Binokl

Binokl və ya durbin^[1] — uzaqda yerləşən əşyaları hər iki gözlə müşahidə etmək üçün birləşdirilmiş iki paralel görmə borusundan (teleskopdan) ibarət optik cihaz. Əksər binoklların iki əllə istifadəyə hesablanmasına baxmayaraq, onlar opera binokllarından tutmuş ayaqlığa quraşdırılmış iriqabaritli hərbi modellərə qədər geniş ölçüdə dəyişməkdədir.

Teleskopdan (monokulyardan) fərqli olaraq, binokl istifadəçiləri üçölçülü təsvirlə təmin edir: hər bir okulyar müşahidəçinin müvafiq gözünə bir qədər fərqli təsvir verir və parallaksın köməyilə görmə korteksində dərinlik təəssüratı yaradılır.

Görünür, hardasa 17-ci əsrdə teleskop icad ediləndən bəri iki teleskopu yan-yana birləşdirilməyin binokulyar görmə üstünlükləri kəşf edilmişdir.^[2] İlk binokllar Qaliley optikasından istifadə edirdi; belə ki, obyektiv qabarıq, okulyar isə çökük linzadan ibarət idi. Qaliley sistemi təsviri düz formada təqdim etmə üstünlüyünə malikdir, lakin görüş sahəsi dardır və böyütmə qabiliyyəti çox da yüksək deyil. Bu tip quruluş çox ucuz modellərdə, opera və ya teatr binokllarında hələ də istifadə olunur. Həmçinin Qaliley sistemindən aşağı böyütməli binokulyar cərrahiyə və zərgər lupalarında da istifadə olunur, çünki onlar çox yığcam olduğundan əlavə və ya müstəsna optikaya ehtiyac olmadan şaquli təsvir yaradır, bu isə xərcləri və ümumi çəkini aşağı salır. Həmçinin onlar böyük çıxış bəbəyinə malikdir ki, bu da mərkəzləşdirməni çox da kritik etmir və bu tətbiqlərdə dar görüş sahəsi yaxşı işləyir. (#empty_citation)^[3] Bunlar, adətən, eynəyin çərçivəsinə quraşdırılır və ya xüsusi olaraq eynəklərə uyğunlaşdırılır.

Kepler sistemində obyektiv linzasının yaratdığı təsvir müsbət okulyar linzasının vasitəsilə müşahidə olunur. Kepler optikasına malik binokllarla daha təkmil təsvir və daha yüksək böyütmə əldə edilir.

Kepler optikasına malik aprizmatik binokllarda (bəzən bunlara "qoşalaşmış teleskoplar" da deyilir) hər bir borunun obyektiv və okulyarı arasında bir və ya iki əlavə linzaya (ötürücü linzaya) rast gəlinir. Bu linzalardan təsviri düzəltmək üçün istifadə olunur. Düzəldici linzalara malik binoklların ciddi bir çatışmazlığı var idi: onlar çox uzun idilər. Belə binokllar 1800-cü illərdə məşhur idi (məsələn, G. & S. Merz modelləri), lakin 1890-cı illərdə Carl Zeiss şirkəti tərəfindən təkmilləşdirilmiş prizmalı binokllar təqdim edildikdən qısa müddət sonra istifadədən çıxmışdır^[4]

Konstruksiyaya daxil edilən optik prizmalar, bir çox linzalara ehtiyac duymadan təsvirin düzgün şəkildə göstərilməsinə imkan verdi və əsasən porro və ya dam prizmalarının istifadəsilə cihazın ümumi uzunluğu azaldıldı.^[5]

Porro prizmalı binokllar 1854-cü ildə bu təsvir düzəldici sistemi patentləşdirən italyan optiki İqnazio Porronun şərəfinə adlandırılıb. Bu sistem daha sonra digər binokl istehsalçıları, xüsusən də 1890-cı illərdə Carl Zeiss şirkəti tərəfindən təkmilləşdirilmişdir.^[6] Bu tip binokllar təsviri Z-şəkilli konfiqurasiya ilə düzəltmək üçün bir cüt porro prizmasından istifadə edir. Bu daha yaxşı dərinlik hissiyyatı verən geniş, obyektiv linzaları yaxşı ayrılmış və okulyarla yaxşı balanslaşdırılmış binoklları əldə etməyə imkan verir. Porro prizmalı quruluş sayəsində optik yol döndərilir, beləliklə də binoklların fiziki uzunluğu obyektivin fokus məsafəsindən az olur. Porro prizmalı binokllar kiçik fəzada təsvir yaratmaq üçün hazırlandı və beləliklə də prizmalı binoklların istifadəsi geniş vüsət aldı.

Dam prizmalarından istifadə edən binokllar 1870-ci illərin əvvəllərində Axill Viktor Emili Daubrisin layihəsi əsasında ortaya çıxmış ola bilər.^[7][8] 1897-ci ildə Moritz Hensoldt dam prizmalı binoklların satışına başlamışdır. Əksər dam prizmalı binokllar təsviri düzəltmək və optik yolu döndərmək üçün Abbe-Köniq prizmasından (Ernst Karl Abbe və Albert Köniqin adını daşıyır və 1905-ci ildə Carl Zeiss tərəfindən patentləşdirilmişdir) və ya Şmidt-Pexan prizmasından (1899-cu ildə icad edilmişdir) istifadə edir. Onlar obyektiv linzaları ilə okulyarları təxminən bir xətt üzrə yerləşir. Porro prizmaları ilə müqayisədə dam prizmaları cihazı daha kiçik və yığcam formada yaratmağa imkan verir. Müxtəlif prizmalar arasındakı təsvir parlaqlıqları da fərqlidir. Porro-prizmalı binokllar mahiyyət etibarilə eyni böyütməyə, obyektiv ölçüsünə və optik keyfiyyətə malik dam prizmalı Şmidt-Pexan dam prizmalarından daha parlaq təsvir yaradacaq, çünki bu cür dam prizmalarında işıq ötürməni 12–15% azaldan gümüşü səthlərdən istifadə olunur. Həmçinin dam prizmalarının dizaynı onların optik elementlərinin hizalanması (kollimasiya) üçün daha dar müsaidələr tələb edir. Bu onların xərcini artırır, çünki dizayn zavodda yüksək dərəcədə kolimasiyaya uyğunlaşdırılmalı olan sabit elementlərdən istifadəni tələb edir. Porro prizmalı binokllar bəzən prizma dəstlərinin kollimasiyasına nail olmaq üçün yenidən hizalanmaya ehtiyac duyurlar. Dam-prizmalı dizaynlarda sabit hizalanma o deməkdir ki, binokl normal olaraq rekollimasiyaya ehtiyac duymayacaq.^[9]

