Bradikardiya

Bradikardiya (yun. βραδυ - yavaş və καρδιά - ürək) — idmanla məşğul olmayan yetkinlərdə[1] 1 dəqiqədə 60 döyüntüdən az[2] və uşaqlarda və yeniyetmələrdə yaşından asılı olaraq 100-60-dan aşağı ürək döyüntüsü.[3] Bradikardiyaya həmçinin sinus bradikardiyası da deyilir.

Bradikardiya
EKQ-də sinus bradikardiyası
EKQ-də sinus bradikardiyası
XBT-10 R00.1
XBT-9 427.81, 659.7, 785.9, 779.81
MeSH D001919
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bəzi insanlarda dəqiqədə 60 vuruşdan aşağı olan bradikardiya yorğunluq, zəiflik, başgicəllənmə, tərləmə və huşunu itirmə ilə əlaqələndirilə bilər.[4] "Nisbi bradikardiya" termini bir insanın tipik istirahətdə olan ürək döyüntüsü daha yavaş olan ürək döyüntüsini ifadə etmək üçün istifadə olunur. İdmançılarda ürək-damar sisteminin məşqə uyğunlaşmasının bir hissəsi kimi bradikardiyanın daxil olduğu idman ürək sindromu ola bilər.[5]

Təsnifatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Sağlam insandan (yuxarıda) bradikardiyalı şəxslə (aşağıda) EKQ-ni müqayisə edən illüstrasiya: EKQ siqnallarının ölçüldüyü ürək nöqtələri də göstərilir.

Sinus

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sinus bradikardiyası, sinus düyününün funksiyasının azalması səbəbindən ürək döyüntüsünün dəqiqədə 60 vuruşdan aşağı düşdüyü ürək döyüntüsü dəyişikliyidir.

Atrial bradikardiya üç növə bölünür:

  1. Tənəffüs sinusunun aritmiyası — adətən gənc və sağlam yetkinlərdə olur. Ürək döyüntüsü nəfəs alma ilə artır və ekshalasiya ilə azalır. Tənəffüs zamanı vagal tonusun dəyişməsindən qaynaqlandığı düşünülür.[6]
  2. Sinus bradikardiyası sinus ritminin dəqiqədə 60-dan az olmasıdır.[4] Bu, həm sağlam insanlarda, həm də idmançılarda rast gəlinən ümumi bir vəziyyətdir.[7] Tədqiqatlar müəyyən etmişdir ki, şərti idmançıların 50-85%-i tədqiq edilən ümumi əhalinin 23%-i ilə müqayisədə xoşxassəli sinus bradikardiyasına malikdir.[6] İdmançıların ürək əzələsi daha yüksək vuruş həcminə malikdir, buna görə də eyni həcmdə qan dövranı üçün daha az daralma tələb olunur.
  3. Xəstə sinus sindromu — ağır sinus bradikardiyası, sinoatrial blokada, sinus dayanması və bradikardiya-taxikardiya sindromu (atrial fibrilasiya, atrial çırpınma və paroksismal supraventrikulyar taxikardiya) daxil olan şərtləri əhatə edir.[6]

Atrioventrikulyar əlaqə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Atrioventrikulyar ritm və ya atrioventrikulyar düyün bradikardiyası adətən sinus düyünündən elektrik impulsunun olmaması səbəbindən baş verir. O, adətən elektrokardioqrammada (EKQ) QRS kompleksindən əvvəl, ərzində və ya ondan sonra normal QRS kompleksi və ardınca tərs çevrilmiş P dalğası ilə özünü göstərir.[6] Bu aritmiya həmçinin SA düyünündən elektrik impulsları SA və ya AV blokadası səbəbindən AV düyününə çatmadıqda baş verə bilər.[8] Bu, ürək üçün qoruyucu mexanizmdir, artıq kardiostimulyatorun fəaliyyətinə nəzarət etmir və SA qovşağı bunu edə bilmədikdə, kardiostimulyator funksiyasını öz üzərinə götürə bilən bir sıra rezerv hissələrindən biridir. Bu, daha uzun PR intervalı ilə nəticələnəcək. AV düyününün əlaqə kompleksi SA düyünündə həddindən artıq vagal tonun nəticəsi ola bilən normal reaksiyadır. Patoloji səbəblərə sinus bradikardiyası, sinusun dayanması, sinusdan çıxış blokadası və ya AV blokadası daxildir.[6]

