Balo bəy Vəkilov

Balo bəy Vəkilov (1889, Çivə, Şərur-Dərələyəz qəzası – 1982, Naxçıvan) — mücahid.

Balo bəy Vəkilov
Balo bəy Cəlil bəy oğlu Vəkilov
Doğum tarixi	1889
Doğum yeri	Çivə, Şərur-Dərələyəz qəzası, İrəvan quberniyası, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	1982
Vəfat yeri	Naxçıvan, Naxçıvan MSSR, Azərbaycan SSR, SSRİ

Balo bəy Cəlil bəy oğlu 1889-cu ildə Şərur-Dərələyəz qəzasının Çivə kəndində doğulub. Uşaq yaşlarında (1905-1907) erməni-müsəlman qırğınlarının şahidi olmuşdur. Onda ermənilərə qarşı amansız nifrət yaranmışdır. 1918-ci il hadisələri başlayandan Balo bəy ermənilərin elə ilk hücumlarından sonra silaha sarılır. Könüllülərdən ibarət güclü müdafiə dəstəsi yaradır. Dəstədə Əhməd bəy (Amo), İsmayıl bəy, Əli bəy, Hüseyn bəy, Qafar bəy, Yusif bəy, Kərbəlayı Əşrəf bəy, Kərbəlayi Firudin bəy və başqa Vəkilovlar Kəllo və Məmili tayfaları ermənilərə qarşı vuruşurdu.

Qüvvələrin qeyri-bərabər olmasına baxmayaraq kəndin camaatı igidliklə vuruşur, ermənilərin bütün hücumlarını dəf edir, onlara sarsıdıcı zərbələr vururdu.

Döyüşlərdə Balo bəy xüsusilə şücaət göstərirdi. O, həm də mahir atıcı idi. Müasirləri "Balo bəy abbasını göydə vurur"—deyərək onu atıcılıqda xüsusi bacarığı olduğunu qeyd edirdilər. Ermənilərin hücumlarından birində Balo bəy və Kərbəlayi Əşrəf bəy öz döyüş dostları ilə birlikdə böyük bir kötüyün içini oyub oraya çoxlu miqdarda barıt doldururlar.^[1] Sonra həmin kötüyü partladırlar. Ermənilər gurultunu eşidib vahimələnirlər. Elə başa düşürlər ki, Çivəyə Türkiyədən top gətiriblər. Qorxaq ermənilər böyük bir ərazini qoyub qaçırlar. Sonralar ermənilər Çivəni bir neçə dəfə mühasirəyə alırlar. Ancaq müdafiəçilərin müqavimətini qıra bilmirlər.

Ağır döyüşlərdən sonra Dərələyəzin müdafiəçiləri Çivə ətrafına yığışırlar. Bu zaman Vedibasar istiqamətində də qızğın döyüşlər gedirdi. Orada müdafiəçilərə Abbasqulu bəy Şadlinski başçılıq edirdi. Qüvvələr nisbətinin kəskin döyüşməsi ilə əlaqədar Dərələyəzin , Naxçıvanın (o cümlədən Vedibasarın) əhalisi geri çəkilməli olur.

Balo bəy Vəkilov və Çivə müdafiəçiləri də Naxçıvanın bütün əhalisi ilə birlikdə Arazın o tayına –Cənubi Azərbaycana üz tuturlar. Yeri gəlmişkən onu da qeyd edək ki, mərhum tarixçi alim Əli Əliyev özü bu hadisələrin canlı şahidi olmuş və " Biz əzablı bir ömür yaşadıq " xatirə memuarında Balo bəy Vəkilov və Çivə müdafiəçilərinin Cənubi Azərbaycana keçməsini təsvir etmişdir. Çox keçmir ki, müdafiəçilər yenidən geri qayıdır. Bu zaman Balo bəyin əmisi Məşhədi Həsən bəy bu hadisələrin ağırlığına , xalqın faciəli vəziyyətinə dözmür,Naxçıvan şəhərində vəfat edir.

Balo bəy geri qayıdandan sonra Bakıya gedir, Məhəmməd Əmin Rəsulzadə ilə görüşür.Məhəmməd Əmin Rəsulzadə öz kəndlərinə qayıtmağı məsləhət görür. Bu dövrdə Dərələyəzin əhalisinin bir hissəsi Qarabağa köçür. Balo bəy və Çivə müdafiəçiləri isə öz kəndlərinə qayıdır. Yenidən döyüşlər şiddətlənir. Bu döyüşlərdə Balo bəy və müdafiəçilər özlərini məğlubedilməz qəhrəman kimi göstərirlər. Ermənilər Balo bəy və Abbasqulu bəy Şadlinskinin başına mükafat təyin edirlər. Lakin yenə də bu igidləri öldürmək azğın düşmənə qismət olmur . Bu dövrdə Müsavat partiyasının bölgə üzrə dayaq dəstəsinin sədri Abbas bəy Vəkilov da ciddi fəallıq göstərmişdir.Onu da qeyd edək ki, Çivə müsavatçılarının taleyi də o biri müsavatçılatr kimi faciəli oldu. Onların əksəriyyəti 30-cu illərin repressiya qurbanlarına çevrildilər.