Binokllar, adətən, xüsusi tətbiqlər üçün dizayn edilir. Müxtəlif dizaynlar binoklun prizma təbəqəsində qeyd olunan optik parametrləri tələb edir. Həmin parametrlər bunlardır:

Binoklun xarakteristikasındakı (məsələn, 7x35, 8x50) ilk ədəd kimi verilən böyütmə, obyektivin fokus məsafəsinin okulyarın fokus məsafəsinə nisbətidir. Bu binoklların böyütmə qüvvəsini verir (bəzən diametrlərlə ifadə olunur). Məsələn, böyütmə əmsalının 7 olması o deməkdir ki, binokl həmin məsafədən görünən orijinal təsvirdən 7 dəfə böyük olan təsvir yaradır. Arzu olunan böyütmə miqdarı nəzərdə tutulan tətbiqdən asılıdır və əksər binokllarda cihazın daimi, tənzimlənməyən xüsusiyyətidir (yaxınlaşdırıcı binokllar istisnadır). Əl binoklları, adətən, 7x-dən 10x-ə qədər böyütməyə malik olur, ona görə də onlar əldəki silkələnmələrin təsirinə daha az həssas olurlar.^[10] Daha böyük böyütmə daha kiçik görüş sahəsinə gətirib çıxarır və təsvirin stabilliyi üçün tripod (üçayaq) tələb oluna bilər. Astronomik və ya hərbi tətbiqlər üçün ixtisaslaşmış bəzi binokllar 15x-dən 25x-ə qədər böyütməyə malik olur.^[11]

Binoklun xarakteristikasındakı (məsələn, 7x35, 8x50) ikinci ədəd kimi verilən obyektiv linzasının diametri ayırdetməni (kəskinliyi) və təsviri almaq üçün işığın hansı miqdarda toplana biləcəyini müəyyən edir. İki müxtəlif binokl bərabər böyütməyə, bərabər keyfiyyətə malik olduqda və kifayət qədər uyğun bir çıxış bəbəyi yaratdıqda (aşağıya baxın), daha böyük obyektiv diametri "daha parlaq" və daha kəskin təsvir yaradır. Beləliklə, 8×40, 8×25-dən daha "parlaq"^[12][13][14] və daha kəskin təsvir yaradacaq.^[15][16] Baxmayaraq ki, ikisi də təsviri eyni cür (8 dəfə) böyüdür. Həmçinin 8×40-dakı daha böyük ön linzalar, okulyardan buraxılan daha böyük işıq dəstəsi (çıxış bəbəyi) yaradır. Bunun nəticəsində 8x40-la müşahidə aparmaq 8x25-ə nəzərən daha rahat olur. Böyütmə, kəskinlik və işıq axını baxımından 10x50 binoklu 8x40 binoklundan daha yaxşıdır. Obyektivin diametri, adətən, millimetrlə ifadə edilir. Adətən binoklları böyütmə × obyektivin diametri kimi təsnif edirlər; məsələn, 7×50. Kiçik binoklların diametri 22 mm-ə qədər; sahə binokllarının diametri, adətən, 35 mm və 50 mm; astronomik binoklların diametri isə 70 mm ilə 150 mm arasında dəyişir.^[11]

Binoklun görüş sahəsi onun optik dizaynından asılıdır və ümumi olaraq böyütmə qüvvəsiylə tərs mütənasibdir. O, adətən, xətti kəmiyyətlə və ya bucaq kəmiyyətiylə ifadə olunur.

Binoklun obyektivi tərəfindən toplanan işıq şüalarının diametri, yəni çıxış bəbəyi, obyektivin diametrinin böyütmə qüvvəsinə nisbətidir. Maksimal effektiv işıq qüvvəsi, təsviri parlaqlığını və kəskinliyi^[17] artırmaq üçün çıxış bəbəyi ən azı insanın göz bəbəyinin diametrinə bərabər olmalıdır (göz bəbəyinin ölçüsü gecə təqribən 7 mm, gündüz isə təqribən 3 mm olur və zamana görə azalır). Əgər binokldan çıxan işıq konusu onun daxil olduğu göz bəbəyindən böyükdürsə, bəbəkdən böyük olan hər hansı işıq dəstəsi bir işə yaramır. Gündüz istifadəsində, adətən, insan bəbəyi təqribən 3 mm genişlənir ki, bu da 7×21 binoklunun çıxış bəbəyinə yaxındır. Daha böyük 7×50 binoklunun yaratdığı işıq konusu göz bəbəyindən böyük olacaq və bu işıq gündüz vaxtı səmərə verməyəcək. Çıxış bəbəyinin çox kiçik olması da müşahidəçini tutqun görünüşlə təmin edəcək, çünki bu zaman torlu qişanın işıq toplayan səthinin yalnız kiçik bir hissəsi istifadə olunur.^[18][19] Avadanlıqların daşınmasına gərək duyulan tətbiqlər (quşların müşahidəsi, ovçuluq) üçün istifadəçilər maksimum ayırdetməyə malik olan, lakin aperturla bağlı əhəmiyyətsiz ağırlığı daşımamaq üçün göz qişasının arzu olunan diametriylə uyuşan çıxış bəbəyinə malik daha kiçik (daha yüngül) binokllara üstünlük verirlər.^[20]

Daha böyük çıxış bəbəyi gözü işığı qəbul edə biləcəyi yerə qoymağı asanlaşdırır; çünki böyük çıxış bəbəyinin hər yerində işıq konusu yaranır. Bu yerləşdirmə asanlığı, xüsusən də böyük mənzərəli binokllarda vinyetləşmədən qaçmağa kömək edir, izləyiciyə onlardan gələn işıq qismən məhdudlaşdığı üçün sərhədləri qaralmış təsvir verir və bununla da təsvir daha tez nəzərə çarpır ki, bu da sürətlə hərəkət edən quşları və ya ov heyvanlarını müşahidə edənlər və ya dənizçilər üçün vacibdir. Dar çıxış bəbəyinə malik binokllar da yorucu ola bilər, çünki səmərəli görüntü təmin etmək üçün cihazı tam olaraq gözlərin qarşısında tutulmalıdır. Nəhayət, bir çox insan binokldan toran vaxtı, buludlu hava şəraitində və gecə göz bəbəyi böyüdükdə istifadə edir. Beləliklə, gündüz çıxış bəbəyi universal olaraq arzu olunan standart deyil. İstifadə rahatlığı və çeviklik üçün daha böyük çıxış gözləri olan daha böyük binokllar, hətta gün ərzində onların imkanlarından tam istifadə edilməsə belə qənaətbəxş seçimdir.

