Boqos silsiləsi

Boqos silsiləsi (bir sıra mənbələrdə Boqoz[1] kimi qeyd olunur) — Dağıstan Respublikası ərazisində yerləşən dağ silsiləsi.[2][3] Böyük Qafqaz sistemində Boqos dağ silsiləsinin bir hissəsidir,[3] Baş Qafqaz silsiləsinə perpendikulyardır.

Boqos silsiləsi
Ümumi məlumatlar
Mütləq hündürlüyü 4151 m
Uzunluğu 72 km
Hündür nöqtəsi Addalla-Şuxqelmer
Yerləşməsi
42°20′20″ şm. e. 46°14′55″ ş. u.HGYO
Ölkə Rusiya Rusiya
Region
[[Fayl:|280px|Boqos silsiləsi xəritədə]]
Boqos silsiləsi
Boqos silsiləsi

Yerləşməsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Boqosski silsiləsi Baş Qafqaz silsiləsinin cənub-qərbindən şimal-şərqə doğru və Meçiqala dağından (hündürlüyü 3116) Xapurda aşırımına qədər uzanır. Silsilənin uzunluğu təxminən 72 km-dir.[3]

Silsilə Avar və Andi Koysusu çay hövzələrini ayırır.[3]

Boqos silsiləsi Dağıstanın altı inzibati vahidindən: Tsunta rayonu, Tlərata rayonu, Tsumada rayonu, Axvax rayonu, Şamil rayonu, Bejtin rayonlarından keçir.[3]

Boqos silsiləsinddən keçir:[3]

  • Xema silsiləsi (3809 m-ə qədər) və Kad (4111 m-ə qədər) - şimal-qərbdə.
  • Cənub-şərqdə Keran silsiləsi (3375 m-ə qədər), Tlim (3769 m-ə qədər), Rosoda (3662 m-ə qədər) və Qamçıl (3573 m-ə qədər) silsilələri.

Geologiyası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Boqos massivi Böyük Qafqaz meqantiklinoriumunun şimal-şərq hissəsində yerləşir.[4]

Silsilənin strukturunda qalın gil şist və qumdaşı təbəqələri üstünlük təşkil edir.[5]

Massiv Dağıstanın əsas eninə qırılmalarından biridir.

Boqos dağ silsiləsinin relyefi yamacların böyük sıldırımlığı, qayalılıqları ilə xarakterizə olunur.

Flora və faunası

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bejtinski və Kosobsko-Kelebski qoruqları Boqos silsiləsinin ərazisində yerləşir.

Faunası ayı, qarapaça, Dağıstan dağ keçisi, ular, dələ kimi müxtəlif qiymətli növlərlə təmsil olunur.[3]

Veronika Borisova, əsasən xerofitik kollar, subalp və alp çəmənlikləri ilə örtülmüş Boqos silsiləsinin qayalı yamaclarında böyüyür.

Təbii abidələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Boqos silsiləsində qorunmağa ehtiyacı olan təbiət abidələri var:[3]

  • Çox şaxəli Ajuçi şəlaləsi (Tindi kəndinin yaxınlığında).
  • İri çay qayası üzərində böyüyən şam ağacları, göbələklər(Xuştada və Tindi kəndlərinin yaxınlığında).
  • Boqos silsiləsi buzlaqları (ümumi sahəsi təxminən 20 kvadrat kilometr).
  • Səkkiz metrlik sahəni əhatə edən ağcaqayın ağacları (Kvaçax təsərrüfatı).
  • "Timsah" torpaqları (Kvanada kəndi)

Tədqiqatçıları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Boqos silsiləsinin ilk kəşfiyyatçılarından biri Qustav Radde (1885) olmuşdur.

Boqos massivi boyunca turizm marşrutlarının öyrənilməsinə və təsvirinə mühüm töhfə SSRİ-nin turizm üzrə idman ustası K.E.Axmedxanov tərəfindən verilmişdir.[3]

Boqos silsiləsinin ən yüksək zirvəsində Addala-Şuxqelmerdə 2927 m hündürlükdə Rusiya və Avropanın ən yüksək hündürlüyündə meteoroloji stansiya (sərhəd Qafqaz silsiləsi ilə çəkilərsə) - “Sulak, alp” yerləşir. Massiv boyunca uca dağ zirvələri yerləşir. Bu səbəbdən hər il yerli və xarici alpinistlərin zirvə qalxma yarışı keçirilir. Üstəlik dağ yamacı boyunca istirahət məkanları və yay düşərgələri yerləşir.

Zirvələri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ümumiyyətlə, Boqosda on dörd min zirvə var, onların arasında ən hündür olanları aşağıdakılardır:[3]

  • Addalla-Şuxqelmer (4151 m - ən yüksək nöqtə).[6][7]
  • Baydukov zirvəsi
  • Çkalov zirvəsi (4150 m)
  • Belyakov zirvəsi

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Boqos silsiləsi // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] (3-е изд.). М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров. 1969–1978.
  2. ↑ Boqos silsiləsi // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] (3-е изд.). М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров. 1969–1978.
  3. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 "27 озер Богосского хребта". 2010-01-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-10-22.
  4. ↑ Акаев Б. А., Атаев З. В., Гаджиев Б. С. и др. Физическая география Дагестана — М.: Школа, 1996
  5. ↑ Акаев Б. А., Галин В. Л., Галина А. А., Казанбиев М. К. Геология и полезные ископаемые Дагестана. — Махачкала: Дагкнигоиздат, 1976.
  6. ↑ Весь Кавказ. Восточный Кавказ. Arxivləşdirilib 2014-12-29 at the Wayback Machine Г. И. Анохин
  7. ↑ "Богосский хребет в Энциклопедии Кирилла и Мефодия".

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Акаев Б. А., Атаев З. В., Гаджиев Б. С. и др. Физическая география Дагестана — М.: Школа, 1996.
  • Акаев Б. А., Галин В. Л., Галина А. А., Казанбиев М. К. Геология и полезные ископаемые Дагестана. — Махачкала: Дагкнигоиздат, 1976.
  • Анохин Г. И. Восточный Кавказ. — М.: Физкультура и спорт, 1978.
  • Ахмедханов К. Горный туризм в Дагестане. — Махачкала, 1979.
  • Ахмедханов К. Э. Путешествие по Дагестану. — М.: Физкультура и спорт, 1988.
  • Ахмедханов К. Э. Горный Дагестан. Очерки природы. — Махачкала: Юпитер, 1998.
  • Гюль К. К. и др. Физическая география Дагестанской АССР. — Махачкала, 1959.
  • Шахмарданов З. А. Охрана природы в Дагестане. — Махачкала, 1978. 9. Эльдаров Э. М. Памятники природы в Дагестане. — Махачкала, 1991.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]