23 aylıq Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hakimiyyətinə 1920-ci ilin aprelin 28-də son qoyuldu. Azərbaycan Sovet hakimiyyəti quruldu. Sonra Naxçıvan da sovetləşdi. 1923-cü ildə imperiya siyasətinin və yerli bolşeviklərin kməyi ilə əhalisi yalnız Azəraycan türklərindən ibarət olan Çivə kəndi Ermənistanın inzibati ərazi bölgüsünə qatıldı. Balo bəy, onun mənsub olduğu nəsil repressiyalara , təqib və təzyiqlərə məruz qaldı. Onların bütün mülkiyyəti evləri, torpaq sahələri , bağları alınıb kolxoza verildi.

Balo bəy və qardaşı İsmayıl bəy ermənilərin və bolşeviklərin təqib və təzyiqləri altında kəndi tərk etməli oldular. Vəkilovların bir hissəsi 37-ci il faciəsinin qurbanlarına dönür. Balo bəyin əmisi oğlu Əhməd bəy Vəkilov (Amo) isə kənddə qalır. Onları 1940-cı ilə kimi kolxoza üzv olmağa qoymurlar. Nəhayət , Əhməd bəyi də 1951-ci ildə ailəsi ilə birlikdə Ermənistandan deportasiya edirlər. Əhməd bəyin adı köçmə sənədinə qeyd edilsə də o, gedə bilmir. Hadisələrin ağırlığı və faciəliliyi onun da həyatla vidalaşmasına səbəb olur. Övladları isə öz doğma yurd –yuvalarından deportasiya olunaraq Bərdə rayonunun Əmirli kəndinə köçməil olurlar. Balo bəy Vəkilov isə qardaşı İsmayılla birlikdə Naxçıvan ətrafındakı kəndlərdə gizlin yaşayırlar. Sonra isə Naxçıvanda məskunlaşırlar.

30-cu illərin ağır repressiyalarında balo bəyin də adı repressiya olunanların siyahısına salınır. Lakin Balo bəyə olan xalq sevgisi onun gizlənməklə repressiyadan xilas olmasına kömək edir.

Lakin Naxçıvanda olan vəzifəli ermənilərə Balo bəyin sağ qalması ağır gəlirdi. Böyük Vətən müharibəsi başlayanda ermənilər Balo bəyi müharibəyə göndərməyə cəhd etsələr də onun yaşının çoxluğu ermənilərin murdar niyyətini həyata keçirməyə mane olur.

1943-cü ildə Balo bəy Naxçıvanda dükanda satıcı işləyir. Balo bəy burada da ermənilərin hiyləsindən xilas ola bilmir. Ermənilərin şahidlik ilə Balo bəyi guya ticarətdə etdiyi saxtakarlığa görə həbsinə nail olurlar. Məhkəmə , hətta Balo bəy haqqında ölüm hökmü çıxarır (gələcəkdə oxucuları məhkəmə sənədləri ilə tanış edəcəyik), lakin hökm icra edilmir. Balo bəy iki il həbsdə olur. Sonra isə Naxçıvan MR Nazirlər Sovetində işləyən əmisi oğlu İlyas Vəkilovun köməyi ilə həbsdən azad olur.

Artıq Balo bəyin övladları böyüyür. Ömrünün qalan hissəsini o, övladlarına həsr edir. Oğlu Tofiq Vəkilov təhsil alaraq uzun müddət Naxçıvanda məsul işlərdə çalışmışdır.Qızı Güşvər xanım atasını və o hadisələri xatırlayarkən aşağıdakıları dedi :

"Bizim bütün ömrümüz fırtınalardan , təlatümlərdən keçib. Ata nəslim əsilzadə olub. Sovet dövründə coğrafiyasına görə Qazax-İrəvan , Naxçıvan –Dərbənd və digər yerləri əhatə edən Vəkilovlar nəsli ağır repressiyalara məruz qalıb. Ana nəslimdə əsilzadə olub. Anam Dostu xanım Kəngərli nəslindəndir. Bibin Xanım məşhur maarifpərvər Tağı bəy Səfiyevin həyat yoldaşı olmuşdur. O biri bibim Münəvvər xanım isə Rzaqulu bəy Şadlinskinin həyat yoldaşı idi.

• Həsən Sultanov (Vəkilov)
• Leyla Vəkilli