Göz relyefi okulyarın arxa linzasından çıxış bəbəyinə və ya gözün uc nöqtəsinə qədər olan məsafədir.^[21] Bu vinyetsiz təsvir almaq üçün müşahidəçinin gözünü okulyar arxasına yerləşdirməli olduğu məsafədir. Okulyarın fokus məsafəsi nə qədər uzun olarsa, potensial göz relyefi bir o qədər çox olar. Binokl bir neçə millimetrdən 2,5 santimetrə və ya daha çox dəyişən göz relyefinə malik ola bilər. Göz relyefi eynək taxanlar üçün xüsusilə vacib ola bilər. Eynək taxan şəxsin gözü, adətən, okulyardan daha uzaqda yerləşir, bu da vinyetləşmənin qarşısını almaq və ekstremal hallarda bütün görüş sahəsini qorumaq üçün daha uzun göz relyefini tələb edir. Qısa göz relyefli binoklları sabit saxlamaq çətin olduğu hallarda istifadə etmək də çətin ola bilər.

Minimal fokus məsafəsi binoklun fokuslana bildiyi ən yaxın nöqtəyə qədər olan məsafədir. Bu məsafə binoklun quruluşundan asılı olaraq təxminən 0,5 m ilə 30 m arasında dəyişir. Minimal fokus məsafəsi böyütmə ilə əlaqədar qısa olarsa, binokl çılpaq gözlə görünməyən detallara baxmaq üçün də istifadə edilə bilər.

Binoklun okulyarları, adətən, iki və ya daha çox qrupda üç və ya daha çox linza elementindən ibarət olur. İzləyicinin gözündən ən uzaqda yerləşən linzaya sahə linzası, gözə ən yaxın olana isə göz linzası deyilir. Ən geniş yayılmış konfiqurasiya 1849-cu ildə Karl Kellner tərəfindən icad edilmişdir. Bu tənzimləmədə gözün linzası müstəvi-çökük/ikiqat qabarıq axromatik dublet (əvvəlki gözə baxan düz hissəsi), sahə linzası isə ikiqat qabarıq sinqletdir. 1975-ci ildə tərs çevrilmiş Kellner okulyarları hazırlanmışdır və onun içərisində sahə linzaları ikiqat çökük/ikiqat qabarıq axromatik dublet, göz obyektivi isə ikiqat qabarıq sinqletdir. Əks Kellner 50% daha artıq göz relyefi təmin edir və kiçik fokus nisbətləri ilə, eləcə də bir qədər geniş sahə ilə daha yaxşı işləyir.^[22]

Geniş sahəli binokllar, adətən, 1921-ci ildə patentləşdirilmiş Erfle konfiqurasiyasının bir növündən istifadə edir. Bunlar üç qrupda beş və ya altı elementdən ibarətdir. Qruplar arasında ikiqat qabarıq sinqletə malik iki axromatik dubletli və ya tamamilə axromatik dubletli ola bilər. Bu okulyarlar astiqmatizmə və xəyali təhrifata malik olduğundan qüvvə yüksək olduqda Kellner okulyarları kimi yaxşı səmərə göstərmir. Bununla belə, onların böyük göz linzaları, əla göz relyefi var və aşağı qüvvələrdə istifadə etmək rahatdır.^[23]

Yüksək səviyyəli binokllar çox vaxt prizma konfiqurasiyasının arxasındakı okulyara sahədüzləşdirən obyektiv daxil edir ki, bu da təsvirin kəskinliyini yaxşılaşdırmaq və görüş sahəsinin xarici bölgələrində təsvir təhrifini azaltmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur.^[24]

Binokllar okulyar və obyektiv linzaları arasındakı məsafəni dəyişdirən fokuslama tərtibatına malikdir. Sərbəst fokus hər iki okulyarının tənzimlənməsi sayəsində sərbəst şəkildə fokuslanan quruluşdur. Hərb kimi ağır sahələrdə istifadə üçün nəzərdə tutulmuş binokllar ənənəvi olaraq sərbəst fokuslamadan istifadə edirdilər. Mərkəzi fokuslama hər iki borunu birlikdə tənzimləmək üçün mərkəzi fokuslama çarxının fırlanmasını ehtiva edən tənzimləmədir. Bundan əlavə, müşahidəçinin gözləri arasında yaranan fərqləri kompensasiya etmək üçün iki okulyardan biri əlavə olaraq tənzimlənə bilər (adətən onun montajında okulyarın fırlanması ilə). Tənzimlənən okulyarın yaratdığı fokus dəyişikliyi, adətən, optik qüvvə vahidi dioptriya ilə ölçüldüyündən, tənzimlənən okulyarın özü çox vaxt dioptriya adlanır. Müəyyən bir müşahidəçi üçün bu tənzimləməni apardıqdan sonra, fokuslama çarxından istifadə edilməklə, binokl fərqli məsafədə olan obyektə yenidən fokuslana bilər ki, bu da okulyarı yenidən tənzimlənmədən hər iki borunu birlikdə tənzimləyə imkan verir.

İstifadəçinin gözləri üçün tənzimlənən və sabit qalması nəzərdə tutulan okulyar tənzimləmələrindən başqa heç bir fokuslama mexanizmi olmayan "fokussuz" və ya "sabit fokuslu" binokllar vardır. Bunlar kompromisli dizaynlar hesab olunur, yəni onlar rahatlıq üçün uyğundur, lakin onların nəzərdə tutulmuş diapazonundan kənarda qalan işlər üçün uyğun deyil.

