz də etdi, ancaq indiyə qədər Rus Pravoslav Kilsəsi ilə Udinlərin birləşməsində ümumi bir irəliləyiş olmadı. Bununla yanaşı, Alban-Udi xristian icmasında, ayinləri kanonik ruhanilər tərəfindən deyil, icma üzvlərinin özləri tərəfindən həyata keçirdiyi "Udin kilsəsi" haqqında öz fikirləri olan ayrı bir etno-dini qrup şəklində mövcuddur. Alban-Udi Xristian İcmasının sədri Robert Mobili və keşiş Rafiq Danakari vəftiz etmək hüququnu öz üzərinə götürdü .
2010-cu ildə Oğuzun Udi xristian icması qeydiyyata alındı [7] .
Həmçinin bax
[redaktə | mənbəni redaktə et]Qeydlər
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ "Russian Orthodox Church and its influence" (PDF).[ölü keçid]
- ↑ "The Russian Orthodox Church and the Impact of Bolshevism" (ingilis). 2018-07-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-05-31.
- ↑ Новости Бакинско-Азербайджанской Епархии Arxivləşdirilib 2012-03-14 at the Wayback Machine.
- ↑ В Азербайджане функционируют свыше 1,8 тыс. мечетей, 5 православных церквей и 6 синагог[ölü keçid]
- ↑ 1 2 3 Православие в Азербайджане Arxivləşdirilib 2013-10-19 at the Wayback Machine. ПРАВОСЛАВИЕ.RU.
- ↑ "В Азербайджане создана албано-удинская религиозная община". 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-10.
- ↑ "Глава албано-удинской христианской общины: «Удин — Аркадий Владимирович из Кировобада — вымысел армянского агитпропа»". 2016-03-06 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-10.
Ədəbiyyat
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Hieromonk Alexy (Nikonorov) "Qafqaz Albaniyasındakı Xristianlıq tarixi". Bakı, 2005.
- АЗЕРБАЙДЖАН // Pravoslav Ensiklopediyası . - M. : Kilsəsi və Elmi Mərkəzi "Pravoslav Ensiklopediyası", 2000. - T. Mən - FROM. 335-337. - 752 dən. - 40 000 nüsxə - ISBN 5-89572-006-4 .