Ventrikulyar

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İdioventrikulyar ritm, həmçinin atrioventrikulyar bradikardiya və ya mədəciklərin sürüşkən ritmi kimi tanınan ürək dərəcəsi dəqiqədə 50 vuruşdan azdır. Bu, atriumdan gələn elektrik impulsunun olmadığı bir müdafiə mexanizmidir.[6] AV düyünündə His dəstəsinin daxilində və ya altında yaranan impulslar ürək dərəcəsi dəqiqədə 20-40 döyüntü ilə geniş QRS kompleksinə səbəb olur. Düyünlər kimi tanınan His dəstəsindən yuxarı olanlar adətən dar QRS kompleksi ilə dəqiqədə 40-60 döyüntü tezliyinə malikdirlər.[9]

Üçüncü dərəcəli ürək blokadasında təxminən 61%-i Purkinje sistemində, 21%-i AV düyünündə, 15%-i isə His dəstəsində baş verir.[10] AV blokadası "P dalğaları və QRS kompleksləri arasında 1:1 əlaqəni" göstərən EKQ ilə istisna edilə bilər."[9] Ventrikulyar bradikardiya sinus bradikardiyası, sinusun dayanması və AV blokadası ilə baş verir. Müalicə çox vaxt atropin və kardiyak pacing tətbiqindən ibarətdir.[6]

Körpələrdə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Körpələrdə bradikardiya ürək dərəcəsinin dəqiqədə 100-dən az olması kimi müəyyən edilir (normal dəqiqədə təxminən 120-160 vuruşdur). Vaxtından əvvəl doğulmuş körpələr tam müddətli körpələrə nisbətən apne və bradikardiya ilə qarşılaşırlar; onların səbəbi tam aydın deyil. Bu vəziyyət beynin içərisində tam inkişaf etməmiş tənəffüsü tənzimləyən mərkəzlərlə əlaqəli ola bilər. Körpəyə yumşaq bir şəkildə toxunmaq və ya inkubatoru yüngülcə silkələmək, demək olar ki, həmişə körpənin yenidən nəfəs almağa başlamasına səbəb olacaq, bu da ürək dərəcəsini artırır. Lazım gələrsə, körpələrdə bu sehrləri müalicə etmək üçün dərmanlar (teofilin və ya kofein) istifadə edilə bilər. Neonatal reanimasiya bölməsinin standart təcrübəsi bu səbəbdən ürəyi və ağciyərləri elektron şəkildə izləməkdir.

Səbəbləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bradikardiya aritmiyasının həm ürək, həm də qeyri-kardiyak səbəbləri ola bilər.

Qeyri-kardiyak səbəblər adətən ikinci dərəcəli olur və bunlara narkotik istifadəsi və ya sui-istifadəsi, metabolik və ya endokrin problemlər, xüsusilə hipotiroidizm, elektrolit balanssızlığı, nevroloji amillər, vegetativ reflekslər, uzun müddətli yataq istirahəti kimi situasiya faktorları və otoimmunitet daxil ola bilər.[11]

Ürək səbəblərinə kəskin və ya xroniki işemik ürək xəstəliyi, damar ürək xəstəliyi, ürək qapaq xəstəliyi və ya degenerativ ilkin elektrik xəstəliyi daxildir. Nəhayət, səbəblər 3 mexanizmlə hərəkət edir: ürəyin depressiv avtomatizmi, keçirici blok və ya kardiostimulyator və ritmlər.[12]

Ümumiyyətlə, 2 növ problem bradikardiya ilə nəticələnir: SA düyününün pozuntuları və AV düyününün pozuntuları.[11][13]

Hər hansı bir xüsusi bradikardiyanın mexanizmini müəyyən etmək çətindir və bəzən qeyri-mümkündür, lakin əsas mexanizm xəstə sinus sindromunun hər iki halında eyni olan müalicə ilə heç bir klinik əhəmiyyət kəsb etmir: daimi kardiostimulyator.[12] AV blokadanın klinik əhəmiyyəti SA blokadasından daha yüksəkdir.