Bəzi binokllarda böyütməsi tənzimlənən binokllar var ki, bu da, adətən, istifadəçi üçün geniş diapazonlu böyüdücü binokla malik olma imkanı yaradır. Bu, böyüdücü kamera obyektivinə bənzər kompleks tənzimlənən linzalarla həyata keçirilir. Bu dizaynların kompromis və hətta fəndgirlik^[25] olduğu qeyd olunur, çünki binokla həcm, mürəkkəblik və kövrəklik əlavə edirlər. Mürəkkəb optik yol həm də yüksək miqyasda dar görüş sahəsinə və parlaqlığın böyük azalmasına gətirib çıxarır. Modellər həmçinin böyütmə diapazonunda hər iki gözün böyüdülməsinə uyğun olmalıdır və gözdəki yorğunluq və ağırlığın qarşısını almaq üçün kollimasiyanı saxlamalıdır.^[26]

Müasir binoklların əksəriyyəti həm də iki baxış borusunun yarısı arasındakı məsafəni fərqli göz ayrımı və ya "bəbəklərarası məsafə (BAM)" ilə müşahidəçiyə uyğunlaşdırmaq üçün şarnirli konstruksiya vasitəsilə tənzimlənir. Əksəriyyəti böyük insanların bəbəklərarası məsafəsinə (adətən 63 mm) görə optimallaşdırılmışdır.^[27] Diametri 60 mm-dən çox olan düz boruya malik dam prizmalı binokllar, nisbətən dar bəbəklərarası məsafəyə malik böyüklər üçün düzgün tənzimləmə baxımından problemli ola bilər.

Bəzi binokllar daha yüksək böyütmələr zamanı silkələnməni azaltmaq üçün görüntü stabilləşdirmə texnologiyasından istifadə edir. Bu cihazın giroskopunun hərəkətli hissəsinə malik olmaqla və ya giroskopik və ya inersial detektorlar tərəfindən idarə olunan güclü mexanizmlər və ya titrəmə hərəkətlərinin təsirinə qarşı çıxmaq və nəmləndirmək üçün nəzərdə tutulmuş montaj vasitəsilə həyata keçirilir. Stabilizasiya tələb olunduqda istifadəçi tərəfindən aktivləşdirilə və ya söndürülə bilər. Bu üsullar 20×-ə qədər olan binoklları əllə tutmağa imkan verir və daha az gücə malik alətlərin təsvir sabitliyini xeyli yaxşılaşdırır. Bəzi çatışmazlıqlar var: ştativdə quraşdırılmış stabilləşdirilmiş binokllar də eyni şəkildə təyin edilmiş stabilləşdirilməmiş binokllardan daha bahalı və daha ağır olurlarsa, görüntü ən yaxşı stabilləşdirilməmiş binokl qədər yaxşı olmaya bilər.

Binokldakı iki teleskop tək dairəvi, üçölçülü görünən görüntü yaratmaq üçün paralel olaraq düzülür (kolimasiya olunur). Yanlış düzülmə binoklun ikiqat görüntü yaratmasına səbəb olacaq. Beyin əyri şəkilləri birləşdirməyə çalışdığı üçün hətta cüzi yanlış hizalanma belə qeyri-müəyyən narahatlığa və vizual yorğunluğa səbəb olacaq.^[28]

Hizalama prizmaları azacıq hərəkət etdirmək, daxili dayaq hücrəsini tənzimləmək və ya xarici təyinat vintlərini çevirməklə, yaxud da obyektiv hücrəsinə quraşdırılmış ekssentrik halqalar vasitəsilə obyektivin mövqeyini tənzimlənməklə həyata keçirilir. Hizalama, adətən, mütəxəssis tərəfindən həyata keçirilir, baxmayaraq ki, xaricdən quraşdırılmış tənzimləmə funksiyalarına son istifadəçi də daxil ola bilər.

Binoklların gövdəsi (və ya korpusu) müxtəlif konstruktiv materiallardan hazırlana bilər. Qədim binoklların boruları və şarnirli hissələri çox vaxt misdən hazırlanırdı. Daha sonra alüminium və maqnezium kimi nisbətən yüngül metal ərintilərindən, həmçinin polimerlərdən istifadə edilmişdir.

Gövdə əyilmələrə, sıyrılmalara, zərbələrə və kiçik təsirlərə qarşı əlavə yastıqlama/mühafizə təmin etmək üçün xarici örtük kimi rezinlə zirehli ola bilər.^[29]

Tipik bir binokl spesifik xarakteristikalara malik 6–10 optik elementə^[30] və 16-ya qədər hava-şüşə səthə malik olduğundan, binokl istehsalçıları texniki səbəblərə görə və istehsal etdikləri təsviri yaxşılaşdırmaq üçün müxtəlif növ optik örtüklərdən istifadə edirlər. Binokldakı linza örtükləri işıqötürməni artıra, əksi minimuma endirə, suyu və yağları dəf edə və hətta linzaları cızıqlardan qoruya bilər. Bir çox istehsalçı linza örtükləri üçün öz yanaşmalarından istifadə edir.

Antireflektiv (işığın qayıtması əleyhinə) örtüklər qaytarıcılıq sayəsində hər bir optik səthdə işıq itkilərini azaldır. Antireflektiv örtüklər vasitəsilə qayıtmanın azaldılması, həmçinin binokl daxilində mövcud olan işıq "itkisinin" miqdarını azaldır və əks halda təsvirin bulanıqlaşmasına (kontrastlığın azalmasına) səbəb olur. Yaxşı optik örtüklü binokl, montaj vasitəsilə üstün işıq ötürülməsi səbəbindən daha böyük obyektiv linzalı örtülməmiş binokllardan daha parlaq görüntü verə bilər. Carl Zeiss şirkəti tərəfindən istifadə edilən ilk şəffaf interferensiya əsaslı örtük Transparentbelag (T) 1935-ci ildə Oleksandr Smakula tərəfindən icad edilmişdir.^[31] Linza üçün klassik örtük materialı maqnezium ftoriddir. O əks olunan işığı 5%-dən 1%-ə qədər azaldır. Müasir linza örtükləri kompleks çoxqatlı olub, maksimum parlaqlıq və təbii rənglərlə təsvir əldə etmək üçün yalnız 0,25% və ya daha az əks etdirir. Bunlar yüksək keyfiyyətli binoklara zəif işıq şəraitində 90%-dən çox işıqötürmə almağa imkan verir imkan verir.^[32]

Dam prizmasına malik binokllarda işıq yolu dam prizmasının hər iki yanından qayıdan iki yola bölünür. İşığın yarısı 1-ci dam səthindən 2-ci dam səthinə qayıdır. İşığın digər yarısı 2-ci dam səthindən 1-ci dam səthinə qayıdır. Damın üzləri örtülməmişdirsə, qayıtma mexanizmi tam daxili qayıtmaya uyğun gələcək. Tam daxili qayıtmada da düşmə müstəvisində polyarlaşmış işıq (p-polyarlaşmış) və düşmə müstəvisinə ortoqonal polyarlaşmış işıq (s-polyarlaşmış) müxtəlif faza sürüşmələrinə məruz qalır. Nəticədə, elliptik polyarlaşmış işıq dam prizmasından xətti polyarlaşmış işıq kimi çıxır. Bundan əlavə, prizmadan keçən iki yolun elliptik polyarlaşma vəziyyəti fərqlidir. İki yol torlu qişada (və ya detektorda) yenidən birləşdikdə, iki yoldan gələn işıq arasında interferensiya yaranır və nöqtənin yayılması funksiyasının pozulmasına və təsvirin pisləşməsinə, ayırdetmə və kontrastlığın aşağı düşməsinə səbəb olur. Bu arzuolunmaz interferensiya təsirləri dam prizmasının dam səthlərində faza-korreksiyaedici örtük və ya p-örtüyü adlanan xüsusi dielektrik örtüyü buxarla çökdürməklə aradana qaldırmaq olar. Bu örtük s- və p-polyarlaşma arasındakı faza sürüşməsindəki fərqi aradan qaldırır, beləliklə hər iki yol eyni polyarlaşmaya malik olur və heç bir interferensiya təsviri pisləşdirmir. Dam səthlərindəki metal örtük də faza sürüşməsini aradan qaldırır (tamamilə olmasa da). Metal örtüklər daha sadə, tətbiqi daha asan və daha ucuzdur. Bununla belə, qaytarıcılıq faza-korreksiyaedici örtüyün 100%-ə yaxın qaytarmasından aşağıdır, buna görə də az işıqlı tətbiqlər üçün p-örtüyü arzuolunandır.

Şmidt-Pexan və ya Abbe-Köniq dam prizmasından istifadə edən binokllar faza örtüklərindən faydalanır. Porro prizmalı binokllar şüaları parçalamır və buna görə də heç bir faza örtüyü tələb etmir.

Şmidt-Pexan dam prizmalarına malik binokllarda dam prizmasının bəzi səthlərinə güzgü örtükləri əlavə olunur, çünki işıq prizmanın şüşə-hava sərhədlərindən birinə kritik bucaqdan kiçik bir bucaq altında düşür və tam daxili əksetmə baş vermir. Güzgü örtüyü olmasaydı, bu işığın çox hissəsi itərdi. Şmidt-Pexan dam prizması alüminium güzgü örtüyü (87% -dən 93% -ə qədər qaytarma qabiliyyəti) və ya gümüş güzgü örtüyündən (yansıtma qabiliyyəti 95% -dən 98%) istifadə olunur.

Köhnə dizaynlarda gümüş güzgü örtükləri istifadə olunurdu, lakin bu örtüklər hermetikləşdirilməmiş binokllarda zamanla oksidləşir və qaytarma qabiliyyətini itirirdi. Alüminium güzgü örtükləri, gümüşdən daha aşağı qaytarma qabiliyyətinə malik olsalar da, qaralmadığı üçün sonradan hermetikləşdirilməmiş dizaynlarda istifadə edilmişdir. Müasir dizaynlar alüminium və ya gümüşdən istifadə edir. Gümüş güzgü örtüyünün qaralmaması üçün möhürlənmiş və azot və ya arqon inert atmosferi ilə doldurulmuş müasir yüksək keyfiyyətli dizaynlarda istifadə olunur.

Porro prizmalı binokllar və Abbe-Köniq dam prizması konfiqurasiyasından istifadə edən dam prizma binoklları güzgü örtüklərindən istifadə etmirlər, çünki bu prizmalar prizmada ümumi daxili əksdən istifadə edərək 100% əks etdiriciliklə əks etdirir.

Dielektrik örtüklər Şmidt-Pexan dam prizmalarında prizma səthlərinin dielektrik güzgü kimi fəaliyyət göstərməsinə səbəb olmaq üçün istifadə olunur . Qeyri-metal dielektrik qaytarıcı örtük, prizmanın qaytarıcı səthlərində yerləşdirilən yüksək və aşağı sındırma indeksinə malik bir neçə çox qatlı alternativ materiallardan əmələ gəlir. Bu çox qatlı örtük paylanmış Breqq reflektoru kimi çıxış edərək prizma səthlərindən əks etdirmə qabiliyyətini artırır. Yaxşı hesablanmış dielektrik örtük görünən işıq spektrində 99%-dən çox əks etdirmə qabiliyyətini təmin edə bilər. Bu qaytarma qabiliyyəti ya alüminium güzgü örtüyü (87% — 93%) və ya gümüş güzgü örtüyü (95% — 98%) ilə müqayisədə çox yaxşılaşdırılmışdır.^[33]

Porro prizmalı binokllar və Abbe-Köniq dam prizmalı binokllar dielektrik örtüklərdən istifadə etmir, çünki bu prizmalar güzgü örtüyü tələb etməkdənsə, prizmada ümumi daxili qayıtmadan istifadə edərək çox yüksək qaytarma qabiliyyəti ilə əks olunur.

Binoklda hər hansı örtüklərin olması, adətən, aşağıdakı terminlərlə ifadə edilir:

örtük çəkilmiş optika: bir və ya bir neçə səth əks əks etdirməyə qarşı bir qatlı örtüklə örtülmüşdür.

tam örtüklü: havadan şüşəyə qədər olan bütün səthlər birqat antireflektiv örtüklə örtülmüşdür. Plastik linzalar, lakin istifadə olunarsa, örtülməyə bilər.