Diaqnozu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yetkinlərdə bradikardiyanın diaqnozu ürək dərəcəsinin dəqiqədə 60-dan az olmasına əsaslanır,[4] baxmayaraq ki, bəzi tədqiqatlarda dəqiqədə 50-dən az ürək dərəcəsi istifadə olunur. Bu adətən palpasiya və ya EKQ ilə müəyyən edilir. Simptomlar meydana gəldikdə, elektrolit testi əsas səbəbi müəyyən etməyə kömək edə bilər.

Cəmiyyət və mədəniyyət

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Rekordlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Daniel Qrin dəqiqədə 26 ürək döyüntü ilə sağlam bir insanda ən yavaş ürək dərəcəsinə görə dünya rekordçusudur.[14]
  • Martin Bradi dəqiqədə 27 döyüntü ilə ən yavaş ürək dərəcəsi ilə Ginnesin Rekordlar kitabına daxil olub.[15]
  • Peşəkar velosipedçi Miguel Indurain karyerası boyu istirahət zamanı dəqiqədə 28 ürək döyüntüsü ilə yaşayıb.[16]

Həmçinin bax

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Kusumoto, Schoenfeld, Barrett et al., 2019. səh. e59, 2.2. Definitions
  2. ↑ The Editors of Encyclopaedia Britannica. "Bradycardia". Encyclopedia Britannica (ingilis). 2021-08-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-02.
  3. ↑ Jennifer N. Silva. "Bradycardia in children". UpToDate (ingilis). 2021-05-18. 2021-09-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-09-02.
  4. ↑ 1 2 3 Hafeez, Yamama; Grossman, Shamai A. "Sinus bradycardia". StatPearls, NCBI Bookshelf, US National Institutes of Health. 2021-08-09. PMID 29630253. 2021-08-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-01-16.
  5. ↑ Baggish, Aaron L.; Wood, Malissa J. "Athlete's heart and cardiovascular care of the athlete: scientific and clinical update". Circulation. 123 (23). 2011-06-14: 2723–2735. doi:10.1161/CIRCULATIONAHA.110.981571. ISSN 1524-4539. PMID 21670241.
  6. ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Allan B. Wolfson, redaktorHarwood-Nuss' Clinical Practice of Emergency Medicine (4th). 2005. səh. 260. ISBN 978-0-7817-5125-4.
  7. ↑ Ward, Bryan G.; Rippe, J.M. 11 // Athletic Heart Syndrome. Clinics in Sports Medicine. 11. Clinical Sports Medicine. 1992. 259–272. doi:10.1016/S0278-5919(20)30529-9. PMID 1591784.
  8. ↑ "AV Junctional Rhythm Disturbances (for Professionals)". American Heart Association. 4 December 2008. 20 June 2010 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 15 December 2009.
  9. ↑ 1 2 "Arrhythmias and Conduction Disorders". The merck Manuals: Online Medical Library. Merck Sharp and Dohme Corp. January 2008. 7 December 2009 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 December 2009.
  10. ↑ Adams MG, Pelter MM. "Ventricular escape rhythms". American Journal of Critical Care. 12 (5). September 2003: 477–8. doi:10.4037/ajcc2003.12.5.477. PMID 14503433.
  11. ↑ Ye, Fan; Hatahet, Mohamad; Youniss, Mohamed A.; Toklu, Hale Z.; Mazza, Joseph J.; Yale, Steven. "The Clinical Significance of Relative Bradycardia". WMJ. 117 (2). June 2018: 73–78. ISSN 1098-1861. PMID 30048576.
  12. ↑ 1 2 "What is Bradycardia?". WebMD. 30 March 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 July 2021.
  13. ↑ "Bradyarrhythmias". The Lecturio Medical Concept Library. 27 March 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 July 2021.
  14. ↑ "Slowest heart rate: Daniel Green breaks Guinness World Records record". World Record Academy. 29 November 2014. 20 December 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 August 2015.
  15. ↑ "Lowest heart rate". Guinness World Records. 20 October 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 5 August 2015.
  16. ↑ Lovgren, Stefan. "Olympic Gold Begins With Good Genes, Experts Say". National Geographic News. 20 August 2004. 1 November 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 September 2014.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]