çoxörtüklü: bir və ya bir neçə səth çoxqatlı antireflektiv örtüklərə malikdir.

tamamilə çoxörtüklü: havadan şüşəyə qədər olan bütün səthlər əks əks etdirməyən çox qatlı örtüklüdür.

faza- və ya p-örtüklü: dam prizması faza korreksiyaedici örtüyə malikdir.

alüminium örtüklü: dam prizma güzgüləri alüminium örtüklə örtülmüşdür (güzgü örtüyü qeyd edilmədikdə standartdır).

gümüş örtüklü: dam-prizma güzgüləri gümüş örtüklə örtülmüşdür.

dielektrik örtüklü: dam-prizma güzgüləri dielektrik örtüklə örtülmüşdür.

Əl binoklları teatrlarda istifadə edilən kiçik 3×10 Qaliley opera binokllarından, tipik açıq havada istifadə üçün 7–12 dəfə böyütməyə və 30–50 mm diametrli obyektivlərə malik binokllara qədər dəyişir. Ziyarətçilərə attraksiona daha yaxından baxma imkanı vermək üçün bir çox turistik yerlərdə ayaqlığa quraşdırılmış, xırda pulla işləyən binokllar quraşdırılmışdır.

Texnoloji imkanlar verilənlərin toplanması üçün binokldan istifadəni ötsə də, tarixən bunlar coğrafiyaşünaslar və digər yer alimlərinin işlətdiyi qabaqcıl cihazlar idi. Sahə binoklları bu gün də böyük əraziləri tədqiqi üçün vizual yardım göstərə bilər.

Quşların müşahidəsi təbiət və heyvansevərlər arasında çox məşhur bir hobbidir; binokl onların ən əsas vasitəsidir, çünki əksər insanların gözləri kiçik quşları tam qiymətləndirmək və/və ya öyrənmək üçün təfərrüatı kifayət qədər ayırd edə bilmir.^[34] Tipik olaraq 8x-dən 10x-ə qədər böyütməsi olan binokllardan istifadə olunur, baxmayaraq ki, bir çox istehsalçı daha geniş görüş sahəsi üçün 7x böyütməli modellər istehsal edir. Birdwatching binoklları üçün diqqət yetirilən digər əsas məqam işığı toplayan obyektivin ölçüsüdür. Daha böyük (məsələn, 40–45 mm) obyektiv zəif işıqda və yarpaqları görmək üçün daha yaxşı işləyir, eyni zamanda 30–35 mm-lik obyektivdən daha ağır binokl yaradır. Binokl ilk dəfə qaldırarkən çəki əsas fikir kimi görünə bilməz, lakin quş müşahidəsi çoxlu yerdə saxlamağı əhatə edir. Quşları müşahidə edən cəmiyyətlər alış-verişdə diqqətli olmağı tövsiyə edir.^[35]

Ovçular uzaqdakı ov heyvanlarını müşahidə etmək üçün çöllükdə, adətən, binokldan istifadə edirlər. Ovçular ən çox zəif işıq şəraitində işıq toplamaq üçün işıq ötürücülü və kifayət qədər böyük məqsədləri olan 8× binoklundan istifadə edirlər.^[36]

Bəzi binokllar görüntünün üzərinə qoyulmuş diapazon aşkar edən tora (şkalaya) malikdir. Bu miqyas obyektin hündürlüyü məlum olduqda (və ya təxmin edilə bilən) obyektəqədərki məsafəni təxmin etməyə imkan verir. Adi dənizçi 7×50 binokllarındə işarələr arasındakı bucaq 5 mil-ə bərabər olan bu şkala var.^[37] Bir mil 1000 metr məsafədə bir metr hündürlükdə olan cismin yuxarı və aşağı hissələri arasındakı bucağa bərabərdir.

Beləliklə, hündürlüyü məlum olan obyektə qədər məsafəni qiymətləndirmək üçün düstur bu şəkildədir:

${\displaystyle D={\frac {OH}{\text{Mil}}}\times 1000}$

burada:

• ${\displaystyle D}$ obyektəqədərki məsafə (metrlə)
• ${\displaystyle OH}$ məlum obyektin hündürlüyü
• ${\displaystyle {\text{Mil}}}$ (milliradian sözünün ixtisarı) cismin bucaq hündürlüyüdür (mrad-la)

Tipik 5 mil miqyasda (hər nişan 5 mildir) 3 marka yüksəklikdə və 120 metr hündürlüyü ilə tanınan mayak 8000 metr məsafədədir.

${\displaystyle 8000{\text{m}}={\frac {120{\text{m}}}{15{\text{mil}}}}\times 1000}$

Binokllar hərbi tətbiqlərlə bağlı uzun tarixə keçmişə malikdir. Qaliley dizaynları 19-cu əsrin sonlarına qədər öz yerini porro prizmalı növlərə verəndə geniş istifadə edilmişdir. Ümumi hərbi istifadə üçün yaradılmış binokllar qeyri-hərbi analoqlarından daha dözümlü olurlar. Onlar ümumiyyətlə müstəqil fokusun xeyrinə kövrək mərkəz fokus tənzimləmələrindən qaçırlar ki, bu da hava şəraitinə davamlılığı asanlaşdırır. Hərbi binokllardaki prizma dəstləri islandıqda əks etdirici keyfiyyətlərini itirməmələrini təmin etmək üçün prizma dəstlərində lazımsız alüminiumlu örtüklərə malik ola bilər.

Hərbi binoklların bir variantı olan binokl və periskopun birləşməsi "səngər binoklları" adlanır və çox vaxt onlardan artilleriya aşkarlanması üçün istifadə olunur. O divardan cəmi bir neçə düym yuxarı qalxır və beləliklə, müşahidəçinin başını səngərdə təhlükəsiz saxlayır.

Filtrə və işıqlandırılmış tora malik hərbi binokllar ölçmə və nişanalma cihazları kimi istifadə edilə bilər.^[38][39]

Soyuq Müharibə dövrünün hərbi binoklları bəzən aktiv İQ şüalanmaları aşkar edən passiv sensorlarla, müasirləri isə adətən silah kimi istifadə edilən lazer şüalarını bloklayan filtrlərlə təchiz edilirdi. Bundan əlavə, hərbi istifadə üçün nəzərdə tutulmuş binokllar məsafənin qiymətləndirilməsini asanlaşdırmaq üçün bir okulyarda stadiometrik tora malik ola bilər.^[40] Hərbi istifadə üçün nəzərdə tutulmuş müasir binokllar həmçinin digər periferik cihazlara ölçmələr göndərmək üçün lazerli məsafəölçənlər, kompaslar və verilənləri mübadilə interfeyslərinə malik ola bilər.^[41]

Çox böyük binokulyar dəniz məsafəölçənləri (iki obyektiv linzanın 15 metrə qədər ayrılması, çəkisi 10 ton, İkinci Dünya Müharibəsi dəniz silahı hədəflərini 25 km məsafədə vurmaq üçün) istifadə edilmişdir, baxmayaraq ki, 20-ci əsrin sonlarında texnologiya bu tətbiqi əsasən lazımsız etdi.

Dənizdə sərt ekoloji şəraitdə mülki və hərbi istifadə üçün xüsusi olaraq hazırlanmış binokllar var. Əl ilə tutulan modellər 5x-dən 8x-ə qədər böyüdüləcək, lakin çox böyük prizma dəstləri ilə birlikdə gözə səxavətli rahatlıq vermək üçün nəzərdə tutulmuş okulyarlarla birləşdiriləcək. Bu optik birləşmə, binokl gəminin seyrçinin gözünə nisbətən hərəkət etməsi və titrəməsi ilə əlaqədar olduqda təsvirin vinyetləşməsinin və ya qaralmasının qarşısını alır.^[42]

Dəniz binoklları çox vaxt gəmilərdə və qayıqlarda naviqasiyaya kömək etmək üçün bir və ya daha çox funksiyaya malikdir.

Əllə tutulan dəniz binoklları adətən aşağıdakı xüsusiyyətlərə malikdir:^[43]

• Daxili hermetikləşdirilmiş: O-halqalar və ya digər hermetikləşdiricilər hava və nəmişliyin daxil olmasının qarşısını alır.
• Daxili azotla doldurulmuş: optik səthlərin daxili dumanlanmasının qarşısını almaq üçün daxili "quru" azot qazı ilə doldurulur.
• Sərbəst fokuslanma: bu üsul davamlı möhürlənmiş daxili təmin etməyə kömək edir.
• Tor şkalası: eni və ya hündürlüyü məlum olan obyektlərin məsafəsini ölçmək üçün üfüq xətti və şaquli şkaladan istifadə edən naviqasiya vasitəsi — bəzən mühüm naviqasiya vasitəsidir.
• Kompas: Şəkildə əks olunan kompas daşıyıcısı. Nəmişlikdə, hərəkət edən gəmi və ya qayıqda kompası oxumağa kömək edir.
• Üzən qayış: bəzi dəniz binoklları batmağın qarşısını almaq üçün su üzərində üzür. Üzməyən dəniz binoklları bəzən istifadəçi tərəfindən üzdürmə vasitəsi kimi fəaliyyət göstərə bilən qayış satışdansonrakı aksesuar kimi verilir və ya istifadəçi tərəfindən sonradan alınır.

Dənizçilər də bir çox hallarda optik birləşmənin adekvat aşağı işıq səmərəliliyini vacib hesab edirlər ki, bu da 7×50 ölçülü əl dəniz binokllarınin təkliflərini izah edir.

Mülki və hərbi gəmilər də sabit montajlarda böyük məqsədləri olan böyük, yüksək böyütməli binokl modellərindən istifadə edə bilərlər.

Binokl həvəskar astronomlar tərəfindən geniş istifadə olunur; onların geniş görüş sahəsi onları kometlərin və ifrat yeni ulduzların axtarışı (nəhəng binokl) və ümumi müşahidə (daşınabilən binokl) üçün faydalı edir. Xüsusilə astronomik görüntülərə yönəlmiş binoklların obyektivləri daha böyük apertura malik olacaq (70 mm və ya 80 mm diapazonda), çünki obyektiv linza diametri tutulan işığın ümumi miqdarını artırır və buna görə də müşahidə edilə bilən ən zəif ulduzu müəyyən edir. Xüsusilə astronomik görüntülər üçün nəzərdə tutulmuş binokllar (çox vaxt 80 mm və daha böyük) işığın maksimum ötürülməsinə imkan vermək üçün bəzən prizmasız dizayn edilir. Belə binokllarda böyütməni dəyişmək üçün, adətən, dəyişən okulyarları var. Yüksək böyütməli və ağır çəkili binokllar, adətən, təsviri sabitləşdirmək üçün bir növ montaj tələb edir. 10x böyütmə ümumiyyətlə əl binoklları ilə müşahidə üçün praktik hədd hesab olunur. 15×70-dən daha güclü binokllar bəzi növ dəstək tələb edir. Daha böyük binokllar həvəskar teleskop istehsalçıları tərəfindən hazırlanmışdır, mahiyyətcə iki reflektor və ya refraktor teleskopdan istifadə edir.

Zəif işıqlanmış şərait və astronomik görüntüləmə üçün böyütmə qüvvəsi ilə obyektiv linzasının diametri arasındakı mütənasiblik xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Daha aşağı böyütmə Süd Yolu, dumanlıqlar və qalaktikalar kimi böyük dumanlı obyektlərə (dərin səma obyektləri kimi istinad edilir) baxmaq üçün faydalı olan daha geniş görüş sahəsini asanlaşdırır. Bu cihazların böyük (7x50 istifadə edərək tipik 7 mm) çıxış bəbəyi [obyektiv (mm)/qüvvə] göz bəbəkləri kifayət qədər genişlənməmiş şəxslər tərəfindən toplanan işığın kiçik bir hissəsinin istifadə olunmaması ilə nəticələnir. Məsələn, 50-dən yuxarı olanların göz bəbəkləri nadir hallarda 5 mm-dən çox genişlənir. Böyük çıxış göz bəbəyi həm də fon səmasından daha çox işıq toplayır, kontrastı effektiv şəkildə azaldır və cüzi işıq çirkliliyi olan uzaq yerlər istisna olmaqla, sönük obyektlərin aşkarlanmasını çətinləşdirir. Messye kataloqunda sadalanan ulduz qrupları, dumanlıqlar və qalaktikalar kimi 8 və ya daha parlaq bir çox astronomik obyektlər bir çox ev təsərrüfatlarında quşçuluq, ovçuluq və idman tədbirlərinə baxmaq üçün tapıldığı kimi, 35–40 mm diapazonda əldə tutulan binokllarda asanlıqla baxılır. Kiçik ulduz klasterlərini, dumanlıqları və qalaktikaları müşahidə etmək üçün binokulyar böyütmə görmə üçün vacib amildir, çünki bu obyektlər tipik binokulyar böyütmələrdə kiçik görünür.^[44]

Persey bürcündəki parlaq qoşa klaster (NGC 869 və NGC 884) kimi bəzi açıq klasterləri və Herakldakı M13 kimi qlobular klasterləri asanlıqla aşkar etmək olar. Dumanlıqlar arasında Oxatan bürcündəki M17 və Qudakı Şimali Amerika Dumanlığı (NGC 7000) da asanlıqla müşahidə olunur. Binokllar Cygnus bürcündə Albireo kimi daha geniş bölünmüş ikili ulduzlardan bir neçəsini göstərə bilər.

Əsasən insan gözü üçün tamamilə görünməyən bir sıra Günəş sistemi obyektləri, Aydakı daha böyük kraterlər də daxil olmaqla, orta ölçülü binokllarla ağlabatan şəkildə aşkar edilə bilər; tutqun xarici planetlər Uran və Neptun; daxili "kiçik planetlər" Ceres, Vesta və Pallas; Saturnun ən böyük peyki Titan; və Yupiterin Qaliley peykləri. Çirklənməmiş təmiz səmada rahatlıqla görünsə də, Uran və Vesta asan aşkarlanması üçün binokl tələb edir. 10×50 binoklları görünən səmanın şəraitindən və müşahidəçinin təcrübəsindən asılı olaraq +9,5 ilə +11 arasında yerləşən əyani böyütmə ilə məhduddur.^[45] İnteramniya, Davida, Avropa və müstəsna şərtlər olmadıqda Higeya kimi asteroidlər, çox sönükdürlər və yayğın satılan binokllarla görmək mümkün deyil. Eynilə, Qaliley peykləri və Titan, həmçinin cırtdan planetlər olan Pluton və Erida istisna olmaqla, planetar peyklərin əksəriyyəti binoklla görünməyəcək qədər zəifdir. Çətin müşahidə olunan digər obyektlərə Veneranın fazaları və Saturnun halqaları daxildir. Yalnız 20x və daha yüksək böyütməyə malik binokllar Saturn halqalarını seçiləbilən dərəcədə ayırd edə bilir. Optika və müşahidə şəraiti kifayət qədər yaxşı olarsa, yüksək güclü binokl bəzən Yupiterin diskində bir və ya iki bulud qurşağını göstərə bilər.

Həmçinin binokllar insan tərəfindən yaradılmış kosmik obyektlərin, məsələn, fəzada hərəkət edən peyklərin müşahidəsi üçün də faydalı ola bilər.

Keçmişdən bu günə qədər binokl istehsalı ilə məşğul olan bir çox şirkət var. Onlara daxildir:

• Barr və Stroud (Böyük Britaniya) — İkinci Dünya Müharibəsində Kral Donanmasına kommersiya məqsədli binoklların ilk və əsas təchizatçısı. Barr & Stroud binokllarının yeni çeşidi hazırda Çində hazırlanır (noyabr 2011) və Optical Vision Ltd tərəfindən paylanır.
• Bausch & Lomb (ABŞ) – 1976-cı ildən, lisenziya müddəti bitənə qədər Bausch & Lomb adı altında binokl istehsal edən və 2005-ci ildə uzadılmayan Bushnell, Inc.
• BELOMO (Belarus) – həm porro, həm də dam prizmalı modellər istehsal edir.
• Bresser (Almaniya)
• Bushnell Corporation (ABŞ)
• Blaser – Premium binokllar^[46]
• Canon Inc (Yaponiya) – IS seriyası: porro variantları
• Selestron
• Docter Optics (Almaniya) – Nobilem seriyası: porro prizmalar
• Fujinon (Japan) – FMTSX, FMTSX-2, MTSX series: porro
• IOR (Rumıniya)
• Krasnoqorski Zavod (Rusiya) – həm porro prizma, həm də dam prizması modelləri, optik stabilizatorlu modellər. Zavod Şvabe Holdinq Qrupuna daxildir
• Leica Camera (Almaniya) – Noctivid, Ultravid, Duovid, Geovid, Trinovid: əksəriyyəti dam prizmasıdır, bir neçə yüksək səviyyəli porro prizma nümunələri
• Leupold & Stevens, Inc (ABŞ)
• Meade Instruments (ABŞ) – Glacier (dam prizması), TravelView (porro), CaptureView (qatlanan dam prizması) və Astro Series (dam prizması). Coronado adı ilə də satılır .
• Meopta (Çexiya) — Meostar B1 (dam prizması)
• Minox
• Nikon (Yaponiya) – EDG, High Grade, Monarch 3, 5, 7, RAII və Spotter seriyaları: dam prizması; Prostar, Superior E, E və Action EX seriyaları: porro; Prostaff seriyası, Aculon seriyası
• Olympus Korporasiyası (Yaponiya)
• Pentax (Yaponiya) – DCFED/SP/XP seriyası: dam prizması; UCF seriyası: ters çevrilmiş porro; PCFV/WP/XCF seriyası: porro
• Steiner-Optik (Almaniya)^[47]
• PRAKTICA (Birləşmiş Krallıq)
• Sunaqore (Yaponiya)
• Swarovski Optik^[48]
• Takahashi Seisakusho (Yaponiya)
• Tasco
• Vixen (teleskoplar) (Yaponiya) – Apex/Apex Pro: dam prizması; Ultima: porro
• Vivitar (ABŞ)
• Vortex Optics (ABŞ)
• Zeiss (Almaniya) – FL, Victory, Conquest: dam prizması; 7×50 BGAT/T: porro, 15×60 BGA/T: porro, dayandırılıb

• Walter J. Schwab, Wolf Wehran: "Optics for Hunting and Nature Observation". ISBN 978-3-00-034895-2. 1st Edition, Wetzlar (Germany), 2011

• The history of the telescope & the binocular by Peter Abrahams, may 2002